Öz
Önemli yapı unsurlarından biri olarak görülen yeşil
renkli volkanik od taşları, geçmişte Türkiye’nin bir çok bölgesinden
çıkarılmıştır. Bu taşlar, Geç Roma, Erken Bizans (4-6.yüzyıl) ve Erken Osmanlı
Dönemi’nde (16-18. yüzyıl) az; 19. yüzyıl sonu ile 20. yüzyıl başlarında daha
fazla kullanılmıştır. İstanbul için gerekli görülenlerin bir kısmı, Karamürsel
taraflarında bulunan ocaklardan çıkarılmışlardır. Erken devir kaynaklarında
konu ile ilgili az ve dağınık bilgilere rastlanmaktadır. Ancak 18. yüzyılın
ikinci yarısı ile 19. yüzyıl kayıtları, yeni yapılan veya onarılan İstanbul
yapılarında Karamürsel od taşı kullanımı hakkında daha düzenli bilgiler
sunmaktadır. Bu vesileyle Karamürsel od taşı sanayii, organizasyonu,
organizasyon problemleri, od taşı malzemesinin özellikleri, çıkarılışı,
hazırlanışı, türleri, ebatları, satış fiyatı, fiyatları oluşturan etkenler, İstanbul’a
nakli, hangi yapılarda kullanıldığı ve sair konularda bazı bilgi ve birikimler
oluşmuştur. Buna göre, İstanbul’da yeni yapılan veya onarılan kâgir dükkânlar,
hanlar, top döküm fırınları, evler, saraylar, mutfaklar, camiler ve benzeri
yapıların bir kısmında Karamürsel od taşına yer verilmiştir. Od taşlarının
üretimi ve nakli, bir dizi zahmetli işlere sahne olmuştur. Söz konusu
işlemlerin organizasyonu, bazı problemleri de beraberinde getirmiştir.
Araştırmada bu konular üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- 1. Osmanlı Arşivi (BOA.) Belgeleri
- AE. SMST. III. (III. MUSTAFA), nr. 94/7109.
- AE. SOSM. III. (III. OSMAN), nr. 89/6841.
- C. AS. (Cevdet Tasnifi Askeri Evrakı), nr. 87/4026, 144/6383, 329/13649-2, 417/17309, 420/17428, 993/43400, 1147/50990, 1212/54361, 1222/54861.
- C. BH. (Cevdet Tasnifi Bahriye Evrakı), nr. 37/1733, 76/3612, 92/4449.
- C. BLD. (Cevdet Tasnifi Belediye Evrakı), nr. 107/5320, 136/6781.
- C. DH. (Cevdet Tasnifi Dahilye Evrakı), nr. 273/13603.
- C. EV. (Cevdet Tasnifi Evkaf Evrakı), nr. 149/7402, 21/1027, 28/1378, 35/1744, 35/1745, 627/31643.
- C. SM. (Cevdet Tasnifi Saray Mutfağı Evrakı),, nr. 109/5488, 141/7056.
- 2. Eserler, Makaleler, Web siteleri AKGÜNDÜZ, Ahmed (2006), Said Öztürk, Yaşar Baş, Kiliseden Müzeye Ayasofya Camii, İstanbul.
- AHUNBAY, Metin (2006), “Bizans Yapım Teknikleri”, Geçmişten Geleceğe Anadoluda Malzeme ve Mimarlık, Sempozyumu, UIA/ 2005 XXII. Dünya Mimarlık Kongresi, (4-5 Temmuz 2005), İstanbul, ss. 68-78.
- AHUNBAY, Zeynep (2016), “Karamürsel’in Od Taşı ve Tarihi Yapılarda Kullanımı”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II, Kocaeli, c. III, ss. 1797-1806.
- ASLANAPA, Oktay (2004), Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
- ÇELİK, Serpil (2001), Mevcut belgeler ışığında Süleymaniye Külliyesinin yapım süreci, İstanbul Teknik Üniversitesi (İ.T.Ü.), Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.
- EKİNCİ, Savaş, Ömer Ş. Deniz, N. Volkan Gür (2012), “Yapı Kültürü ve Tasarım Verileri Işığında Kâgir Yığma Dış Duvarların Tarihsel Gelişimi”, 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, (12 – 13 Nisan 2012), Uludağ Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi - Görükle Kampüsü – Bursa, http://www.catider.org.tr/pdf/sempozyum6/19.pdf., Erişim Tarihi, 12.7. 2016
- ERİÇ, Murat (1988), “Sinanın 16. Yüzyıl Türk Mimarisi Malzeme Anlayışına Getirdiği Yenilikler”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, İstanbul, ss. 113-118.
- EYİCE, Semavi (1995), “Fâtih Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, C. 12, ss. 244-249. İnşaat Teknolojisi, Taşın Mimaride Kullanımı (2013), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- KAHRAMAN, Nurfeddin, Refik Arıkan (2016), “Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgelerinde Karamürsel Taşı ve İzmit Bölgesi Diğer Taş Ocakları”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II, Kocaeli, c. III, ss. 1863-1876.
- NEFTÇİ, Aras (2002), Laleli Külliyesi’nin inşaat süreci, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
- ÖZGÜNLER, Seda Acun (2007), Tarihi Yapılarda Kullanılan Volkanik Tüflerin Konservasyonu Üzerine Bir Araştırma: Od Taşı Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yapı Bilgisi Programı, Doktora Tezi, Eylül.
- SERTOĞLU, Mithat (1986), Osmanlı Tarih Lûgati,İstanbul,
- SÖNMEZ, Zeki, Mimar Sinan İle İlgili Yazmalar-Belgeler, İstanbul.
