Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Araklı ve çevresinde (Trabzon) Sel ve Taşkına Neden Olan Derelerin Morfometrik Analizlerle Taşkın Duyarlılıklarının Belirlenmesi

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 3, 1024 - 1054, 15.09.2023

Vedat Avci İskender Dölek Taygun Uzelli

https://doi.org/10.31466/kfbd.1286455

Öz

Bu çalışmada, Trabzon iline bağlı Araklı ilçesi ve çevresinde sel ve taşkına yol açan derelerin morfometrik özellikleriyle taşkın duyarlılıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır. 18 Haziran 2019 tarihinde Araklı ilçesi Çamlıktepe Mahallesi’nde meydana gelen taşkında 9 kişi hayatını kaybetmiştir. Karadere Çayı Havzası’nda meydana gelen taşkında çok sayıda yapı yıkılmıştır. Çalışmada Karadere Çayı Havzası, komşu Yanbolu Deresi, Küçükdere Çayı, Manahoz Çayı ve Kastel Deresi Havzaları ile morfometrik özellikleri açısından birlikte değerlendirilmiştir. Havzaları kapsayan 10*10 m hücre boyutuna sahip Sayısal Yükselti Modeli (SYM) kullanılarak, havzaların sınırları belirlenmiştir. Belirlenen havzalara Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yazılımları kullanılarak drenaj yoğunluğu (Dd), akarsu sıklığı (Fs), havza şekli (Rf), uzama oranı (Re), havza reliefi (Bh), relief oranı (Rh), engebelilik değeri (Rn), akım toplanma zamanı (Tc), hipsometrik integral (Hi) ve eğri (He) indisleri uygulanmıştır. İndis sonuçları kullanılarak derecelendirme yapılmış ve havzaların taşkın duyarlılığı belirlenmiştir. Buna göre; Karadere Çayı ve Kastel Deresi Havzalarında taşkın duyarlılığı yüksek, Manahoz Deresi Havzası’nda orta, Yanbolu Deresi ve Küçükdere Çayı Havzası’nda düşük olarak bulunmuştur. Rölyef özellikleri ve iklim-beşeri özellikleri nedeniyle havzalarda afet boyutunda taşkınların yaşanması muhtemeldir. Havza yönetimi çalışmalarında sel ve taşkınlara yol açan doğal (morfometrik ve jeomorfolojik) ve beşeri tüm faktörlerin dikkate alınması yararlı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Araklı Trabzon Coğrafi Bilgi Sistemleri Morfometri Taşkın Duyarlılığı

