Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

SEVEN GHOST WORDS THAT ARE BORN FROM THE SAME MISTAKE IN CHAGATAI TURKIC LANGUAGE DICTIONARIES: ḪAV, ḪAVLA, ḪOBLA, ḪUBLA, ḪAVUBLA, ḪAVABLA, ḪAUBLA

Yıl 2015, Sayı: 38, 153 - 162, 31.05.2016
https://doi.org/10.21563/sutad.187033

Öz

There are many ghost words in the dictionaries that are prepared about Chagatai Turkic Language. Although the dictionary editors have contributions to the appearance of some of these words, it is seen that the substantial contribution belongs to the copyists that reproduce the manuscripts used by the editors. In this article, it is discoursed on seven shadow words that have attained place for themselves in the dictionaries as: “ḫav”, “ḫavla”, “ḫobla”, “ḫubla”, “ḫavubla”, “ḫavabla” and “ḫaubla”. As the result of the analysis that was made, it was understood that these words appear due to a missing letter in the manuscript of Nevâyî'nin Sedd-i İskenderî's Süleymaniye Manuscript Library Fatih ktp. 3754 or in another manuscript that sourced for or has been reproduced from this manuscript.

Kaynakça

  • Ali Şir Nevâyî. Hamsa-i Nevai, Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi 42Yu6627 nolu yazma.
  • Ali Şir Nevâyî. Külliyât, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan ktb. 808 nolu yazma.
  • Ali Şir Nevâyî. Külliyât-ı Nevâyî, Bibliathèque Nationale de France, Supplement 316 nolu yazma.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Esad Efendi ktb. 2578 nolu yazma, 260-347 varakları arası.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Ayasofya ktb. 3854 nolu yazma, 195-272 varakları arası.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Fatih ktb. 3754 nolu yazma, 238-328 varakları arası.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan ktb. 809 nolu yazma, 196-271 varakları arası.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan ktb. 810 nolu yazma, 199-275 varakları arası.
  • ATALAY, Besim (1970), Abuşka Lûgatı veya Çağatay Sözlüğü, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
  • BAHÂWUDÛN, Mu√emmet-Tursun vd. (2002), Çağatay Tiliniñ İzāhli… LuŞati, C I-II, Urumçi: Şincañ ◊al… Neşriyātı.
  • BOROVKOV, Aleksandr Konstantinoviç (1961), Bada'i al Lugat, Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
  • BUDAGOV, Lazar Zaharovich (1869), Sravnitelnıy Slovar Turetsko-Tatarskix Nareçiy, Cilt I, Saint Peterburg: Tipografiya Imperatorskoy Akademiy Nauk.
  • CAFEROĞLU, Ahmet (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Enderun Kitabevi.
  • CLAUSON, Sir Gerhard (1960). Sanglax, A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdi Xan, London: E.J. W.Gibb Memorial Series.
  • COURTEILLE, Pavet de (1870), Dictionaire Turc Oriental, Paris: A L‟imprimerie Impériale.
  • DOERFER, Gerhard (1967), Türkische Und Mongolische Elemente Im Neupersischen, Cilt III, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
  • DÜZGÜN, H. (1388). Hekim Mehemmed Xoyi, Xulase-yi Ebbasi (Senglax). Tebriz: İntişârât-ı Yârân.
  • ERBAY, Fatih (2008), W. Radloff‟un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Eseri ve Eserde Geçen Çağatay Türkçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
  • ERBAY, Fatih (2010), “‘Gölge Kelime’ Terimi ve Çağatayca Sözlüklerdeki Bazı Gölge Kelimeler”, Turkish Studies, Volume 5/3: 1175-1186.
