Öz
Armenians used terror as an effective tool in their struggle for independence against the Ottoman Empire. It is possible to examine the terrorist activities of Armenians against the Ottoman Empire and later the Republic of Turkey in three stages. First, the Ottoman Bank raid in Istanbul (August 26, 1896) and assassination against Sultan Abdul Hamit II (July 21, 1905) The second is the Nemesis operations they organized to take revenge against the leaders of the Union and Progress Party, which took the deportation decision in 1915 after the Armistice of Mudros. The third stage is the attacks they launched against Turkish diplomats in different countries of the world in the 1970s.
In this article examines the attacks of Armenian terrorist organizations against Turks in Italy. These are the murder of Sait Halim Pasha, the grand vizier of the Ottoman Government, which took the deportation decision (6 December 1921), the martyrdom of Turkey’s Vatican Ambassador Taha Carım, (9 June 1977), the injury of Turkey's Vatican Ambassador Vecdi Türel. (April 17, 1980) and the second secretary of the Turkish Embassy in Rome, Gökberk Ergenekon. (October 25, 1981)
In this article, a qualitative research method that is inquisitive, interpretive and strives to understand the problem in its natural environment has been followed. In addition, the places where the assassinations took place were identified and field work was carried out at the assassination sites in Rome.
In our study, in which we used Italian sources, the repercussions of the assassinations in the Italian public opinion were examined. In addition to newspapers with continuity such as Avanti!, Il Messaggero, Corriere della Sera and La Stampa, newspapers published during the period of Armenian terror were also examined. Thus, the attitude of the Italian public towards terrorist acts was followed.
Anahtar Kelimeler
Armenian Terror in Italy Gökberk Ergenekon Monte Melkonian Sait Halim Pasha Taha Carim Vecdi Türel
Kaynakça
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-11-1-0-558-8-17-11; 30-18-1-2-306-87-10.
- Türkiye Cumhuriyeti Roma Büyükelçiliği Arşivi, Kutu 123, (Matbuat: 1960-1979). Türkiye Cumhuriyeti Vatikan Büyükelçiliği Arşivi Taha Carım, B. 2; Vecdi Türel, B.1; B. 2; B. 4; B.6; B.8.
- Acar, Pulat, “Fransa’nın Ermeni Terörü İle İlişkisi Hakkında İki Kitap Özeti”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, S 46 (2013), s. 227-239.
- Avanti!, 10 Giugno 1977.
- Avanti!, 23 Luglio 1905.
- Barış, 14 Haziran 1977.
- Bogosian, Eric, Ermeni Soykırımı’nın İntikamı İçin Yapılan Suikastlar Nemesis Operasyonu, Türkçesi: Önder Seçkin, Kalkedon Yayınları, İstanbul 2016. Corriere della Sera, 14 Marzo 1916.
- Corriere della Sera, 12 Giugno 1977.
- Corriere della Sera, 18 Aprile 1980.
- Cumhuriyet, 17 Haziran 1977.
- Cumhuriyet, 27 Ekim 1981.
- Cumhuriyet, 15 Kasım 1981.
- Cumhuriyet, 20 Kasım 1981.
- Cumhuriyet, 23 Kasım 1981.
- Cumhuriyet, 9 Aralık 1981.
- Cumhuriyet, 10 Aralık 1981.
- Çelebi, Mevlüt, “İtalya’da Ermeni Terörü: İtalyan Basınında Sait Halim Paşa Suikastı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XXXVIII, S 106 (Kasım 2022), s. 474-506.
- Çevikbaş İsmail, Ermeni Terör Örgütü Asala ve Şehit Edilen Türk Diplomatlar, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2021.
- Dünya, 15 Haziran 1977.
- Gazetta del Popolo, 10 Giugno 1977.
- Gazetta del Popolo, 11 Giugno 1977.
- Gazetta del Popolo, 18 Aprile 1980.
- Görüşme: Gökberk Ergenekon (20 Mart 1953), 10 Aralık 2019 ve 13 Aralık 2021.
- Görüşme: Kenan Gürsoy (29 Aralık 1950), 27 Haziran 2013.
- Görüşme: Tahsin Güvenç (8 Mart 1948), 17 Ekim 2021 ve 17 Kasım 2021.
- Grassi, Fabio L., L’Italia e la questione turca (1919-1923), Opinione pubblica e politica estera, Torino, Silvio Zamorani Ed. 1996.
- https://en.wikipedia.org/wiki/Monte_Melkonian (Erişim: 20 02. 2022).
