Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi

Öz

Mevlânâ
Celâleddîn-i Rûmî’nin vefatından sonra kurulan ve zaman içinde sistemli bir tarikat
hâline gelen Mevlevîlik düşünce, kültür, sanat ve edebiyat hayatımıza doğrudan
ya da dolaylı bir şekilde pek çok katkıda bulunmuştur. Bu süreçte
mevlevîhâneler Mevlevîliğin hayata dönük yüzü olmuş, çeşitli düşünce, eğitim ve
sanat faaliyetleri daha ziyâde bu mekânlar vâsıtasıyla gerçekleştirilmiştir.

Bağdat, Şam, Halep, Saraybosna, Filibe, Selanik,
Üsküp vd. gibi Anadolu coğrafyası dışındaki Osmanlı şehirlerinde kurulan önemli
Mevlevî dergâhlarından biri olan Lefkoşa Mevlevîhânesi, adanın fethinden yirmi iki yıl sonra, Arap Ahmet Paşa tarafından kurulmuştur.
Aynı zamanda şehre kimlik kazandıran önemli mekânlardan biri olan Lefkoşa Mevlevîhânesi’nden günümüze sadece semâhâne
ve türbe bölümleri ulaşmıştır. Yapı günümüzde Mevlevî Müzesi olarak hizmet vermektedir.

Lefkoşa Mevlevîhânesi’nde, kuruluşundan itibaren
birçok ismin postnişîn olarak görev yaptığı bilinmektedir. Esasen şeyh
efendiler arasında sanatın bir veya birkaç dalı ile ilgilenmiş, bilhassa
şairlik yönü bulunan başka isimler de olmakla birlikte, bildirinin amacı ve
çerçevesi gereği, bunlardan sadece Siyâhî Mustafa Dede üzerinde durulmuştur.

Kıbrıs’ta
dünyaya gelen Siyâhî Mustafa Dede, hocası Dânişî Ali Dede’nin Kudüs
Mevlevîhânesi’ne tâyini üzerine bir süre Lefkoşa Mevlevîhânesi’nde onun
derslerini devam ettirmiştir. Daha sonra Gelibolu ve Mısır Mevlevîhânesi’nde
postnişînlik yapmış, akabinde tekrar Lefkoşa’ya tâyin olunmuş ve vefâtına dek
bu dergâhta irşad vazifesini sürdürmüştür. Mustafa Sâkıb Dede ve Nesîb Yusuf Dede
gibi birçok ünlü Mevlevî şahsiyetin yetişmesine katkı sağlamış olan Siyâhî Mustafa
Dede’nin annesi Habeşî asıllıdır. Kendisi de siyah çehreli olduğundan, daha
ziyâde şiirlerinde kullandığı Siyâhî mahlası ile anılmıştır. Bir dîvânı olan
Siyâhî Mustafa Dede’nin bilhassa gazelleri âşıkâne, rindâne ve ârifânedir.