Kaynakça

  • Adnan, M. S. G., Dewan, A., Zannat, K. E., Abdullah, A. Y. M. (2019). The use of watershed geomorphic data in flash flood susceptibility zoning: A case study of the Karnaphuli and Sangu river basins of Bangladesh. Natural Hazards, 99, 425–448.
  • Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). (2020). Afet Yönetimi Kapsamında 2019 Yılına Bakış ve Doğa Kaynaklı Olay İstatistikleri. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara.
  • Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). (2019). Jeolojik Etüd Raporu. Trabzon İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, Trabzon.
  • Akay, H. (2021). Flood hazards susceptibility mapping using statistical, fuzzy logic, and MCDM methods. Soft Computing, 25, 9325–9346.
  • Akdeniz, N. ve Güven, İ. H. (2002). 1/500000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Trabzon Paftası. MTA Genel Müdürlüğü, No:5, Ankara.
  • Akgül, M., Akay, A.O., Özocak, M., Esin, A. İ. and Şentürk, N. (2022). A new approach to spatial risk analysis in the long-term (1950–2020) assessment of natural disasters (avalanche, landslide, rockfall, flood) in Turkey. Natural Hazards 114, 3471–3508. https://doi.org/10.1007/s11069-022-05528-z
  • Alam, A., Ahmed, B. and Sammonds, P. (2021). Flash flood susceptibility assessment using the parameters of drainage basin morphometry in SE Bangladesh. Quaternary International, 575–576, 295–307.
  • Allen, M. R. and Ingram, W. J. (2002). Constraints on future changes in climate and the hydrologic cycle. Nature, 419, 224–232.
  • Apaydın, A. (2021). 22 Ağustos 2020 Tarihli Taşkına Neden Olan Dereli Deresi (Giresun) Havza Analizleri, Taşkının Nedenleri ve Sonuçları. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 11 (2), 392-425. DOI: 10.31466/kfbd.908878.
  • Ardel, A. (1963). Samsun-Hopa Arasındaki Kıyı Bölgesinde Coğrafi Müşahedeler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 7 (13), 36-49.
  • Atalay, İ. (2018). Uygulamalı Hidrografya. İzmir: Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
  • Avcı, V. ve Sunkar, M. (2105). Giresun'da Sel ve Taşkın Oluşumuna Neden Olan Aksu Çayı ve Batlama Deresi Havzalarının Morfometrik Analizleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, Sayı 30, 91-119.
  • Avcı, V. ve Sunkar, M. (2018). Bulancak’ta (Giresun) sel ve taşkın olaylarına neden olan Pazarsuyu, İncüvez, Kara ve Bulancak derelerinin morfometrik analizleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28 (2), 15,41.
  • Avci, V. (2023). Esmahanım Deresi Havzası’nın (Akçakoca-Düzce) Morfometrik Özellikleri ve Taşkınlara Etkisi . Bartın Orman Fakültesi Dergisi , 25 (1) , 96-118 . DOI: 10.24011/barofd.1148666
  • Avci, V. and Ünsal, Ö. (2023). A Morphometric Approach to Bozkurt (Kastamonu-Türkiye) Flood. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi , 9 (2) , 216-239 . DOI: 10.21324/dacd.1210797
  • Ayaydın, N. (2020). Araklı’nın Kent Coğrafyası. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Erzurum.
  • Bashir, B. (2023). Morphometric Parameters and Geospatial Analysis for Flash Flood Susceptibility Assessment: A Case Study of Jeddah City along the Red Sea Coast, Saudi Arabia. Water, 15, 870. https://doi.org/10.3390/w15050870
  • Beven, K. J. (2020). A History of the concept of time of concentration. Hydrology and Earth System Sciences, 24, 2655-2670, https://doi.org/10.5194/hess-2019-588
  • Bhatt, S. and Ahmed, S. A. (2014). Morphometric analysis to determine floods in the Upper Krishna basin using Cartosat DEM. Geocarto Int, 29(8), 878–894.
  • Bhat, M. S., Alam, A., Ahmad, S., Farooq, H.and Ahmad, B. (2019). Flood hazard assessment of upper Jhelum basin using morphometric parameters. Environmental Earth Sciences,78, Article number: 54
  • Biricik, A. S. (1996). Senirkent’de Sel Afetleri (13 Temmuz 1995-18-19 Temmuz 1996) Isparta. Marmara Coğrafya Dergisi, 1, 9-30.
  • Bull, W. B. and McFadden, L. D. (1977). Tectonic geomorphology north and south of the Garlock fault. California. Proceedings of the Eighth Annual Geomorphology Symposium, in: Geomorphology in Arid Regions, Doehring, D. O., (Ed), State University of New York, Binghamton, 115– 138
  • Chakraborty, S. (2023). Application of Basin Morphometry for Hydro-geomorphological Implications: A Study of the Indo-Bhutanese Duduya Watershed. Journal of the Geological Society of India, 99, 473–486. https://doi.org/10.1007/s12594-023-2335-8
  • Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ). Akım Gözlem İstasyonları Akım verileri. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Doocy, S., Daniels, A., Murray, S. and Kirsch, T. D. (2013). The human impact of floods: a historical review of events 1980-2009 and systematic literature review. PLoS Curr. DOI: 10.1371/currents.dis.f4deb457904936b07c09daa98ee8171a
  • Elmaghraby, M., Masoud, M. and Niyazi, B. (2014). Assessment of surface runoff in arid, data scarce regions; an approach applied to Wadi Al-Hamd, Al Madinah Al Munawarah, Saudi Arabia. Life Science Journal, 11 (4), 271–289.
  • Erinç, S. (1996). Klimatoloji ve Metodları. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
  • Eze, E. B ve Efiong, J. (2010). Morphometric parameters of the Calabar River basin: implication for hydrologic processes. Journal of Geography and Geology, 2 (1),18–26.
  • Fang, Z., Wang, Y., Peng, L. and Hong, H. (2021). Predicting flood susceptibility using LSTM neural networks. Journal of Hydrology, 594, 125734.
  • Ganie, P. A., Posti, R., Kunal, K., Kunal G., Bharti, V. S., Sehgal, V. K., Sarma, D., Pandey, P.K. (2023). Modelling of the Himalayan Mountain river basin through hydro-morphological and compound factor-based approaches using geoinformatics tools. Modeling Earth Systems and Environment 9, 3053–3084. https://doi.org/10.1007/s40808-023-01691-9
