Research Article
İLHANLI HATUNU VE AMASYA DARÜŞŞİFASI BANİSİNİN İSMİ VE HAYATI HAKKINDA YENİ DEĞERLENDİRMLER ÎL-DÛZMEN Mİ? İL-DÛŞ Mİ? YILDIZ MI? ÎL-TÛZMÎŞ Mİ? ÎL-DÛZMİŞ Mİ? İLDURMUŞ MU?
Abstract
Amasya Darüşşifası İlhanlılar Dönemi’nde Anadolu’da inşa edilen nadir yapılar arasında yer almaktadır. Kitabenin kapısında banisinin ismi yer almaktadır. Fakat araştırmacılar tarafından banisin ismi Îl-Dûzmen, İl-Dûş, Yıldız, Îl-Tûzmîş, İldurmuş gibi farklı şekillerde okunmuştur. Amasya Darüşşifası banisi ve Sultan Olcâytû’nun eşi olan bu İlhanlı hatunun ismi dönemin kaynaklarında da farklı şekillerde yer almaktadır. İlhanlı hatunun isminin dönemin kaynaklarındaki yazılış şekilleri istinsah ve neşir hatalarından kaynaklı olmalıdır. Bu makalede Amasya Darüşşifası kitabesini okuyarak ve dönemin kaynaklarında geçen bilgilere bakarak Sultan Olcâytû’nun eşinin ismini doğru bir şekilde aktarmaya çalışacağız. Ayrıca bu İlhanlı hatununun hayatı, faaliyetleri ve çocukları hakkında çağdaş kronikleri inceleyerek bilgi vereceğiz.
References
- A. Engin Beksaç - Ahmet Vefa Çobanoğlu, “İlhanlılar (Sanat)”, DİA, c. XXII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
- Abbas Attarî Kirmanî, Târih-i Şehirhay-ı İran, Neşr-i Asim, Tahran 1387 hş.
- Abdu'l-Muhammed Âyetî, Tahrîr-i Târîh-i Vassâf, İntişârât-ı Bunyâd-ı Ferheng-i İrân, Tahrân 1346 hş.
- Abdülkadir Özcan, “Hatun”, DİA, c. XVI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, s. 499-500.
- Abdülkadir Yuvalı, “Geyhatu Han”, DİA, c. XIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, s. 44-45.
- Ahmed İsâ Bek, Târîhu'l-bîmâristânât fi'l-İslâm, Dâru'l-Ra'idü'l-'Arabî, Beyrut 1981.
- Ahmet Eflâki, Menâkıbü'l-Ârifîn, c. II, çev. Tahsin Yazıcı, Hürriyet Yayınları, Ankara 1973.
- Alâeddîn Atâ Melik Cüveynî, Târîh-i Cihangüşây-i Cüveynî , neşr. Muhammed b. Abdulvâhâb-ı Kazvînî, c. I, , İntişârât-ı Hermes, Tahran 1378 hş.
- Amasyalı Abdizade Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, c. I, Hikmet Matbaası, İstanbul 1327-1330.
- Amasyalı Abdizade Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, c. II, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul 1332.
- Derya Örs, Tarih-i Olcaytu (İnceleme ve Çeviri), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1992.
- Ebu’l-Kasım Abdullâh b. Muhammed Kâşânî, Tarih-i Olcâytû, neşr. Mehin Hambelî, Şirket-i İntişârât-ı Îlmî ve Ferhengî, Tahran, 1391 hş.
- Fahreddin Davud bin Muhammed Benâkitî, Tarih-i Benâkitî (Ravzatü'l-uli'l-Erbâb fî Tevarîhi'l-Ekâbir ve'l-Ensâb), neşr. Cafer Şuar, Encumen-i Asar-i Milli, Tahran 1348 hş.
- Faruk Sümer, Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, c. I, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1999.
- Fasîh-i Havfî, Mucmel-i Fasîhî, neşr. Mahmud Ferruh, c. III, Kitabfuruşî-i Bâstân, Meşhed, 1339 hş.