  • ERCİLASUN, Ahmet ve AKKOYUNLU, Ziyat (2014), Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • EREN, Hasan (1950), “Çağatay Lûgatleri Hakkında Notlar”, A.Ü.D.T.C.F. Dergisi, Cilt 8, S 1.2: 145-163.
  • EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ERKINOV, Sådir (1993), Mukammal Asarlar To’plami Yigirma Tomlik O’n birinçi Tom Xamsa Saddi İskandariy, Tåşkent: O’zbekistån CCR “Fan” Naşriyåti.
  • GÜLENSOY, Tuncer (2011), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • GÜZELDİR, Muharrem (2002), Abuş…a Lüπati (Giriş-Metin-İndeks), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
  • XASANOV, Båtirbek (1993), Navåiy Asarlari Uçun Qisqaça Luğat, Tåşkent: Uzbekistån Respublikasi Fanlar Akademiyasining “Fan” Naşriyåti.
  • KAÇALİN, Mustafa (2011), Nevâyµ’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KANAR, Mehmet (2011), Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
  • KARA, Funda (2011), Zebân-ı Türkî, Erzurum: Fenomen Yayınları.
  • KONONOV, Andrey Nikolayeviç vd. (1984), Alişer Navåiy Asarlari Tilining İzåxli Luğati III, Tåşkent: Uzbekistån SSR “Fan” Naşriyåti.
  • KÚNOS, Ignác (1902), Šejx Suleyman Efendi’s Čagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest:Mit Unterstützung der Ungarischen Akademie der Wissenschaften.
  • LESSING, Ferdinand (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük I-II, Çev. Günay Karaağaç. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ÖZKAN, Fatma (1996), “Nevayi Eserleri İçin Yazılmış Bir Lügat: Der Beyân-ı Istılâhât- ı Emtahü’ş-şu¡arâ Mevlânâ Nevâyî”. Bilig, Sayı: 1, Bahar’96, 1996, 198-243.
  • PROKOSCH, Erich (2009), Tschaghataisch-Deutsches Glossar, Graz: Universitat Graz.
  • RÄSÄNEN, Marti (1969), Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
  • SARICA, Bedri (2014), Çağatayca-Farsça Manzûm Bir Lügat Nisâb-ı Türkî, Ankara: Grafiker Yayınları.
  • STAROSTIN, Sergei-vd. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages, Brill- Leiden- Boston
  • STEINGASS, Francis Joseph (2005), A Comprehensive Persian-English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • ŞAMSİYEV, Parsa ve İbråḫimov, Såbircån (1972), Navåiy Asarlari Luğati, Tåşkent: Ğafur Ğulåm Nåmidagi Adabiyåt va San’at Naşriyåti.
  • ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ-Yİ BUHÂRÎ (1882). LuŞat-i ÇaŞatay ve Türkî-yi Osmânî. İstanbul: Mihran Matbaası.
  • ŞÜKÛN, Ziya (1996), Farsça-Türkçe Lûgat, İstanbul: MEB Yayınları.
  • THÚRY, József (1903), A ‘Behdset-ül-Lugat’ Czimü Csagatáj Szótár, Budapest: Kiadja a Magyar Tudomanyos Akadémia.
  • TOPARLI, Recep-vd. (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • TÖREN, Hatice (2001), Alî Şîr Nevâyî Sedd-i İskenderî (İnceleme-Metin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ÜNLÜ, Suat (2012), Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
  • ÜNLÜ, Suat (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
  • VÁMBÉRY, Ármin (1862), Abuska, Csagatajtörök Szogyüjtemeny, Budapest: Emich Gusztav M.Akad Nyomdasz Betüivel.
  • VÉLİAMİNOF-ZERNOF, Vladimir Vladimirovich (1869), Dictionnaire Djaghatai-Turc, Saint Petersburg: Academie Imperiale des Sciences.
  • ZENKER, Jullius Theodor (1866), Dictionnaire Turc-Arabe-Persan. Leipzig: Wilhelm Engelmann, Libraire-Éditeur.

ÇAĞATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİNDE AYNI YANLIŞTAN DOĞMUŞ YEDİ GÖLGE KELİME: ḪAV, ḪAVLA, ḪOBLA, ḪUBLA, ḪAVUBLA, ḪAVABLA, ḪAUBLA

Yıl 2015, Sayı: 38, 153 - 162, 31.05.2016
https://doi.org/10.21563/sutad.187033

Öz

Çağatay Türkçesi ile ilgili hazırlanan sözlüklerde pek çok gölge kelime mevcuttur. Bu gölge kelimelerin bir kısmının ortaya çıkışında sözlük müelliflerinin payı olsa da asıl payın müelliflerin kullandığı yazmaları çoğaltan müstensihlere ait olduğu görülmektedir. Bu makalede de “ḫav”, “ḫavla”, “ḫobla”, “ḫubla”, “ḫavubla”, “ḫavabla” ve “ḫaubla” şeklinde sözlüklerde kendilerine yer edinmiş yedi gölge kelime üzerinde durulmuştur. Yapılan incelemenin sonucunda bu kelimelerin Nevâyî'nin Sedd-i İskenderî'sinin Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Fatih ktb. 3754 numaralı yazmasındaki veya bu yazmaya kaynaklık etmiş ya da bu yazmadan çoğaltılmış başka bir yazmadaki bir harf eksikliği sebebiyle ortaya çıktıkları anlaşılmıştır.

