Karadeniz Araştırmaları

Abstract

Göç insanlık tarihinin en eski olgularından biridir. Bu nedenle, göç ta- rih boyunca insan topluluklarının yaşamlarını derinden etkilemiş bir gerçekliktir. Göçler, mekân, katılan insan sayısı yahut göçü ortaya çı- karan sebeplere bağlı olarak farklı şekilde kategorize edilirler. Göç ol- gusu, 18. yüzyıldan itibaren Osmanlı İmparatorluğu bakımından bir- takım önemli siyasi ve sosyal değişimlere yol açmıştır. 18. yüzyılda or- taya çıkan ve 19 yüzyılda giderek ivme kazanan göçler, genel olarak batıdan doğuya, Kafkaslar ve Rumeli’den Anadolu’ya doğru olmuştur.
19. yüzyılda başta siyasi nedenlere bağlı olmak üzere ortaya çıkan bu göçlerin öznesini neredeyse Müslümanlar oluşturmuştur. Doğu Kara- deniz Bölgesi ise özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında daha kitlesel bir boyut alan bu göçlerden sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik olarak etkilenmiştir. Buna koşut olarak, bölge daha önceki dönemlere naza- ran daha farklı sosyal hareketliliklere maruz kalmıştır. 19. yüzyılda vuku bulan salgın hastalıkların yanı sıra göçler de bölgenin demogra- fik yapısını etkileyen diğer önemli bir unsur olmuştur. Özellikle Doğu Karadeniz’de bulunan Samsun ve Trabzon gibi liman kentlerinin göç- menlerin geçici ve daimi iskânlarında önemli bir rol oynaması, her iki kentin sosyal yapısında hareketliliklere yol açmıştır. Bu çalışmanın amacı, 1863-64 kışından itibaren ivme kazanarak kitlesel bir boyut alan 1864 Göçünü o tarihlerde Samsun’da bulunan Amerikalı Misyo- ner Lennep ve yine Trabzon’da bulunan Alman seyyah Lerchenfeld- Schweiger’ın gezi notlarına yansıdığı kadarıyla ele alarak değerlen- dirmek ve böylece 1864 Göçünün bu iki batılı seyyahın gözünden her iki kentin sosyal yapısı üzerinde ne gibi etkiler yaratığını ortaya koy- mak ve bölge tarihinin aydınlatılmasına kimi katkılar sağlamaktır.