Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi

Abstract

Birçok eski
medeniyete beşiklik etmiş olan Zap havzası, eğitim ve öğretim başta olmak üzere
tasavvufi bir merkez olarak ta ortaya çıkmaktadır. Bölge Musul ve Erbil gibi iki
büyük şehrin de etkisiyle gelişerek pek çok âlim, şair ve mutasavvıfın burada
faaliyet yapmasına neden olmuştur. Başta halifeler olmak üzere devlet adamları
ve zenginlerin himaye ve teşvikleriyle kurulan müesseselerde ilim, kültür ve
sanatta en önde gelen simalar yetişmiştir. Nakli ve beşeri ilimlerde yetişen âlimler
İslam dünyasının pek çok bölgesine gitmişler ve faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.

Burada yetişen
meşhur âlimlerden olan İbn Hallikân, Erbil ve Musul’da öğrenimini tamamladıktan
sonra Eyyubi ve Memlüklü döneminin önemli âlim ve bürokratlarından olmuş ve
önemli işler başarmıştır. Bürokrat yönü ilmi yönünden bir adım ilerde olan İbn
Hallikân İslâm dünyasının Moğol ve Haçlı
istilasına uğraması, şehirlerin yakılıp yıkılması, âlim ve edebiyatçıların
öldürülmesi gibi çalkantılı bir döneminde yaşaması nedeniyle merak edilen
sorulara cevaplar vermek, şehirleri ve ülkeleri tanıtmak ve kültür hafızasını
korumak amacıyla Vefeyâtü’l-a’yân’ı telif etmiştir.

İbn Hallikan sözü edilen eserinde doğup büyüdüğü çevreye ve buradan
yetişenlere özel önem vermiş olduğu görülmektedir. Eserde Eyyubiler dönemi
emirlerinden İmadeddin b. Maştub, Adeviyye tarikatının kurucusu Adî b. Müsafir,
zahid Şeyhülislam el-Hakkârî ve Fakih İsâ el-Hakkâri gibi âlimler yer
almaktadır. İbn Hallikan, Hakkârili meşhurların yanı sıra Erbil ve Musullu pek
çok âlime yer vermiş olup bunların ekserisi kendi döneminde yaşayanlardan
oluşmaktadır. İbn Hallikan’ın bu bölgede faaliyet gösteren meşhurların çoğuyla
da görüştüğünden Vefeyatü’l-a’yan’ın bölgenin siyasi ve kültür tarihi
için önemli bir kaynak olduğu ortaya çıkmaktadır.