Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları

Abstract

Osmanlının zirve çağında şeyhülislamlık görevinde bulunmuş olan Kemâl Paşa-zâde Ahmed Şemseddîn (ö. 1534) aynı zamanda tarihçi ve şairdir. Yazdığı onlarca ilmi eserin yanı sıra edebi eserleriyle hem ilim geleneğimize hem de Türk edebiyatına sağladığı katkılar büyüktür.
Kemâl Paşa-zâde’nin dikkate değer ilmi eserlerinden biri de beden, ruh ve nefsi, kısaca insanın varlık yapısını ele aldığı küçük hacimli ama bir o kadar da yoğun olan Risâle fî Şahsi’l-İnsân başlıklı Arapça risalesidir. Bu çalışmada bu risalenin Osmanlı Türkçesiyle yapılan tercümelerinden biri ele alındı.
III. Murad’ın (ö. 1595) cülusuna sunulan, süslü bir nesir diliyle kaleme alınmış Heykel i İnsân başlığını taşıyan bu tercüme eser, yapılan eklemelerle risalenin orijinalinden hacim bakımından yaklaşık beş katı seviyesine ulaşmıştır. Eserin konusuyla doğrudan ilişkili olmasa bile mütercim konuyu ustaca adalete getirir ve devlet görevlilerinin manevi yolculuklarını (seyr u sülûk) adalete özen göstermekle sağlayabileceklerini vurgular. Devlet adamlarının bir tabip gibi tebaanın hastalıklarını teşhis edip ona göre müdahale etmeleri gerektiği söylenir. Bu gibi eklemeler sonucunda tercümenin bir bakıma siyasetname özelliği gösterdiği de söylenebilir. Baştan sona secili olan bu eserinde mütercim marifet, İslam dininin temel kaynakları (edille-i şer’iyye) konularına da değinmiş ve bu konuda kendi dönemine eleştiriler yöneltmiştir.
Bu çalışmada Arapça eserin bire bir Türkçe tercümesi de yapılmış; bunun yanı sıra çalışmanın ana konusu olan Heykel-i İnsân adlı tercüme ele alınmış, içerik ve üslup bakımından diğer tercümelerle karşılaştırılmıştır.