- https://www.britannica.com/topic/Armenian-Secret-Army-for-the-Liberation-of-Armenia (Erişim: 17.02.2022).
- https://www.mfa.gov.tr/sehit-edilen-diplomatlarimiz-ve-vatandaslarimiz_tr.tr.mfa (Erişim: 15.07.2023).
- Hürriyet, 13 Haziran 1977.
- Hürriyet, 17 Haziran 1977.
- Hürriyet, 30 Haziran 1978.
- Hürriyet, 18 Nisan 1980.
- Hürriyet, 13 Kasım 1981.
- Hürriyet, 15 Kasım 1981.
- Hürriyet, 17 Kasım 1981.
- Hürriyet, 20 Kasım 1981.
- Hyland, Francis P., Armenian Terrorism: The Past, the Present, the Prospects, Routladge, Taylor&Francis Group, London and Newyork 2021.
- Il Messaggero, 18 Aprile 1980.
- Il Messaggero, 26 Ottobre 1981.
- Il Messaggero di Roma, 10 Giugno 1977.
- Il Messaggero di Roma, 12 Gıugno 1977.
- Il Popolo, 18 Aprile 1980.
- Il Popolo, 27 Ottobre 1981.
- Il Sole 24 Ore, 10 Giugno 1977.
- Il Tempo, 10 Giugno 1977.
- Karakoç, Ercan, Türk Basınında Ermeni Terörü (1973–1984), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2008.
- Karaş Zeynep, Ermeni Terör Örgütü: ASALA, Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
- L’Osservatore Romano, 10-11 Giugno 1977.
- L’Unita, 10 Giugno 1977.
- L’Unita, 12 Giugno 1977.
- L’Unita, 18 Aprile 1980.
- L’Unita, 27 Ottobre 1981.
- La Stampa, 10 Giugno 1977.
- La Stampa, 26 Ottobre 1981.
- La Stampa, 30 Ottobre 1981.
- La Stampa, 20 Novembre 1981.
- La Stampa, 21 Novembre 1981.
- La Voce Repubblicana, 10 Giugno 1977.
- Milliyet, 15 Haziran 1977.
- Milliyet, 17 Haziran 1977.
- Milliyet, 16 Kasım 1981.
- Milliyet, 20 Kasım 1981.
- Milliyet, 21 Kasım 1981. Milliyet, 23 Kasım 1981.
- Milliyet, 2 Aralık 1981.
- Milliyet, 9 Aralık 1981.
- Milliyet, 10 Aralık 1981.
- Milliyet, 11 Aralık 1981.
- Nalbandian, Louise, The Armenian Revolutionary Movement The Development of Armenian Political Parties through the Nineteenth Century, University of California Press, London 1975.
- Paese Sera, 10 Giugno 1977.
- Paese Sera, 26 Ottobre 1981.
- Sertoğlu, Murat, “Kapanan Dosya”, Dünya, 3 Temmuz 1978.
- Son Havadis, 17 Haziran 1977.
- Son Havadis, 18 Nisan 1980.
- Son Havadis, 21 Nisan 1980. Şimşir, Bilȃl N., Şehit Diplomatlarımız (1973-1994), 2 Cilt, Bilgi Yayınevi, Ankara 2000.
- Tercüman, 13 Haziran 1977.
- Tercüman, 17 Haziran 1977.
- Tercüman, 30 Haziran 1978.
- Tercüman, 8 Kasım 1981.
- Tercüman, 16 Kasım 1981.
- Tercüman, 10 Aralık 1981.
- Uzun, Adem, “Cumhuriyet Döneminde Ermeni Terörizmi: “Asala Terörü’nden PKK Terörü’ne”, Türk Yurdu, C 28, S 248 (Nisan 2008), s.54-60.
Öz
19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde başlayan bağımsızlık hareketine Ermeniler de katıldılar. Ermeniler bağımsızlık mücadelelerinde, devlete karşı toplu ayaklanmalar çıkarttılar, Avrupa devletlerinden yardım gördüler ve terörü amaçlarına ulaşmak için etkili bir silah olarak kullandılar. Ermenilerin Osmanlı Devleti’ne ve daha sonra Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı terör faaliyetlerini üç aşamada incelemek mümkündür. Birincisi, Osmanlı Devleti’nin son zamanlarında İstanbul’da Osmanlı Bankası’nı basmaları (26 Ağustos 1896) ve Sultan II. Abdülhamit’e karşı suikast düzenlemeleridir (21 Temmuz 1905). İkincisi, Mondros Mütarekesi’nden sonra, 1915’te tehcir kararını alan İttihat ve Terakki Partisi’nin liderlerine karşı intikam almak amacıyla düzenledikleri Nemesis operasyonlarıdır. Üçüncü aşama ise 1970’lerde dünyanın değişik ülkelerinde Türk diplomatlarına karşı başlattıkları saldırılardır.
