Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

Öz

Medrese ve akademi, eğitim kurumları olarak bilinen ve farklı dönemlerde farklı amaçlarla kurulan yapılar olarak tanımlanabilir. Medrese, gayri resmi olarak İslam dini bilgilerinin öğretildiği öğrenim-eğitim kurumlarıdır. İslam medeniyetinde önemli bir yer tutan medreseler, genellikle cami veya mescitlere bağlı olarak inşa edilmiştir. Medreselerde İslam diniyle ilgili konular, fıkıh, hadis, tefsir, kelam gibi alanlarda eğitim verilir. Medreselerde eğitim süresi, ortalama 5-10 yıl arasında değişir ve genellikle erkek öğrencilere yöneliktir. Medreselerin öğretmek istedikleri ilimlerin İslami ilimler olduğundan eğitimde kullandıkları dil de Arapçadır.
İlahiyat akademik çalışmaları ise devlettin resmi bir şekilde tanıyıp eğitim-öğretimini devam ettirdiği kurum olup çeşitli konuları kapsar. Bunlar arasında dini metinlerin tefsiri, dinlerin felsefi ve teolojik analizi, dinlerin tarihçesi ve toplum üzerindeki etkileri, dini ritüeller ve pratiklerin incelenmesi, dini düşüncelerin toplumsal ve siyasi etkileri gibi alanlar yer alır. Bunun yanı sıra, günümüzde ilahiyat akademi çalışmaları daha da geniş bir perspektife sahiptir. Din ve toplum ilişkisi, dini özgürlükler, toplumsal cinsiyet ve dini, çağdaş yorumlarla anlatmaktadır. Aslında ilahiyat akademik çalışmaları hem dini içeriği incelemekte hem de dinin toplumsal ve kültürel etkilerini anlamak için disiplinlerarası bir yaklaşımı benimsemektedir.
Bu çalışmalar, akademik yayınlar, makaleler ve kitaplar şeklinde sonuçlandırılır. Ayrıca, ilahiyat akademisyenleri kendi alanlarında uzmanlaşmak ve araştırmalarını paylaşmak için konferanslara, seminerlere ve tartışmalara katılmaktadır. Günümüzde ilahiyat akademik çalışmaları, dini bilginin ve anlayışın gelişimine katkıda bulunmayı hedeflerken, dinin toplum üzerindeki etkilerini de anlamayı amaçlayan multidisipliner bir disiplindir. İnsanların dinleri ve dini düşüncelerin çeşitliliğini anlamalarına ve daha derin bir şekilde incelemelerine olanak tanır.
Günümüzde ise medrese ve akademiler farklı şekillerde varlıklarını sürdürmektedir. Medreseler, çoğunlukla İslam ülkelerindeki dini eğitim kurumları olarak faaliyet gösterirken, akademiler ise çağdaş üniversiteler olarak bilinen yükseköğretim kurumların adını taşımaktadır. Akademiyi temsil eden üniversiteler olup çeşitli bilim alanlarında lisans, yüksek lisans ve doktora eğitimleri verilmektedir. Akademiler ayrıca, bilimsel araştırmaların yürütüldüğü ve bilimsel toplantıların düzenlendiği kurumlar olarak da kullanılmaktadır.
Medrese ve İlahiyat kurumlarının karşılaştırılmasının ana nedeni, bunların yakınlaşması ve birbirlerine olumlu olarak yapacakları metodoloji ve ilmi katkılardır. Aynı zamanda amaç İslam dinin sağlıklı bir şekilde anlaşılması ve yaşanılmasıdır. Zira İslam dini, her türlü bilgiyi araştırma ve keşfetme yolunda insanların ilimle meşgul olmasını teşvik eder. İslam'ın öğretim ve eğitim anlayışı, her Müslümanın ilim yolunda ilerlemesini teşvik eder ve bilginin inançla birleşmesini öngörür. İnsanların yaratılış amacını anlamalarını, dünya ve ahiret hayatları için gerekli bilgiyi edinmelerini ve bunları pratiğe dökerek topluma faydalı olmalarını hedefler.
Bu meyanda İslam'ın öğretim ve eğitim anlayışı Kur'an'da ve Hz. Muhammed'in sözleri ve pratiğinde bulunan ayetler ve hadislerle temellendirmek mümkündür. İslam ilimlerinin çeşitliliği ve genişliği, Müslümanların çalışıp didinerek keşfettiği ve geliştirdiği birçok konu üzerinde çalıştıkları tarihten anlaşılmaktadır. İslam ilimleri arasında tefsir, hadis, fıkıh, ahlak, kelam, tasavvuf ve tarih gibi ilimler ana konular şeklinde yer almaktadırlar. İslam'ın öğretim ve eğitim anlayışında bireysel ve toplumsal eğitim önemlidir. Bireysel eğitim, her Müslümanın kendini geliştirmesini ve ilmini artırmasını içerir. Bu eğitim-öğretim yöntemi İslamiyet’in gelişinden beri Daru’l-Erkam b. Erkam ve Suffe’de uygulanarak gelmektedir. İslam'a göre her Müslüman, ebedi bilgi ile birikimini her geçen gün geliştirerek sürekli ilimle meşgul olmalıdır.
Toplumsal eğitim ise toplumun tüm fertlerine İslam'ın temel prensiplerini öğretme ve anlatma sürecinden başlayıp ifade edilmelidir. İslam toplumlarında çocuklar, gençler ve yetişkinler için eğitim programları ve kurumları bulunur. Bunlardan eskiden beri varlığını devam ettiren medrese eğitimi, Kur'an kursları, İslam üniversiteleri ve araştırma merkezleri gibi mekânlar bu eğitim faaliyetlerinin örnekleridir. İslam toplumlarında ilim, medreseye veya camiye gitmek gibi resmi bir eğitim süreciyle sınırlı değildir. Bu gibi eğitim mekânları hasbi oldukları için her Müslüman şahıs onlardan faydalana bilmektedir. Dolayısıyla medresenin geliştirilmesi ve yen bazı eğitim Programlarıyla donatılması kaçınılmaz bir hal almaktadır.