Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi

Abstract

Hutbe, en temel manada, bir
topluluğa hitaben nasihat amaçlı söylenen sözler anlamına gelmektedir. Hutbenin
tarihsel kökenleri Cahiliye dönemine kadar uzanmaktadır. İslâmiyet’le birlikte
cuma ve bayram namazlarının bir parçası/bölümü olarak dinî bir hüviyet kazanmıştır.
Günümüzde daha çok bu anlamıyla bir ibadet terimi olarak kullanılmaktadır. Uygulandığı
toplumların gündelik yaşantısında önemli bir yere sahip olan hutbe,
başlangıcından itibaren bir takım temel kurallara bağlıdır. Müslüman toplumlardaki
hutbe iradının kuralları Hz. Peygamber’in uygu-lamaları çerçevesinde
gelişmiştir. Hz. Peygamber’in ağaç gibi yüksek bir yere çıkarak hutbe vermesi,
İslam mimarisi içerisinde camilerde/mescitlerde bu amaca yönelik minberlerin
tasarlanmasının önünü açmıştır. Yine Hz. Peygamber’in hutbe okurken elinde asa
ve yay gibi bir nesne bulundurduğu rivayeti, Müslüman toplumlarında -özellikle
fethedilen yerlerde güç göstergesi olarak- hatiplerin hutbeyi kılıç ile okuması
geleneğinin oluşmasına neden olmuştur.

Hatibin yüksek bir yere çıkarak,
herhangi bir nesneye yaslanarak hutbe vermesi ve özellikle de hatibin kılıç ile
minbere çıktığı manzara klasik Türk şiirinde de kendisine yer bulmuştur. Bu
çalışmada kılıç ile minbere çıkan hatip hayalinin yansıdığı beyitlere bakmak
esas amaç olmakla birlikte hatibin ağaç gibi yüksek bir yere çıkması, bir binek
hayvanı üzerine çıkması veya bir nesneye dayanması gibi benzetme dünyası içinde
çeşitli beyitlere konu olmuş ilginç örneklere de yer verilmiştir.