Bu yazıda Ermeni terör örgütlerinin Türklere karşı İtalya’da yaptıkları saldırılar incelenmektedir. Bu çerçevede İtalya’da ikisi ölümle, ikisi yaralanmayla sonuçlanan dört suikast araştırıldı. Bunlar, eski sadrazam Sait Halim Paşa’nın öldürülmesi (6 Aralık 1921), Türkiye’nin Vatikan Büyükelçisi Taha Carım’ın şehit edilmesi (9 Haziran 1977), Türkiye’nin Vatikan Büyükelçisi Vecdi Türel’in yaralanması (17 Nisan 1980) ve Türkiye’nin Roma Büyükelçiliği İkinci Kȃtibi Gökberk Ergenekon’a karşı saldırıdır (25 Ekim 1981).
Bu makalede incelediği probleme ilişkin sorgulayıcı, yorumlayıcı ve problemin doğal ortamındaki biçimini anlamaya çalışan nitel bir araştırma yöntemi takip edilmiştir. Ayrıca suikastların yapıldığı yerler tespit edilerek Roma’da suikast mahallerinde alan çalışması yapılmıştır.
Ağırlıklı olarak birinci elden İtalyan kaynakları kullandığımız çalışmamızda suikastların İtalyan kamuoyundaki yankıları incelendi. Dönemin önde gelen İtalyan gazeteleri tarandı. İtalyan kamuoyunun farklı kesimlerinin görüşlerini yansıtan gazetelerdeki haber ve yorumlar karşılaştırmalı olarak ele alındı. Avanti!, Il Messaggero, Corriere della Sera ve La Stampa gibi sürekliliği olan gazetelerin yanı sıra Ermeni terörünün yaşandığı dönemde yayınlanmış gazeteler de incelendi. Böylece İtalyan kamuoyunun terör eylemlerine karşı tavrı izlenmiş oldu.
Anahtar Kelimeler
Gökberk Ergenekon İtalya’da Ermeni Terörü Monte Melkonyan Sait Halim Paşa Taha Carım Vecdi Türel
Kaynakça
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, 30-11-1-0-558-8-17-11; 30-18-1-2-306-87-10.
- Türkiye Cumhuriyeti Roma Büyükelçiliği Arşivi, Kutu 123, (Matbuat: 1960-1979). Türkiye Cumhuriyeti Vatikan Büyükelçiliği Arşivi Taha Carım, B. 2; Vecdi Türel, B.1; B. 2; B. 4; B.6; B.8.
- Acar, Pulat, “Fransa’nın Ermeni Terörü İle İlişkisi Hakkında İki Kitap Özeti”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, S 46 (2013), s. 227-239.
- Avanti!, 10 Giugno 1977.
- Avanti!, 23 Luglio 1905.
- Barış, 14 Haziran 1977.
- Bogosian, Eric, Ermeni Soykırımı’nın İntikamı İçin Yapılan Suikastlar Nemesis Operasyonu, Türkçesi: Önder Seçkin, Kalkedon Yayınları, İstanbul 2016. Corriere della Sera, 14 Marzo 1916.
- Corriere della Sera, 12 Giugno 1977.
- Corriere della Sera, 18 Aprile 1980.
- Cumhuriyet, 17 Haziran 1977.
- Cumhuriyet, 27 Ekim 1981.
- Cumhuriyet, 15 Kasım 1981.
- Cumhuriyet, 20 Kasım 1981.
- Cumhuriyet, 23 Kasım 1981.
- Cumhuriyet, 9 Aralık 1981.
- Cumhuriyet, 10 Aralık 1981.
- Çelebi, Mevlüt, “İtalya’da Ermeni Terörü: İtalyan Basınında Sait Halim Paşa Suikastı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XXXVIII, S 106 (Kasım 2022), s. 474-506.
- Çevikbaş İsmail, Ermeni Terör Örgütü Asala ve Şehit Edilen Türk Diplomatlar, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2021.
- Dünya, 15 Haziran 1977.
- Gazetta del Popolo, 10 Giugno 1977.
- Gazetta del Popolo, 11 Giugno 1977.
- Gazetta del Popolo, 18 Aprile 1980.