Kaynakça

  • Ali Şir Nevâyî. Hamsa-i Nevai, Konya Karatay Yusufağa Kütüphanesi 42Yu6627 nolu yazma.
  • Ali Şir Nevâyî. Külliyât, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan ktb. 808 nolu yazma.
  • Ali Şir Nevâyî. Külliyât-ı Nevâyî, Bibliathèque Nationale de France, Supplement 316 nolu yazma.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Esad Efendi ktb. 2578 nolu yazma, 260-347 varakları arası.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Ayasofya ktb. 3854 nolu yazma, 195-272 varakları arası.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Fatih ktb. 3754 nolu yazma, 238-328 varakları arası.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan ktb. 809 nolu yazma, 196-271 varakları arası.
  • Ali Şir Nevâyî. Sedd-i İskenderî, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Revan ktb. 810 nolu yazma, 199-275 varakları arası.
  • ATALAY, Besim (1970), Abuşka Lûgatı veya Çağatay Sözlüğü, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
  • BAHÂWUDÛN, Mu√emmet-Tursun vd. (2002), Çağatay Tiliniñ İzāhli… LuŞati, C I-II, Urumçi: Şincañ ◊al… Neşriyātı.
  • BOROVKOV, Aleksandr Konstantinoviç (1961), Bada'i al Lugat, Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
  • BUDAGOV, Lazar Zaharovich (1869), Sravnitelnıy Slovar Turetsko-Tatarskix Nareçiy, Cilt I, Saint Peterburg: Tipografiya Imperatorskoy Akademiy Nauk.
  • CAFEROĞLU, Ahmet (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Enderun Kitabevi.
  • CLAUSON, Sir Gerhard (1960). Sanglax, A Persian Guide to the Turkish Language by Muhammad Mahdi Xan, London: E.J. W.Gibb Memorial Series.
  • COURTEILLE, Pavet de (1870), Dictionaire Turc Oriental, Paris: A L‟imprimerie Impériale.
  • DOERFER, Gerhard (1967), Türkische Und Mongolische Elemente Im Neupersischen, Cilt III, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
  • DÜZGÜN, H. (1388). Hekim Mehemmed Xoyi, Xulase-yi Ebbasi (Senglax). Tebriz: İntişârât-ı Yârân.
  • ERBAY, Fatih (2008), W. Radloff‟un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Eseri ve Eserde Geçen Çağatay Türkçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
  • ERBAY, Fatih (2010), “‘Gölge Kelime’ Terimi ve Çağatayca Sözlüklerdeki Bazı Gölge Kelimeler”, Turkish Studies, Volume 5/3: 1175-1186.
  • ERCİLASUN, Ahmet ve AKKOYUNLU, Ziyat (2014), Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • EREN, Hasan (1950), “Çağatay Lûgatleri Hakkında Notlar”, A.Ü.D.T.C.F. Dergisi, Cilt 8, S 1.2: 145-163.
  • EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ERKINOV, Sådir (1993), Mukammal Asarlar To’plami Yigirma Tomlik O’n birinçi Tom Xamsa Saddi İskandariy, Tåşkent: O’zbekistån CCR “Fan” Naşriyåti.
  • GÜLENSOY, Tuncer (2011), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • GÜZELDİR, Muharrem (2002), Abuş…a Lüπati (Giriş-Metin-İndeks), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
  • XASANOV, Båtirbek (1993), Navåiy Asarlari Uçun Qisqaça Luğat, Tåşkent: Uzbekistån Respublikasi Fanlar Akademiyasining “Fan” Naşriyåti.
  • KAÇALİN, Mustafa (2011), Nevâyµ’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • KANAR, Mehmet (2011), Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Say Yayınları.
  • KARA, Funda (2011), Zebân-ı Türkî, Erzurum: Fenomen Yayınları.
  • KONONOV, Andrey Nikolayeviç vd. (1984), Alişer Navåiy Asarlari Tilining İzåxli Luğati III, Tåşkent: Uzbekistån SSR “Fan” Naşriyåti.
  • KÚNOS, Ignác (1902), Šejx Suleyman Efendi’s Čagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest:Mit Unterstützung der Ungarischen Akademie der Wissenschaften.
  • LESSING, Ferdinand (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük I-II, Çev. Günay Karaağaç. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ÖZKAN, Fatma (1996), “Nevayi Eserleri İçin Yazılmış Bir Lügat: Der Beyân-ı Istılâhât- ı Emtahü’ş-şu¡arâ Mevlânâ Nevâyî”. Bilig, Sayı: 1, Bahar’96, 1996, 198-243.
  • PROKOSCH, Erich (2009), Tschaghataisch-Deutsches Glossar, Graz: Universitat Graz.
  • RÄSÄNEN, Marti (1969), Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
  • SARICA, Bedri (2014), Çağatayca-Farsça Manzûm Bir Lügat Nisâb-ı Türkî, Ankara: Grafiker Yayınları.
  • STAROSTIN, Sergei-vd. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages, Brill- Leiden- Boston
  • STEINGASS, Francis Joseph (2005), A Comprehensive Persian-English Dictionary, İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • ŞAMSİYEV, Parsa ve İbråḫimov, Såbircån (1972), Navåiy Asarlari Luğati, Tåşkent: Ğafur Ğulåm Nåmidagi Adabiyåt va San’at Naşriyåti.
  • ŞEYH SÜLEYMAN EFENDİ-Yİ BUHÂRÎ (1882). LuŞat-i ÇaŞatay ve Türkî-yi Osmânî. İstanbul: Mihran Matbaası.
  • ŞÜKÛN, Ziya (1996), Farsça-Türkçe Lûgat, İstanbul: MEB Yayınları.
  • THÚRY, József (1903), A ‘Behdset-ül-Lugat’ Czimü Csagatáj Szótár, Budapest: Kiadja a Magyar Tudomanyos Akadémia.
  • TOPARLI, Recep-vd. (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • TÖREN, Hatice (2001), Alî Şîr Nevâyî Sedd-i İskenderî (İnceleme-Metin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • ÜNLÜ, Suat (2012), Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
  • ÜNLÜ, Suat (2013), Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
  • VÁMBÉRY, Ármin (1862), Abuska, Csagatajtörök Szogyüjtemeny, Budapest: Emich Gusztav M.Akad Nyomdasz Betüivel.
  • VÉLİAMİNOF-ZERNOF, Vladimir Vladimirovich (1869), Dictionnaire Djaghatai-Turc, Saint Petersburg: Academie Imperiale des Sciences.
  • ZENKER, Jullius Theodor (1866), Dictionnaire Turc-Arabe-Persan. Leipzig: Wilhelm Engelmann, Libraire-Éditeur.
Toplam 49 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Sanat ve Edebiyat
Bölüm Araştırma Makalesi
Yazarlar

Sinan Uyğur

Yayımlanma Tarihi 31 Mayıs 2016
Yayımlandığı Sayı Yıl 2015 Sayı: 38

Kaynak Göster

APA Uyğur, S. (2016). ÇAĞATAY TÜRKÇESİ SÖZLÜKLERİNDE AYNI YANLIŞTAN DOĞMUŞ YEDİ GÖLGE KELİME: ḪAV, ḪAVLA, ḪOBLA, ḪUBLA, ḪAVUBLA, ḪAVABLA, ḪAUBLA. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(38), 153-162. https://doi.org/10.21563/sutad.187033

Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.