  • Ghimire, M., Timalsina, N. and Zhao, W. (2023). A Geographical approach of watershed prioritization in the Himalayas: a case study in the middle mountain district of Nepal. Environment, Development and Sustainability. https://doi.org/10.1007/s10668-023-03610-5
  • Gümüşhane ili arazi varlığı (1996). Başbakanlık, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, yayınları ; il rapor no:29, Ankara
  • Horton, R. E. (1932). Drainage-basin characteristics. Eos, transactions american geophysical union, 13(1), 350-361.
  • Horton, R. E. (1945). Erosional development of streams and their drainage basins; hydrophysical approach to quantitative morphology. Geological society of America bulletin, 56(3), 275-370.
  • Hoşgören, M. Y. (2004). Hidrografya'nın Ana Çizgileri 1 Yeraltısuları-Kaynaklar-Akarsular. İstanbul: Çantay Kitabevi.
  • Ingram, W. (2016). Extreme precipitation: increases all round. Nat. Clim. Change, 6, 443–444.
  • Işık, F. Bahadır, M., Zeybek, H. İ. ve Çağlak, S. (2020). Karadere Çayı Taşkını (Araklı -Trabzon). Mavi Atlas, 8 (2), 526-547.
  • Kadıoğlu, M. (2019). Kent Selleri Yönetim ve Kontrol Rehberi. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları. 373 sayfa
  • Kamuş, A. O. ve Atalay Dutucu, A. (2023). Hidromorfometrik Analizlerle Esmahanım Deresi Havzasının Taşkın Duyarlılığının Belirlenmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (11), 1-21. DOI: 10.46453/jader.1182773
  • Kant, C., Kumar, G. and Meena, R.S. (2023), Modeling morphometric and geomorphological parameters of mountainous river basin for water resource management using remote sensing and GIS approach. Modeling Earth Systems and Environment 9, 2151–2163,. https://doi.org/10.1007/s40808-022-01614-0
  • Karadeniz, Y. (1995). Trabzon ve çevresinin iklimi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Fiziki Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul.
  • Keller, E. A. and Pinter, N. (2002). Active Tectonics Earthquakes, Uplift, and Landscape. NewJersey: Prentice Hall. 362ss
  • Kerby, W.S. (1959). Time of concentration for overland flow. Journal of Civil Engineering, 26(3). Amer. Soc. of Civil Eng., Reston, VA. pp. 60.
  • Ketin, İ. (1966). Anadolu’nun Tektonik Birlikleri. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 66, 20-37.
  • Kirpich, Z. P. (1940). Time of concentration of small agricultural watersheds. Civil engineering, 10(6), 362.
  • Koç, G. and Thieken, A. H. (2016). Societal and economic impacts of flood hazards in Turkey, An overview. E3S Web of Conferences 7, 05012 (2016), FLOODrisk 2016-3. European Conference on Flood Risk Management, DOI: 10.1051/76e3sconf/2010705012.
  • Kömüşcü, A.Ü. and Çelik, S. (2013). Analysis of the Marmara flood in Turkey, 7–10 September 2009: an assessment from hydrometeorological perspective. Natural Hazards, 66, 781–808, https://doi.org/10.1007/s11069-012-0521-x
  • Luino, F. (2016). Floods. In: Bobrowsky, P., Marker, B. (eds) Encyclopedia of Engineering Geology. Encyclopedia of Earth Sciences Series. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-12127-7_126-1
  • Mahmood, S. and Rahman, Au. (2019). Flash flood susceptibility modeling using geo-morphometric and hydrological approaches in Panjkora Basin, Eastern Hindu Kush, Pakistan, Environmental Earth Sciences, 78:43
  • Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM). (2021), Trabzon, Rize, Gümüşhane, Bayburt, Akçaabat ve Pazar İstasyonlarının sıcaklık ve yağış verileri. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Melton, M. A. (1957). An analysis of the relations among elements of climate, surface properties, and geomorphology. Columbia Univ, Department of Geology, Technical Report, No: ONR-11, NewYork.
  • Mind’je, R., Li, L., Amanambu, A. C., Nahayo, L., Nsengiyumva, J. B., Gasirabo, A. and Mindje, M. (2019). Flood susceptibility modeling and hazard perception in Rwanda. International Journal of Disaster Risk Reduction, 38, 101211.
  • Mockus, V. (1961). Watershed lag. U.S. Dept. of Agri¬culture, Soil Conservation Service, ES–1015, Washington, DC.
  • Montgomery, D. R. and Dietrich, W. E. (1989). Source areas, drainage density and channel initiation. Water Resources Research 25 (8),1907–1918.
  • Mulvany, T.J, (1851). On the use of self-registering rain and flood gauges in making observations of the relations of rainfall and flood discharges in a given catchment. Proc. Inst. Civil Eng. Irel. 4, 18–33.
  • Orman Genel Müdürlüğü (OGM). Meşcere verisi. Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Patton, P. C. ve Baker, V. R. (1976). Morphometry and floods in small drainage basins subject to diverse hydrogeomorphic controls. Water resources research, 12(5), 941-952.
  • Patton, P.C. (1988). Drainage basin morphometry and floods. In: Baker, V.R., Kochel, R.C., Patton, P.C. (Eds.), Flood Geomorphology. Wiley, New York, pp. 51–65.
  • Pérez-Peña, J. V., Azañón, J. M. and Azor, A. (2009). CalHypso: An ArcGIS extension to calculate hypsometric curves and their statistical moments. Applications to drainage basin analysis in SE Spain. Computers & Geosciences, 35(6), 1214-1223.
  • Pichetsopon, T. and Pailoplee, S. (2020). DEM and GIS analysis of geomorphic indices for evaluating tectonic activity of Phetchabun province, Bulletin of Earth Sciences of Thailand. 12 (10), 1-14
  • Rai, P. K., Mishra, V. N. and Mohan, K. (2017). A study of morphometric evaluation of the Son basin, India using geospatial approach, Remote Sensing Applications: Society and Environment, 7, 9-20, https://doi.org/10.1016/j.rsase.2017.05.001
  • Rawat, A., Bisht, M.P.S., Sundriyal, Y. P., Banerjee, S. and Singh, V. (2021). Assessment of soil erosion, flood risk and groundwater potential of Dhanari watershed using remote sensing and geographic information system, district Uttarkashi, Uttarakhand, India, Applied Water Science 11. 119
