1930’LU YILLARDA TÜRK DIŞ POLİTİKASINDAKİ DEĞİŞİM: AMERİKAN DIŞİŞLERİ BELGELERİNDE TÜRKİYE’NİN ALMAN EKONOMİK VE SİYASİ BASKISINI DENGELEME GİRİŞİMLERİ
Öz
Bu çalışmada Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşı’na varan süreçteki iktisadi ilişkileri,
Amerikan Dışişleri arşiv belgeleri ışığında incelenmiştir. Ankara’nın dış
politikası ile paralel bir seyir izleyen Türk ekonomi politiğinin 1930’ların
ikinci yarısından itibaren Almanya’ya ağırlık veren bir perspektiften, onu dengeleyen
bir modele doğru ilerlediği görülmektedir. Söz konusu ekonomi politiğin Türk
ekonomisi üzerindeki Alman etkisinin azaltılması yönünde şekillendiği, İtalya’nın
1936 yılında Etiyopya’yı işgaliyle Türkiye’nin ekonomi politiğinde değişimin
başladığı, Almanya’nın 1938 yılında Avusturya’yı 1939 yılında Çekoslovakya’yı
işgaliye Ankara’nın İngiliz-Fransız ittifakına yaklaştığı, izolasyonist bir
çizgiden aktif bir çizgiye kaydığı görülmektedir. Bu süreçte Türkiye, ABD’den
ekonomik destek talepleriyle sonuç alamasa da İngiltere’nin Türk ekonomisine
yönelik kredi tahsis etmek suretiyle Alman etkisinin kırılmasına destek verdiği
görülmektedir. Nitekim Türkiye-İngiltere arasında ekonomik yardımları öngören
Türk-İngiliz Beyannamesi 12 Mayıs 1939 tarihinde yayımlanmış ve Türkiye, İkinci
Dünya Savaşı’nın başlangıcından önce 19 Ekim 1939 tarihinde İngiltere’nin başı
çektiği Türk-İngiliz-Fransız Üçlü İttifakı’nın bir parçası olmuştur. Çalışmada
Almanya’nın Türk-İngiliz Beyannamesi’ne yönelik hamleleri ve Türkiye’nin yer
aldığı Üçlü İttifak Antlaşması’nın iktisadi boyutu Amerikan arşiv belgelerine
dayanarak ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler
Türk-Amerikan İlişkileri Türk-İngiliz İlişkileri Türk-Alman İlişkileri Türk Dış Politikası Milli Şef Dönemi
Kaynakça
- Central File: Decimal File 867.91262, Internal Affairs Of States, Public Press., Turkey, News-Gathering Agencies., Germany, May 27, 1942 - January 18, 1943. May 27, 1942 - January 18, 1943. Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Turkey, 1930-1944. U.S. National Archives. Archives Unbound. Web. 23 Aug. 2019. <http://go.gale.com/gdsc/i.do?&id=GALE%7CSC5111476643&v=2.1&u=marmara&it=r&p=GDSC&sw=w&viewtype=Manuscript>.Gale Document Number: SC5011476654
- Central File: Decimal File 867.428, Internal Affairs Of States, Education. Correspondence Schools., Turkey, Libraries., July 10, 1942 - Nov. 12, 1942. July 10, 1942 - Nov. 12, 1942. Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Turkey, 1930-1944. U.S. National Archives. Archives Unbound. Web. 23 Aug. 2019. <http://go.gale.com/gdsc/i.do?&id=GALE%7CSC5111446317&v=2.1&u=marmara&it=r&p=GDSC&sw=w&viewtype=Manuscript>.Gale Document Number: SC5011446320
- Central File: Decimal File 867.20, Internal Affairs Of States, Military Affairs. Army. Army Posts. Fortifications. Defenses. Military Instructors (Advisers). (** Country In Which Serving.), Mar. 30, 1930 - September 18, 1939. Mar. 30, 1930 - September 18, 1939. Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Turkey, 1930-1944. U.S. National Archives. Archives Unbound. Web. 23 Aug. 2019. <http://go.gale.com/gdsc/i.do?&id=GALE%7CSC5111478717&v=2.1&u=marmara&it=r&p=GDSC&sw=w&viewtype=Manuscript>.Gale Document Number: SC5011478942
- Central File: Decimal File 867.51, Internal Affairs Of States, Turkey, Financial Conditions. Budget. Dept. Bond Issues. Loans. Public Securities. Credits., March 2, 1937 - December 19, 1939. March 2, 1937 - December 19, 1939. Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Turkey, 1930-1944. U.S. National Archives. Archives Unbound. Web. 23 Aug. 2019. <http://go.gale.com/gdsc/i.do?&id=GALE%7CSC5111453147&v=2.1&u=marmara&it=r&p=GDSC&sw=w&viewtype=Manuscript>.Gale Document Number: SC5011453621
- Central File: Decimal File 867.61, Internal Affairs Of States, Turkey, Agriculture., April 1940 - January 25, 1941.April 1940 - January 25, 1941. Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Turkey, 1930-1944. U.S. National Archives. Archives Unbound. Web. 23 Aug. 2019. <http://go.gale.com/gdsc/i.do?&id=GALE%7CSC5111466178&v=2.1&u=marmara&it=r&p=GDSC&sw=w&viewtype=Manuscript>.Gale Document Number: SC5011466179
- Ali Balcı, Türkiye Dış Politikası, Alfa Yayıncılık, İstanbul, 2017
- Çağrı Erhan & Özge Özkoç, Yirminci Yüzyılda Uluslararası Siyaset 1914-1990 Arası Dönem. (Ed.) Şaban Kardaş-Ali Balcı, Uluslararası İlişkilere Giriş, Küre Yayınları, İstanbul
- Elisabeth Barker, British Policy in South East Europe in the Second World War, Springer, New York, 1976
- Feridun Cemal Erkin, Türk-Sovyet İlişkileri ve Boğazlar Meselesi, Başnur Matbassı, Ankara, 1968.
- Nihat Erim, Günlükler, 1925-1979, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005, s.70.
- Robbin Denniston, Churchill’s Secret War: Diplomatic Decrypts, The Foreign Office and Turkey, 1942-44, St. Martin’s Press, New York, 1997.
- Wiliam Hale, Türk Dış Politikası: 1774-2000, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, 2003; Baskın Oran, Türk Dış Politikası : Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006.
- Zekeriya Sertel, Hatırladıklarım, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000, s.223-224.
- Zeki Kuneralp, İkinci Dünya Harbi'nde Türk Dış Siyaseti: Dışişleri Bakanlığı'nın On bir Telgrafı, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1982
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Ocak 2020 |
| Gönderilme Tarihi | 19 Eylül 2019 |
| Kabul Tarihi | 29 Kasım 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 Cilt: 2 Sayı: 19 |