- Ferdinand D. Lessing, Moğolca-Türkçe Sözlük, çev. Günay Karaağaç, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
- Gönül Cantay, “Amasya Dârüşşifâsı”, DİA, c. III, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s. 5-6.
- Hafız-ı Ebru, Zeyli Câmi‘u‘t-Tevârîh-i Reşidî, neşr. Hanbaba Beyanî, Çaphane-yi İlmi, Tahran 1317 hş.
- Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzîde, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
- Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzîde, neşr. Abdülhüseyin-i Nevaî, İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tashran 1339 hş.
- Karl John, “Cihan Tarihçisi Olarak Reşîdüddin”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, İstanbul 1966, c. III, Cüz 3-4, s. 227-236.
- Nilgün Dalkesen, “Sātī Bīk (Sati Bek) and the Post-Ilkhānid Middle East”, Fe Dergi 9, Sayı 2, (2017), s. 71-80.
- Osman Fevzi Olcay, Amasya Şehri Tarihi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları nr. B0002.
- Osman Gazi Özgüdenli, Moğol İranında Gelenek ve Değişim Gâzân Han ve Reformları (1295-1304), Kaknüs Yayınları, İstanbul 2009.
- Peter Jackson, “Sâtı Bık” Encyclopædia Iranica, çevrimiçi baskı 2016, https://www.iranicaonline.org/articles/sati-bik-princess (Erişim tarihi 01.10. 2021)
- Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İsar Vakfı Yayınları, İstanbul 1998.
- Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, Câmi‘u‘t-Tevârîh, neşr. Muhammed Rûşen-Mustafa Musevî, c. I-II, Neşr-i Elbruz, Tahran 1373 hş.
- Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mûluk, Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmed Kitaplığı, nr. 2937.
- Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, Kitâb-ı Sultâniyye fi Merâtibu’n-Nebeviyye, Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 3415.
- Şemseddin Ahmet Eflâkî, Menâkıbu'l-'Ârifîn, c. II, neşr. Tahsin Yazıcı, İntişârât-ı Dünay-yı Kitab, Tahran 1362 hş.
- Şemseddin Ahmet Eflâkî, Menâkıbu'l-'Ârifîn, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları nr. OE_Yz_0606.
- Şemseddin Günaltay, İslam Tarihinin Kaynakları, Tarih ve Müverrihler, Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.
- Şîrîn Beyânî, Moğol Dönemi İran’ında Kadın, çev. Mustfa Uyar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
- Tahsin Yazıcı, “Ârif Çelebi”, DİA, c. III, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s. 363-364.
- Zeki Velidi Togan, “Reşîdüddîn”, İA, c. IX, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1988, s. 709-710.
Year 2023,
Volume: 42 Issue: 73, 105 - 121, 31.03.2023
Abstract
References
- A. Engin Beksaç - Ahmet Vefa Çobanoğlu, “İlhanlılar (Sanat)”, DİA, c. XXII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2000.
- Abbas Attarî Kirmanî, Târih-i Şehirhay-ı İran, Neşr-i Asim, Tahran 1387 hş.
- Abdu'l-Muhammed Âyetî, Tahrîr-i Târîh-i Vassâf, İntişârât-ı Bunyâd-ı Ferheng-i İrân, Tahrân 1346 hş.
- Abdülkadir Özcan, “Hatun”, DİA, c. XVI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, s. 499-500.
- Abdülkadir Yuvalı, “Geyhatu Han”, DİA, c. XIV, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, s. 44-45.
- Ahmed İsâ Bek, Târîhu'l-bîmâristânât fi'l-İslâm, Dâru'l-Ra'idü'l-'Arabî, Beyrut 1981.
- Ahmet Eflâki, Menâkıbü'l-Ârifîn, c. II, çev. Tahsin Yazıcı, Hürriyet Yayınları, Ankara 1973.
- Alâeddîn Atâ Melik Cüveynî, Târîh-i Cihangüşây-i Cüveynî , neşr. Muhammed b. Abdulvâhâb-ı Kazvînî, c. I, , İntişârât-ı Hermes, Tahran 1378 hş.