  • Reddy, G. P. O., Maji, A. K. and Gajbhiye, K. S. (2004). Drainage morphometry and its influence on landform characteristics in a basaltic terrain, Central lndia-a remote sensing and GIS approach. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 6(1), 1-16.
  • Sachdeva, S.and Kumar, B. (2022). Flood susceptibility mapping using extremely randomized trees for Assam 2020 floods, Ecological Informatics, 67, 101498, https://doi.org/10.1016/j.ecoinf.2021.101498.
  • Salimi, E. T., Nohegar, A., Malekian, A., Hoseini, M. and Holisaz, A. (2017). Estimating time of concentration in large watersheds, Paddy and Water Environment, 15,123–132.
  • Samanta, S., Pal, D.K. and Palsamanta, B. (2018). Flood susceptibility analysis through remote sensing, GIS and frequency ratio model. Applied Water Science, 8, 66. https://doi.org/10.1007/s13201-018-0710-1
  • Schumm, S. A. (1956). Evolution of drainage systems and slopes in badlands at Perth Amboy, New Jersey. Geological society of America bulletin, 67(5), 597-646.
  • Sezer, L. İ. (1997). İzmir’de 3-4 Kasım 1995 Karşıyaka-Çiğli Sel Felaketi (Meteorolojik- Klimatolojik Açıdan Bir Yaklaşım). Ege Coğrafya Dergisi, 9, 185-242.
  • Simas, M. (1996). Lag time characteristics in small watersheds in the United States. A dissertation submitted to School of Renewable Natural Re¬sources, University of Arizona, Tucson, AZ.
  • Sheridan, J. M. (1994). Hydrograph time parameters for flatland watersheds. Transactions of the ASAE, 37(1), 103-113, doi: 10.13031/2013.28059)
  • Sholihah Q., Kuncoro, W., Wahyuni, S., Suwandi, S. P. and Feditasari, E. D. (2020). The analysis of the causes of flood disasters and their impacts in the perspective of environmental law. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 437, 012056 IOP Publishing doi:10.1088/1755-1315/437/1/012056
  • Strahler, A. N. (1952). Hypsometric (area-altitude) analysis of erosional topography. Geological society of America bulletin, 63(11), 1117-1142.
  • Strahler, A. N. (1964). Quantitative geomorphology of drainage basins and channel net work. In: Chow, V., Ed., Handbook of Applied Hidrology, McGraw Hill Newyork, 39-76.
  • Sukristiyanti S., Maria R. and Lestiana H. (2018), Watershed-based Morphometric Analysis: A Review, IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 118, 012028, doi:10.1088/1755-1315/118/1/012028.
  • Şahin, C. ve Sipahioğlu, Ş. (2003). Doğal Afetler ve Türkiye. Ankara: Gündüz Eğitim Yayıncılık.
  • Tabari, H. (2020). Climate change impact on flood and extreme precipitation increases with water availability. Scientific reports, 10,13768. doi: 10.1038/s41598-020-70816-2.
  • Tarım ve Orman Bakanlığı (2020). Doğu Karadeniz Havzası Taşkın Yönetim Planı Yönetici Özeti, Tarım ve Orman Bakanlığı, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın ve Kuraklık Yönetimi Daire Başkanlığı, Ankara.
  • Tehrany M. S., Pradhan, B. and Jebur, M. N. (2014). Flood susceptibility mapping using a novel ensemble weights-of-evidence and support vector machine models in GIS. Journal of Hydrology, 512, 332–343.
  • Trabzon İli Arazi Varlığı (1996). Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Turoğlu, H. ve Aykut, T. (2019). Ergene nehri havzası için hidromorfometrik analizlerle taşkın duyarlılık değerlendirmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 2, 1-15.
  • Ullah, K. and Zhang J (2020). GIS-based flood hazard mapping using relative frequency ratio method: A case study of Panjkora River Basin, eastern Hindu Kush, Pakistan. PLoS ONE 15(3): e0229153. https://doi.org/10.1371/journal. pone.0229153
  • Umrikar, B. N. (2017). Morphometric analysis of Andhale watershed, Taluka Mulshi, District Pune, India. Applied Water Science, 7, 2231–2243.
  • Uzun, M. ve Özcan, S. (2016). Solaklı Dere-İyidere Arasında (Trabzon / Of) Kıyı Kullanımının Zamansal Değişimi ve Sürdürülebilir Yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 21 (35), 175-196. DOI: 10.17295/dcd.61537
  • URL-1 https ://www.mathw orks.com/products/mapping.html
  • URL-2 www.emdat.be
  • URL-3 tabb.afad.gov.tr
  • URL-4https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A&m=TRABZON 22/05/2021 tarihli erişim
  • URL-5 https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr erişim 14/04/2023
  • URL-6https://www.haberturk.com/ktu-arakli-daki-sel-felaketi-icin-rapor-hazirladi-dere-yatagina-hafriyat-dokulmus-3542120?page=4 26/12/2022 tarihli erişim
  • Verstappen, H. T. (1983). Applied geomorphology: Geomorphological surveys for environmental development.Amsterdam: Elsevier.
  • Vinutha, D.N. ve Janardhana, M. R. (2014). Morphometry of the Payaswini Watershed, Coorg District, Karnataka, India, Using Remote Sensing and GIS Techniques. International Journal of Innovative Research in Science, Engineering and Technology (IJIRSET), 3 (5), 516-524
  • Yıldırım, Ü. (2021). Trabzon (KD Türkiye) Akarsu Havzalarının Coğrafi Bilgi Sistemi Kullanılarak Morfometrik Analiz Yoluyla Hidrolojik Değerlendirmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23(1), 244-253.
  • Youssef, A. M., Pradhan, B. and Hassan, A. M. (2011). Flash flood risk estimation along the St. Katherine Road, Southern Sinai, Egypt using GIS based morphometry and satellite imagery. Environmental Earth Sciences, 62, 611–623.
  • Yüksek, Ö., Babacan, H. T. ve Yüksek, O. (2022). Doğu Karadeniz Havzası’nda Taşkın Sebepleri, Zararları ve Taşkın Yönetimi Çalışmaları. Turkish Journal of Hydraulics, 6 (2), 36-46.
  • Xu, K., Han, Z., Xu, H. and Bin, L. (2023). Rapid Prediction Model for Urban Floods Based on a Light Gradient Boosting Machine Approach and Hydrological–Hydraulic Model. International Journal of Disaster Risk Science 14, 79–97. https://doi.org/10.1007/s13753-023-00465-2

