Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature

Öz

Şiirin, insan açısından en önemli yönü duygu ve düşünce dünyasını yansıtmada sunduğu sınırsız anlatım olanaklarıdır. İnsan zihninde beliren imgeler, çok değişik tasarımlar, çağrışımlar, duygulanmalar, bağdaştırma ve benzetme gibi etkinlikler şiir dilinde öylesine değişik, yeni ve özgün birleşimler içinde verilmektedir ki ortaya yeni bir iletişim yolu çıkmaktadır. Şiir dilinde alışılmamış bağdaştırmalara yönelmek de etkili anlatım çabasının bir ürünü ve güçlü bir anlatım tekniğidir. Özellikle somutlaştırma yoluyla yapılan alışılmamış bağdaştırmalarda sözcüklerin ve düşüncelerin metin içinde anlam boyutları genişler; soyut ve somut unsurların bir araya getirilmesiyle, bu unsurların anlam çerçevesinden daha zengin ve alışılmadık çağrışımlar ortaya çıkar. Türk şiirinin bütün dönemlerinde pek çok şairin sık başvurduğu bir etkileme ve anlatımı güçlendirme öğesi olan alışılmamış bağdaştırmalar, Klasik şiirde de gelenekselleşmiş bir üslûp özelliği olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu çalışmada Klasik şairlerin “ömür” göstergesine temel anlamının yanı sıra farklı hayal ve tasarımların etkisiyle yükledikleri anlamlar üzerinde durulmuştur. “Ömür”le kurulan ilgi ve ilişkilendirmelerde şairlerin benzetme, teşhis, istiare, telmih gibi çeşitli söz sanatlarından yararlandığı görülmüştür. Şairler, insanoğluna bahşedilmiş bir nimet olarak gördükleri ömrü bazı beyitlerde doğrudan doğruya sevgiliyle özdeşleştirmişler ve sevgiliye “ömrüm” diye hitap etmişlerdir. Sevgilinin güzellik unsurlarından saç, uzunluk ilgisi yönüyle çoğu zaman ömürle ilişkilendirilmiştir. Değer yönüne vurgu yapmak için ömür, kıymet ifade eden kavram ve olgulara benzetilmiştir. Ömrün, bazen sevgilinin peşinde koşmaktan dolayı boşa geçtiği söylenirken bazen de bu durumdan şikâyet edilmez; âşık, sevgilinin eziyetlerine sabırla katlanır ve onsuz geçirilen ömrün anlamsızlığına vurgu yapar. Bazı beyitlerde de sevgiliye kavuşma arzusunda olan âşıkların, ömrün kısalığından şikâyetçi olduğu görülür.
Ömrün, tabiatla (bahçe, su, gökyüzü vb.) ve başka kavramlarla ilişkilendirilmesinde bu kavramların taşıdığı anlam özellikleri etkili olmuştur. Sevgili, memduh/övülen ve âşığın kendisi söz konusu edildiğinde ömrün uzunluğu, sağlık ve mutluluk içinde geçmesi için dua edilirken söz konusu rakip ya da düşmanlar olunca ömrün kısa olması istenir. Dinî, tasavvufî ve hakimane tarzda yazılmış şiirlerde ise ömrün aldatıcı ve geçici olduğu, gaflete düşülmemesi gerektiği, makam ve mevkilerin geçici olduğu vurgulanmıştır.