Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi

Öz

Gündelik hayatı her yönüyle kapsayan son derece anlamlı ve zengin bir bütünlüğü ifade eden geleneksel Osmanlı mahallesi, imparatorluğun en küçük idari birimdir ve Osmanlı sosyal yaşamının çekirdeğini oluşturur. O dönem toplum hayatının küçük ölçekli bir yansıması olarak son derece önem arz eden bu yapının korunabilmesi de ancak oradaki huzur, güvenlik ve asayişin sağlanabilmesi ile mümkün olmuş, bekçi, geleneksel mahalle kurgusunun tamamlayıcı unsuru olarak etkin bir rol üstlenmiştir. Mahalledeki asayişi sağlamak yanında şehirde çıkan yangınları haber vermek, davulu ile ramazan ayının başladığını duyurmak ve mahalle halkını sahura davet etmek de bekçinin görevleri arasında yer almıştır. Giyim-kuşamı, elindeki feneri, davulu, mahallede yankılanan gür sesi ve taşıdığı asasıyla kendine has bir kültürü temsil eden bu tip, sosyal yaşama dair hemen her unsuru bünyesinde barındıran ve döneminin canlı bir panoraması niteliğindeki Osmanlı şiir metinlerinde de boy gösterirken toplumun değer yargılarının korunması paralelinde mahalle halkının bekçiye karşı geliştirdiği tavır, bekçinin mahalledeki misyonu ve adıyla özdeş güven algısı bu manzum metinlerde çeşitli tasavvur ve benzetmeler odağında işlenmiştir.
Bu çalışmada, geleneksel Osmanlı mahallesinin kendine özgü eylem alanı ve sahip olduğu kolektif bilinç doğrultusunda bekçiye yüklenen toplumsal misyon ve görevler ele alınacak, bir tip olarak bekçinin temsil ettiği değer/değerler tartışılacaktır. Bekçinin, klasik dönem manzum metinlerinde hangi vasıflarıyla ele alındığı ve şâirlerin bu tip üzerinden geliştirdikleri tasavvurların değerlendirilmesi de çalışmanın kapsamı dâhilindedir. Çalışma, bekçi ile ilgili dönemin siyasi ve sosyal perspektifinden yansıyanları ele alırken klasik dönem manzum metinlerinin yanı sıra dönemin kültür tarihi kaynakları ile yerli ve yabancı seyyahların izlenimlerine de yer vererek “bekçi” tipinin ayrıntılı profilini çizmeyi amaçlamaktadır.