- Amasyalı Abdizade Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, c. I, Hikmet Matbaası, İstanbul 1327-1330.
- Amasyalı Abdizade Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, c. II, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul 1332.
- Derya Örs, Tarih-i Olcaytu (İnceleme ve Çeviri), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1992.
- Ebu’l-Kasım Abdullâh b. Muhammed Kâşânî, Tarih-i Olcâytû, neşr. Mehin Hambelî, Şirket-i İntişârât-ı Îlmî ve Ferhengî, Tahran, 1391 hş.
- Fahreddin Davud bin Muhammed Benâkitî, Tarih-i Benâkitî (Ravzatü'l-uli'l-Erbâb fî Tevarîhi'l-Ekâbir ve'l-Ensâb), neşr. Cafer Şuar, Encumen-i Asar-i Milli, Tahran 1348 hş.
- Faruk Sümer, Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, c. I, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1999.
- Fasîh-i Havfî, Mucmel-i Fasîhî, neşr. Mahmud Ferruh, c. III, Kitabfuruşî-i Bâstân, Meşhed, 1339 hş.
- Ferdinand D. Lessing, Moğolca-Türkçe Sözlük, çev. Günay Karaağaç, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
- Gönül Cantay, “Amasya Dârüşşifâsı”, DİA, c. III, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s. 5-6.
- Hafız-ı Ebru, Zeyli Câmi‘u‘t-Tevârîh-i Reşidî, neşr. Hanbaba Beyanî, Çaphane-yi İlmi, Tahran 1317 hş.
- Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzîde, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
- Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzîde, neşr. Abdülhüseyin-i Nevaî, İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tashran 1339 hş.
- Karl John, “Cihan Tarihçisi Olarak Reşîdüddin”, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, İstanbul 1966, c. III, Cüz 3-4, s. 227-236.
- Nilgün Dalkesen, “Sātī Bīk (Sati Bek) and the Post-Ilkhānid Middle East”, Fe Dergi 9, Sayı 2, (2017), s. 71-80.
- Osman Fevzi Olcay, Amasya Şehri Tarihi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları nr. B0002.
- Osman Gazi Özgüdenli, Moğol İranında Gelenek ve Değişim Gâzân Han ve Reformları (1295-1304), Kaknüs Yayınları, İstanbul 2009.
- Peter Jackson, “Sâtı Bık” Encyclopædia Iranica, çevrimiçi baskı 2016, https://www.iranicaonline.org/articles/sati-bik-princess (Erişim tarihi 01.10. 2021)
- Ramazan Şeşen, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İsar Vakfı Yayınları, İstanbul 1998.
- Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, Câmi‘u‘t-Tevârîh, neşr. Muhammed Rûşen-Mustafa Musevî, c. I-II, Neşr-i Elbruz, Tahran 1373 hş.
- Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mûluk, Topkapı Sarayı Müzesi III. Ahmed Kitaplığı, nr. 2937.
- Reşîdüddîn Fazlullah-ı Hemedânî, Kitâb-ı Sultâniyye fi Merâtibu’n-Nebeviyye, Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 3415.
- Şemseddin Ahmet Eflâkî, Menâkıbu'l-'Ârifîn, c. II, neşr. Tahsin Yazıcı, İntişârât-ı Dünay-yı Kitab, Tahran 1362 hş.
- Şemseddin Ahmet Eflâkî, Menâkıbu'l-'Ârifîn, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Belediye Yazmaları nr. OE_Yz_0606.
- Şemseddin Günaltay, İslam Tarihinin Kaynakları, Tarih ve Müverrihler, Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.
- Şîrîn Beyânî, Moğol Dönemi İran’ında Kadın, çev. Mustfa Uyar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
- Tahsin Yazıcı, “Ârif Çelebi”, DİA, c. III, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, s. 363-364.
- Zeki Velidi Togan, “Reşîdüddîn”, İA, c. IX, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1988, s. 709-710.
There are 35 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Early Pub Date | March 30, 2023 |
| Publication Date | March 31, 2023 |
| Published in Issue | Year 2023 Volume: 42 Issue: 73 |