Determination of Overflow Susceptibility of the Streams causing Flood-Overflow in Araklı District and its surroundings (Trabzon) by Morphometric Analyses

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 3, 1024 - 1054, 15.09.2023

Vedat Avci İskender Dölek Taygun Uzelli

https://doi.org/10.31466/kfbd.1286455

Öz

The aim of this study is to determine overflow susceptibility of the streams causing flood-overflow in Araklı district of Trabzon province and its surroundings with their morphometric features. On the 18th of June in 2019, 9 people lost their lives in the overflow that occurred in the Çamlıktepe neighborhood of Araklı District. The overflow that took place in Karadere Stream Basin destroyed many buildings. In the study, Karadere Stream Basin has been evaluated together with neighboring Yanbolu Stream, Küçükdere Creek, Manahoz Creek and Kastel Creek Basin in terms of morphometric features. Using Digital Elevation Model having 10*10 m cell size covering the basins, the boundaries of the basins have been determined. Indices of drainage density (Dd), stream frequency (Fs), basin shape (Rf), elongation ratio (Re), basin relief (Bh), relief ratio (Rh), ruggedness number (Rn), time of concentration (Tc), hypsometric integral (Hi) and curve (Hc) have been applied to the specified basins by using Geographic Information System software. With the results of the indices, a grading has been done in terms of flood-overflow, and overflow susceptibility of the basins has been determined. Accordingly, overflow susceptibility has been specified as high in Karadere and Kastel Stream Basins, medium in Manahoz Stream Basin, and low in Yanbolu stream and Kucukdere Basin. Due to the relief and climatic-human characteristics of the basins, experiencing overflow on a disaster scale is probable in the basins. It will be beneficial to consider natural (morphometric and geomorphological) and human factors causing flood and overflow when basin management studies are carried out.

Anahtar Kelimeler

Araklı Trabzon Geographic Information Systems Morphometry Overflow Susceptibility

