Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları

Abstract

Bir gazel, tercî-i bend, terkîb-i bend, kaside, rubâî, kıta veya mesnevinin her beytinin önüne aynı vezin ve kafiyede üçer mısranın ilave edilmesiyle oluşan nazım biçimine tahmîs denilmektedir. Beşleme ve beşli hale getirme anlamlarına gelen tahmîsin muteber sayılabilmesi için ilave edilen mısraların söz konusu manzumenin beyitleriyle anlam ve ses bakımından kaynaşması gerekmektedir. İlave edilen mısraların ilave edildikleri mısralarla kafiyeli olması elzemdir. Şairler daha çok kendilerinden önce gelen veya çağdaşı olan meşhur şairlerin şiirlerini tahmîs etmişlerdir. Ancak kendi şiirlerini tahmîs eden bazı şairler de bulunmaktadır. Tahmîs divan edebiyatında diğer nazım türlerinden daha çok rağbet görmüştür. Nitekim hemen her şairimiz kendinden önceki veya çağdaşı bir şairin şiirine tahmîs yazmıştır. Hatta nerdeyse her şairimizin divanında tahmîs bulunmaktadır. Edebiyatımızda sadece Türkçe tahmîsler kaleme alınmamış, Farsça tahmîsler de yazılmıştır. Yümnî ve Beyânî gibi şairlerimiz bu alanın en meşhurları olarak bilinmektedir. Beyânî, Hâfız’ın 88 gazeline Farsça tahmîs yazmış ve bu eseri Sultan II. Selim’e ithaf etmiştir. Beyânî’nin bu eseri mensur bir mukaddime ve 88 gazelin tahmîsinden oluşmaktadır. Asıl beyitlerle ilave edilen beyitlerin anlam bakımından kaynaştığı bu eserde Beyânî mahlası kullanılmıştır. Mukaddime hariç eser basit ve sade bir üslup ile kaleme alınmıştır. Bu çalışmada Arap edebiyatında doğan, oradan Fars edebiyatına geçen ve daha sonra Türk edebiyatında yer edinen tahmîse değinilecek ve Beyânî’nin Hâfız’ın Dîvânı’na yazdığı Farsça tahmîs (Kayseri Râşid Efendi Kütüphanesi, nr. 1278) ilk defa detaylı ele alınacak ve eserdeki kırk tahmîs Türkçe’ye tercüme edilecektir.