- Görüşme: Gökberk Ergenekon (20 Mart 1953), 10 Aralık 2019 ve 13 Aralık 2021.
- Görüşme: Kenan Gürsoy (29 Aralık 1950), 27 Haziran 2013.
- Görüşme: Tahsin Güvenç (8 Mart 1948), 17 Ekim 2021 ve 17 Kasım 2021.
- Grassi, Fabio L., L’Italia e la questione turca (1919-1923), Opinione pubblica e politica estera, Torino, Silvio Zamorani Ed. 1996.
- https://en.wikipedia.org/wiki/Monte_Melkonian (Erişim: 20 02. 2022).
- https://www.britannica.com/topic/Armenian-Secret-Army-for-the-Liberation-of-Armenia (Erişim: 17.02.2022).
- https://www.mfa.gov.tr/sehit-edilen-diplomatlarimiz-ve-vatandaslarimiz_tr.tr.mfa (Erişim: 15.07.2023).
- Hürriyet, 13 Haziran 1977.
- Hürriyet, 17 Haziran 1977.
- Hürriyet, 30 Haziran 1978.
- Hürriyet, 18 Nisan 1980.
- Hürriyet, 13 Kasım 1981.
- Hürriyet, 15 Kasım 1981.
- Hürriyet, 17 Kasım 1981.
- Hürriyet, 20 Kasım 1981.
- Hyland, Francis P., Armenian Terrorism: The Past, the Present, the Prospects, Routladge, Taylor&Francis Group, London and Newyork 2021.
- Il Messaggero, 18 Aprile 1980.
- Il Messaggero, 26 Ottobre 1981.
- Il Messaggero di Roma, 10 Giugno 1977.
- Il Messaggero di Roma, 12 Gıugno 1977.
- Il Popolo, 18 Aprile 1980.
- Il Popolo, 27 Ottobre 1981.
- Il Sole 24 Ore, 10 Giugno 1977.
- Il Tempo, 10 Giugno 1977.
- Karakoç, Ercan, Türk Basınında Ermeni Terörü (1973–1984), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2008.
- Karaş Zeynep, Ermeni Terör Örgütü: ASALA, Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2007.
- L’Osservatore Romano, 10-11 Giugno 1977.
- L’Unita, 10 Giugno 1977.
- L’Unita, 12 Giugno 1977.
- L’Unita, 18 Aprile 1980.
- L’Unita, 27 Ottobre 1981.
- La Stampa, 10 Giugno 1977.
- La Stampa, 26 Ottobre 1981.
- La Stampa, 30 Ottobre 1981.
- La Stampa, 20 Novembre 1981.
- La Stampa, 21 Novembre 1981.
- La Voce Repubblicana, 10 Giugno 1977.
- Milliyet, 15 Haziran 1977.
- Milliyet, 17 Haziran 1977.
- Milliyet, 16 Kasım 1981.
- Milliyet, 20 Kasım 1981.
- Milliyet, 21 Kasım 1981. Milliyet, 23 Kasım 1981.
- Milliyet, 2 Aralık 1981.
- Milliyet, 9 Aralık 1981.
- Milliyet, 10 Aralık 1981.
- Milliyet, 11 Aralık 1981.
- Nalbandian, Louise, The Armenian Revolutionary Movement The Development of Armenian Political Parties through the Nineteenth Century, University of California Press, London 1975.
- Paese Sera, 10 Giugno 1977.
- Paese Sera, 26 Ottobre 1981.
- Sertoğlu, Murat, “Kapanan Dosya”, Dünya, 3 Temmuz 1978.
- Son Havadis, 17 Haziran 1977.
- Son Havadis, 18 Nisan 1980.
- Son Havadis, 21 Nisan 1980. Şimşir, Bilȃl N., Şehit Diplomatlarımız (1973-1994), 2 Cilt, Bilgi Yayınevi, Ankara 2000.
- Tercüman, 13 Haziran 1977.
- Tercüman, 17 Haziran 1977.
- Tercüman, 30 Haziran 1978.
- Tercüman, 8 Kasım 1981.
- Tercüman, 16 Kasım 1981.
- Tercüman, 10 Aralık 1981.
- Uzun, Adem, “Cumhuriyet Döneminde Ermeni Terörizmi: “Asala Terörü’nden PKK Terörü’ne”, Türk Yurdu, C 28, S 248 (Nisan 2008), s.54-60.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türkiye Cumhuriyeti Tarihi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 14 Mayıs 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 Cilt: 40 Sayı: 109 |