Kaynakça

  • Adnan, M. S. G., Dewan, A., Zannat, K. E., Abdullah, A. Y. M. (2019). The use of watershed geomorphic data in flash flood susceptibility zoning: A case study of the Karnaphuli and Sangu river basins of Bangladesh. Natural Hazards, 99, 425–448.
  • Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). (2020). Afet Yönetimi Kapsamında 2019 Yılına Bakış ve Doğa Kaynaklı Olay İstatistikleri. Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, Ankara.
  • Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD). (2019). Jeolojik Etüd Raporu. Trabzon İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü, Trabzon.
  • Akay, H. (2021). Flood hazards susceptibility mapping using statistical, fuzzy logic, and MCDM methods. Soft Computing, 25, 9325–9346.
  • Akdeniz, N. ve Güven, İ. H. (2002). 1/500000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları Trabzon Paftası. MTA Genel Müdürlüğü, No:5, Ankara.
  • Akgül, M., Akay, A.O., Özocak, M., Esin, A. İ. and Şentürk, N. (2022). A new approach to spatial risk analysis in the long-term (1950–2020) assessment of natural disasters (avalanche, landslide, rockfall, flood) in Turkey. Natural Hazards 114, 3471–3508. https://doi.org/10.1007/s11069-022-05528-z
  • Alam, A., Ahmed, B. and Sammonds, P. (2021). Flash flood susceptibility assessment using the parameters of drainage basin morphometry in SE Bangladesh. Quaternary International, 575–576, 295–307.
  • Allen, M. R. and Ingram, W. J. (2002). Constraints on future changes in climate and the hydrologic cycle. Nature, 419, 224–232.
  • Apaydın, A. (2021). 22 Ağustos 2020 Tarihli Taşkına Neden Olan Dereli Deresi (Giresun) Havza Analizleri, Taşkının Nedenleri ve Sonuçları. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 11 (2), 392-425. DOI: 10.31466/kfbd.908878.
  • Ardel, A. (1963). Samsun-Hopa Arasındaki Kıyı Bölgesinde Coğrafi Müşahedeler. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 7 (13), 36-49.
  • Atalay, İ. (2018). Uygulamalı Hidrografya. İzmir: Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri.
  • Avcı, V. ve Sunkar, M. (2105). Giresun'da Sel ve Taşkın Oluşumuna Neden Olan Aksu Çayı ve Batlama Deresi Havzalarının Morfometrik Analizleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Coğrafya Dergisi, Sayı 30, 91-119.
  • Avcı, V. ve Sunkar, M. (2018). Bulancak’ta (Giresun) sel ve taşkın olaylarına neden olan Pazarsuyu, İncüvez, Kara ve Bulancak derelerinin morfometrik analizleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 28 (2), 15,41.
  • Avci, V. (2023). Esmahanım Deresi Havzası’nın (Akçakoca-Düzce) Morfometrik Özellikleri ve Taşkınlara Etkisi . Bartın Orman Fakültesi Dergisi , 25 (1) , 96-118 . DOI: 10.24011/barofd.1148666
  • Avci, V. and Ünsal, Ö. (2023). A Morphometric Approach to Bozkurt (Kastamonu-Türkiye) Flood. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi , 9 (2) , 216-239 . DOI: 10.21324/dacd.1210797
  • Ayaydın, N. (2020). Araklı’nın Kent Coğrafyası. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Anabilim Dalı, Erzurum.
  • Bashir, B. (2023). Morphometric Parameters and Geospatial Analysis for Flash Flood Susceptibility Assessment: A Case Study of Jeddah City along the Red Sea Coast, Saudi Arabia. Water, 15, 870. https://doi.org/10.3390/w15050870
  • Beven, K. J. (2020). A History of the concept of time of concentration. Hydrology and Earth System Sciences, 24, 2655-2670, https://doi.org/10.5194/hess-2019-588
  • Bhatt, S. and Ahmed, S. A. (2014). Morphometric analysis to determine floods in the Upper Krishna basin using Cartosat DEM. Geocarto Int, 29(8), 878–894.
  • Bhat, M. S., Alam, A., Ahmad, S., Farooq, H.and Ahmad, B. (2019). Flood hazard assessment of upper Jhelum basin using morphometric parameters. Environmental Earth Sciences,78, Article number: 54
  • Biricik, A. S. (1996). Senirkent’de Sel Afetleri (13 Temmuz 1995-18-19 Temmuz 1996) Isparta. Marmara Coğrafya Dergisi, 1, 9-30.
  • Bull, W. B. and McFadden, L. D. (1977). Tectonic geomorphology north and south of the Garlock fault. California. Proceedings of the Eighth Annual Geomorphology Symposium, in: Geomorphology in Arid Regions, Doehring, D. O., (Ed), State University of New York, Binghamton, 115– 138
  • Chakraborty, S. (2023). Application of Basin Morphometry for Hydro-geomorphological Implications: A Study of the Indo-Bhutanese Duduya Watershed. Journal of the Geological Society of India, 99, 473–486. https://doi.org/10.1007/s12594-023-2335-8
  • Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü (DSİ). Akım Gözlem İstasyonları Akım verileri. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Doocy, S., Daniels, A., Murray, S. and Kirsch, T. D. (2013). The human impact of floods: a historical review of events 1980-2009 and systematic literature review. PLoS Curr. DOI: 10.1371/currents.dis.f4deb457904936b07c09daa98ee8171a
  • Elmaghraby, M., Masoud, M. and Niyazi, B. (2014). Assessment of surface runoff in arid, data scarce regions; an approach applied to Wadi Al-Hamd, Al Madinah Al Munawarah, Saudi Arabia. Life Science Journal, 11 (4), 271–289.
  • Erinç, S. (1996). Klimatoloji ve Metodları. İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım.
  • Eze, E. B ve Efiong, J. (2010). Morphometric parameters of the Calabar River basin: implication for hydrologic processes. Journal of Geography and Geology, 2 (1),18–26.
  • Fang, Z., Wang, Y., Peng, L. and Hong, H. (2021). Predicting flood susceptibility using LSTM neural networks. Journal of Hydrology, 594, 125734.
  • Ganie, P. A., Posti, R., Kunal, K., Kunal G., Bharti, V. S., Sehgal, V. K., Sarma, D., Pandey, P.K. (2023). Modelling of the Himalayan Mountain river basin through hydro-morphological and compound factor-based approaches using geoinformatics tools. Modeling Earth Systems and Environment 9, 3053–3084. https://doi.org/10.1007/s40808-023-01691-9
  • Ghimire, M., Timalsina, N. and Zhao, W. (2023). A Geographical approach of watershed prioritization in the Himalayas: a case study in the middle mountain district of Nepal. Environment, Development and Sustainability. https://doi.org/10.1007/s10668-023-03610-5