- ŞENYURT, Oya (1988), “Onsekizinci Yüzyıl Osmanlı Başkentinde Taşçı Örgütlenmesi”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, (METU. JFA 2009/2), C. 26, Sayı. 2, ss. 103-122.
- www.tpe.gov.tr/ Turk Patent Enstitüsü /resources/ dosyalar/.../110.pdf. Erişim tarihi, 08. 11.2014.
Öz
Green volcanic od stones are crucial construction materials and it was excavated widely in Turkey. Od stone was used rarely in Late Roman, Early Byzantium (4-6th centuries) and Early Ottoman periods (16-18th centuries). It was used more at the end of 19th century and the beginning of the 20th century. The stones that were used in İstanbul were delivered from the quarries around Karamürsel. There is little information in early period resources. However, there are many on the uses of Karamürsel Od stone in the construction and restoration of buildings in İstanbul between the second half of the18th century and the 19th century. For that reason, there are some information on the Karamürsel Od stone factory, its organization, the features of the stone (like its excavation, preparation, size, price), factors affecting the price, its transportation to İstanbul and its usage in construction. According to that information, some shops, khans, furnaces, houses, palaces, kitchens, and mosques were either constructed or restored with Karamürsel Od stones. The production and transportation of the stone were laborious. The organization of the production and transportation were also problematic. This article focuses on those problems.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- 1. Osmanlı Arşivi (BOA.) Belgeleri
- AE. SMST. III. (III. MUSTAFA), nr. 94/7109.
- AE. SOSM. III. (III. OSMAN), nr. 89/6841.
- C. AS. (Cevdet Tasnifi Askeri Evrakı), nr. 87/4026, 144/6383, 329/13649-2, 417/17309, 420/17428, 993/43400, 1147/50990, 1212/54361, 1222/54861.
- C. BH. (Cevdet Tasnifi Bahriye Evrakı), nr. 37/1733, 76/3612, 92/4449.
- C. BLD. (Cevdet Tasnifi Belediye Evrakı), nr. 107/5320, 136/6781.
- C. DH. (Cevdet Tasnifi Dahilye Evrakı), nr. 273/13603.
- C. EV. (Cevdet Tasnifi Evkaf Evrakı), nr. 149/7402, 21/1027, 28/1378, 35/1744, 35/1745, 627/31643.
- C. SM. (Cevdet Tasnifi Saray Mutfağı Evrakı),, nr. 109/5488, 141/7056.
- 2. Eserler, Makaleler, Web siteleri AKGÜNDÜZ, Ahmed (2006), Said Öztürk, Yaşar Baş, Kiliseden Müzeye Ayasofya Camii, İstanbul.
- AHUNBAY, Metin (2006), “Bizans Yapım Teknikleri”, Geçmişten Geleceğe Anadoluda Malzeme ve Mimarlık, Sempozyumu, UIA/ 2005 XXII. Dünya Mimarlık Kongresi, (4-5 Temmuz 2005), İstanbul, ss. 68-78.
- AHUNBAY, Zeynep (2016), “Karamürsel’in Od Taşı ve Tarihi Yapılarda Kullanımı”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II, Kocaeli, c. III, ss. 1797-1806.
- ASLANAPA, Oktay (2004), Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
- ÇELİK, Serpil (2001), Mevcut belgeler ışığında Süleymaniye Külliyesinin yapım süreci, İstanbul Teknik Üniversitesi (İ.T.Ü.), Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Anabilim Dalı Doktora Tezi, İstanbul.
- EKİNCİ, Savaş, Ömer Ş. Deniz, N. Volkan Gür (2012), “Yapı Kültürü ve Tasarım Verileri Işığında Kâgir Yığma Dış Duvarların Tarihsel Gelişimi”, 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, (12 – 13 Nisan 2012), Uludağ Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi - Görükle Kampüsü – Bursa, http://www.catider.org.tr/pdf/sempozyum6/19.pdf., Erişim Tarihi, 12.7. 2016
- ERİÇ, Murat (1988), “Sinanın 16. Yüzyıl Türk Mimarisi Malzeme Anlayışına Getirdiği Yenilikler”, Mimar Sinan Dönemi Türk Mimarlığı ve Sanatı, İstanbul, ss. 113-118.
- EYİCE, Semavi (1995), “Fâtih Camii”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul, C. 12, ss. 244-249. İnşaat Teknolojisi, Taşın Mimaride Kullanımı (2013), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- KAHRAMAN, Nurfeddin, Refik Arıkan (2016), “Başbakanlık Osmanlı Arşivi Belgelerinde Karamürsel Taşı ve İzmit Bölgesi Diğer Taş Ocakları”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu – II, Kocaeli, c. III, ss. 1863-1876.
- NEFTÇİ, Aras (2002), Laleli Külliyesi’nin inşaat süreci, İ.T.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
- ÖZGÜNLER, Seda Acun (2007), Tarihi Yapılarda Kullanılan Volkanik Tüflerin Konservasyonu Üzerine Bir Araştırma: Od Taşı Örneği, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yapı Bilgisi Programı, Doktora Tezi, Eylül.
- SERTOĞLU, Mithat (1986), Osmanlı Tarih Lûgati,İstanbul,
- SÖNMEZ, Zeki, Mimar Sinan İle İlgili Yazmalar-Belgeler, İstanbul.
- ŞENYURT, Oya (1988), “Onsekizinci Yüzyıl Osmanlı Başkentinde Taşçı Örgütlenmesi”, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi, (METU. JFA 2009/2), C. 26, Sayı. 2, ss. 103-122.
- www.tpe.gov.tr/ Turk Patent Enstitüsü /resources/ dosyalar/.../110.pdf. Erişim tarihi, 08. 11.2014.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 4 Kasım 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2017Cilt: 7 Sayı: 14 |