  • Gümüşhane ili arazi varlığı (1996). Başbakanlık, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, yayınları ; il rapor no:29, Ankara
  • Horton, R. E. (1932). Drainage-basin characteristics. Eos, transactions american geophysical union, 13(1), 350-361.
  • Horton, R. E. (1945). Erosional development of streams and their drainage basins; hydrophysical approach to quantitative morphology. Geological society of America bulletin, 56(3), 275-370.
  • Hoşgören, M. Y. (2004). Hidrografya'nın Ana Çizgileri 1 Yeraltısuları-Kaynaklar-Akarsular. İstanbul: Çantay Kitabevi.
  • Ingram, W. (2016). Extreme precipitation: increases all round. Nat. Clim. Change, 6, 443–444.
  • Işık, F. Bahadır, M., Zeybek, H. İ. ve Çağlak, S. (2020). Karadere Çayı Taşkını (Araklı -Trabzon). Mavi Atlas, 8 (2), 526-547.
  • Kadıoğlu, M. (2019). Kent Selleri Yönetim ve Kontrol Rehberi. İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları. 373 sayfa
  • Kamuş, A. O. ve Atalay Dutucu, A. (2023). Hidromorfometrik Analizlerle Esmahanım Deresi Havzasının Taşkın Duyarlılığının Belirlenmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, (11), 1-21. DOI: 10.46453/jader.1182773
  • Kant, C., Kumar, G. and Meena, R.S. (2023), Modeling morphometric and geomorphological parameters of mountainous river basin for water resource management using remote sensing and GIS approach. Modeling Earth Systems and Environment 9, 2151–2163,. https://doi.org/10.1007/s40808-022-01614-0
  • Karadeniz, Y. (1995). Trabzon ve çevresinin iklimi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Fiziki Coğrafya Anabilim Dalı, İstanbul.
  • Keller, E. A. and Pinter, N. (2002). Active Tectonics Earthquakes, Uplift, and Landscape. NewJersey: Prentice Hall. 362ss
  • Kerby, W.S. (1959). Time of concentration for overland flow. Journal of Civil Engineering, 26(3). Amer. Soc. of Civil Eng., Reston, VA. pp. 60.
  • Ketin, İ. (1966). Anadolu’nun Tektonik Birlikleri. Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 66, 20-37.
  • Kirpich, Z. P. (1940). Time of concentration of small agricultural watersheds. Civil engineering, 10(6), 362.
  • Koç, G. and Thieken, A. H. (2016). Societal and economic impacts of flood hazards in Turkey, An overview. E3S Web of Conferences 7, 05012 (2016), FLOODrisk 2016-3. European Conference on Flood Risk Management, DOI: 10.1051/76e3sconf/2010705012.
  • Kömüşcü, A.Ü. and Çelik, S. (2013). Analysis of the Marmara flood in Turkey, 7–10 September 2009: an assessment from hydrometeorological perspective. Natural Hazards, 66, 781–808, https://doi.org/10.1007/s11069-012-0521-x
  • Luino, F. (2016). Floods. In: Bobrowsky, P., Marker, B. (eds) Encyclopedia of Engineering Geology. Encyclopedia of Earth Sciences Series. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-12127-7_126-1
  • Mahmood, S. and Rahman, Au. (2019). Flash flood susceptibility modeling using geo-morphometric and hydrological approaches in Panjkora Basin, Eastern Hindu Kush, Pakistan, Environmental Earth Sciences, 78:43
  • Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM). (2021), Trabzon, Rize, Gümüşhane, Bayburt, Akçaabat ve Pazar İstasyonlarının sıcaklık ve yağış verileri. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Melton, M. A. (1957). An analysis of the relations among elements of climate, surface properties, and geomorphology. Columbia Univ, Department of Geology, Technical Report, No: ONR-11, NewYork.
  • Mind’je, R., Li, L., Amanambu, A. C., Nahayo, L., Nsengiyumva, J. B., Gasirabo, A. and Mindje, M. (2019). Flood susceptibility modeling and hazard perception in Rwanda. International Journal of Disaster Risk Reduction, 38, 101211.
  • Mockus, V. (1961). Watershed lag. U.S. Dept. of Agri¬culture, Soil Conservation Service, ES–1015, Washington, DC.
  • Montgomery, D. R. and Dietrich, W. E. (1989). Source areas, drainage density and channel initiation. Water Resources Research 25 (8),1907–1918.
  • Mulvany, T.J, (1851). On the use of self-registering rain and flood gauges in making observations of the relations of rainfall and flood discharges in a given catchment. Proc. Inst. Civil Eng. Irel. 4, 18–33.
  • Orman Genel Müdürlüğü (OGM). Meşcere verisi. Orman Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Patton, P. C. ve Baker, V. R. (1976). Morphometry and floods in small drainage basins subject to diverse hydrogeomorphic controls. Water resources research, 12(5), 941-952.
  • Patton, P.C. (1988). Drainage basin morphometry and floods. In: Baker, V.R., Kochel, R.C., Patton, P.C. (Eds.), Flood Geomorphology. Wiley, New York, pp. 51–65.
  • Pérez-Peña, J. V., Azañón, J. M. and Azor, A. (2009). CalHypso: An ArcGIS extension to calculate hypsometric curves and their statistical moments. Applications to drainage basin analysis in SE Spain. Computers & Geosciences, 35(6), 1214-1223.
  • Pichetsopon, T. and Pailoplee, S. (2020). DEM and GIS analysis of geomorphic indices for evaluating tectonic activity of Phetchabun province, Bulletin of Earth Sciences of Thailand. 12 (10), 1-14
  • Rai, P. K., Mishra, V. N. and Mohan, K. (2017). A study of morphometric evaluation of the Son basin, India using geospatial approach, Remote Sensing Applications: Society and Environment, 7, 9-20, https://doi.org/10.1016/j.rsase.2017.05.001
  • Rawat, A., Bisht, M.P.S., Sundriyal, Y. P., Banerjee, S. and Singh, V. (2021). Assessment of soil erosion, flood risk and groundwater potential of Dhanari watershed using remote sensing and geographic information system, district Uttarkashi, Uttarakhand, India, Applied Water Science 11. 119
  • Reddy, G. P. O., Maji, A. K. and Gajbhiye, K. S. (2004). Drainage morphometry and its influence on landform characteristics in a basaltic terrain, Central lndia-a remote sensing and GIS approach. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 6(1), 1-16.
  • Sachdeva, S.and Kumar, B. (2022). Flood susceptibility mapping using extremely randomized trees for Assam 2020 floods, Ecological Informatics, 67, 101498, https://doi.org/10.1016/j.ecoinf.2021.101498.
  • Salimi, E. T., Nohegar, A., Malekian, A., Hoseini, M. and Holisaz, A. (2017). Estimating time of concentration in large watersheds, Paddy and Water Environment, 15,123–132.
  • Samanta, S., Pal, D.K. and Palsamanta, B. (2018). Flood susceptibility analysis through remote sensing, GIS and frequency ratio model. Applied Water Science, 8, 66. https://doi.org/10.1007/s13201-018-0710-1
  • Schumm, S. A. (1956). Evolution of drainage systems and slopes in badlands at Perth Amboy, New Jersey. Geological society of America bulletin, 67(5), 597-646.
  • Sezer, L. İ. (1997). İzmir’de 3-4 Kasım 1995 Karşıyaka-Çiğli Sel Felaketi (Meteorolojik- Klimatolojik Açıdan Bir Yaklaşım). Ege Coğrafya Dergisi, 9, 185-242.
  • Simas, M. (1996). Lag time characteristics in small watersheds in the United States. A dissertation submitted to School of Renewable Natural Re¬sources, University of Arizona, Tucson, AZ.
  • Sheridan, J. M. (1994). Hydrograph time parameters for flatland watersheds. Transactions of the ASAE, 37(1), 103-113, doi: 10.13031/2013.28059)
  • Sholihah Q., Kuncoro, W., Wahyuni, S., Suwandi, S. P. and Feditasari, E. D. (2020). The analysis of the causes of flood disasters and their impacts in the perspective of environmental law. IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science 437, 012056 IOP Publishing doi:10.1088/1755-1315/437/1/012056
  • Strahler, A. N. (1952). Hypsometric (area-altitude) analysis of erosional topography. Geological society of America bulletin, 63(11), 1117-1142.
  • Strahler, A. N. (1964). Quantitative geomorphology of drainage basins and channel net work. In: Chow, V., Ed., Handbook of Applied Hidrology, McGraw Hill Newyork, 39-76.
  • Sukristiyanti S., Maria R. and Lestiana H. (2018), Watershed-based Morphometric Analysis: A Review, IOP Conference Series: Earth and Environmental Science, 118, 012028, doi:10.1088/1755-1315/118/1/012028.
  • Şahin, C. ve Sipahioğlu, Ş. (2003). Doğal Afetler ve Türkiye. Ankara: Gündüz Eğitim Yayıncılık.
  • Tabari, H. (2020). Climate change impact on flood and extreme precipitation increases with water availability. Scientific reports, 10,13768. doi: 10.1038/s41598-020-70816-2.
  • Tarım ve Orman Bakanlığı (2020). Doğu Karadeniz Havzası Taşkın Yönetim Planı Yönetici Özeti, Tarım ve Orman Bakanlığı, Su Yönetimi Genel Müdürlüğü Taşkın ve Kuraklık Yönetimi Daire Başkanlığı, Ankara.
  • Tehrany M. S., Pradhan, B. and Jebur, M. N. (2014). Flood susceptibility mapping using a novel ensemble weights-of-evidence and support vector machine models in GIS. Journal of Hydrology, 512, 332–343.
  • Trabzon İli Arazi Varlığı (1996). Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
  • Turoğlu, H. ve Aykut, T. (2019). Ergene nehri havzası için hidromorfometrik analizlerle taşkın duyarlılık değerlendirmesi. Jeomorfolojik Araştırmalar Dergisi, 2, 1-15.
  • Ullah, K. and Zhang J (2020). GIS-based flood hazard mapping using relative frequency ratio method: A case study of Panjkora River Basin, eastern Hindu Kush, Pakistan. PLoS ONE 15(3): e0229153. https://doi.org/10.1371/journal. pone.0229153
  • Umrikar, B. N. (2017). Morphometric analysis of Andhale watershed, Taluka Mulshi, District Pune, India. Applied Water Science, 7, 2231–2243.
  • Uzun, M. ve Özcan, S. (2016). Solaklı Dere-İyidere Arasında (Trabzon / Of) Kıyı Kullanımının Zamansal Değişimi ve Sürdürülebilir Yönetimi. Doğu Coğrafya Dergisi, 21 (35), 175-196. DOI: 10.17295/dcd.61537
  • URL-1 https ://www.mathw orks.com/products/mapping.html
  • URL-2 www.emdat.be
  • URL-3 tabb.afad.gov.tr
  • URL-4https://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?k=A&m=TRABZON 22/05/2021 tarihli erişim
  • URL-5 https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr erişim 14/04/2023
  • URL-6https://www.haberturk.com/ktu-arakli-daki-sel-felaketi-icin-rapor-hazirladi-dere-yatagina-hafriyat-dokulmus-3542120?page=4 26/12/2022 tarihli erişim
  • Verstappen, H. T. (1983). Applied geomorphology: Geomorphological surveys for environmental development.Amsterdam: Elsevier.
  • Vinutha, D.N. ve Janardhana, M. R. (2014). Morphometry of the Payaswini Watershed, Coorg District, Karnataka, India, Using Remote Sensing and GIS Techniques. International Journal of Innovative Research in Science, Engineering and Technology (IJIRSET), 3 (5), 516-524
  • Yıldırım, Ü. (2021). Trabzon (KD Türkiye) Akarsu Havzalarının Coğrafi Bilgi Sistemi Kullanılarak Morfometrik Analiz Yoluyla Hidrolojik Değerlendirmesi. Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 23(1), 244-253.
  • Youssef, A. M., Pradhan, B. and Hassan, A. M. (2011). Flash flood risk estimation along the St. Katherine Road, Southern Sinai, Egypt using GIS based morphometry and satellite imagery. Environmental Earth Sciences, 62, 611–623.
  • Yüksek, Ö., Babacan, H. T. ve Yüksek, O. (2022). Doğu Karadeniz Havzası’nda Taşkın Sebepleri, Zararları ve Taşkın Yönetimi Çalışmaları. Turkish Journal of Hydraulics, 6 (2), 36-46.
  • Xu, K., Han, Z., Xu, H. and Bin, L. (2023). Rapid Prediction Model for Urban Floods Based on a Light Gradient Boosting Machine Approach and Hydrological–Hydraulic Model. International Journal of Disaster Risk Science 14, 79–97. https://doi.org/10.1007/s13753-023-00465-2
Toplam 95 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Çevre Mühendisliği
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Vedat Avci 0000-0003-1439-3098

İskender Dölek 0000-0002-5922-8515

Taygun Uzelli 0000-0003-0846-5921

Yayımlanma Tarihi 15 Eylül 2023
Yayımlandığı Sayı Yıl 2023 Cilt: 13 Sayı: 3

Kaynak Göster

APA Avci, V., Dölek, İ., & Uzelli, T. (2023). Araklı ve çevresinde (Trabzon) Sel ve Taşkına Neden Olan Derelerin Morfometrik Analizlerle Taşkın Duyarlılıklarının Belirlenmesi. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 13(3), 1024-1054. https://doi.org/10.31466/kfbd.1286455
 Kapak Resmi İndir

by-nc-sa.png

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.