Abstract
Din, insanoğlunun yaşam tarzını, düşünce yapısını doğrudan etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Türkler tarih boyunca Budizm, Manihaizm, Hristiyanlık ve İslamiyet gibi birçok dine inanmış ve bu dinlerin gereklerini yerine getirebilmek için tercüme faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Karahanlılar döneminde kitleler halinde İslamiyet’i benimseyen Türkler, bu dinin kutsal kitabını anlamak için bu dönemde Kur'an-ı Kerim’in Türkçeye tercümesini yapmışlardır. Bu çalışmada, Karahanlı dönemine ait olduğu düşünülen Rylands nüshasına dayalı İlk Kur’an Tercümesi’nin ses ve şekil bilgisi açısından ikili kullanımları tespit edilmiştir. Karahanlı Türkçesi ile Çağatay Türkçesi arasında köprü vazifesi gören Harezm Türkçesi metinlerinde ikili kullanımlara sıkça rastlanılması dönem eserlerinin karakteristik bir özelliğidir. Harezm Türkçesi metinlerine özgü ikili kullanımların İlk Kur’an Tercümesi’nde de görülmesi dikkat çekici bir durumdur. Eldeki çalışmada söz konusu eserdeki ses ve şekil bilgisi açısından ikili kullanımların tespit edilerek eserin bazı fonetik ve morfolojik özelliklerinin ortaya konması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda çalışma, Ünsüzlerin İkili Kullanımı, Ünlülerin İkili Kullanımı ve Ses Olayı Sonucu Oluşan İkili Kullanımlar şeklinde alt başlıklara ayrılarak ele alınmıştır. Ayrıca, ikili kullanıma sahip sözcüklerin Orhon, Uygur, Karahanlı ve Harezm Türkçelerindeki biçimleri de verilerek kelimelerin tarihî süreçteki değişimleri de gösterilmeye çalışılmıştır. Eldeki çalışmada Aysu Ata’nın Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş-Metin-Notlar-Dizin) adlı eseri temel kaynak olarak alınmıştır.
References
- Ata, A. (2019). Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş,-Metin-Notlar-Dizin). Türk Dil Kurumu.
- Ayazlı, Ö. (2012). Altun yaruk sudur VI. Türk Dil Kurumu.
- Aydın, E. (2014). Orhon yazıtları. Kömen Yayınları
- Aydın, E. (2015). Yenisey Yazıtları. Kömen
- Caferoğlu, A. (2000). Türk Dili Tarihi I-II. Enderun Kitabevi.
- Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
- Canan, S. (2016). Rabguzî’nin Kısasü’l-Enbiyâsında İkili Kullanımlar. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12/22, 199-214.
- Çürük, M. S. (2011). Mu’înü’l- Mürîd’de Oğuz Türkçesi Unsurları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), C. 1,405-419.
- Eker, S. (2011). Çağdaş Türk Dili. Grafiker Yayınları.
- Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
- Erdem Uçar, F. M. (2016). Nehcü’l-Ferâdis’te İkili Kullanımlar. İnternational Journol of Languages Education and Teaching, 4/2, 74-101.
- Ergin, M. (2003). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınevi.
- Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin grameri. Çev. Mehmet Akalın. Türk Dil Kurumu.
- Güngör, O. C. (2018). “Gülistan Tercümesi’nin Ses ve Şekil Bilgisinde İkili Kullanımlar ve Bu Kullanımların Bugünkü Oğuz ve Kıpçak Lehçelerindeki Görünümü”, Erdem, Aralık, sayı: 75: 121-148.
- Hacıeminoğlu, N. (2008). Karahanlı Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
- İnan, A. (1991). Makaleler ve İncelemeler II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
- Röhrborn, K. (1977). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 1 a-agrıg. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
- Tekin, T. (2013). Makaleler 1 Altayistik. Türk Dil Kurumu.
- Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
- Ünlü, S. (2012a). Karahanlı Türkçesi sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
- Ünlü, S. (2012b). Doğu ve Batı Kur’an Tercümeleri sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
- Ünlü, S. (2012c). Harezm Türkçesi sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
- Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
- Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen. Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.
- Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’l-edeb. Türk Dil Kurumu.
Abstract
Religion is one of the most important factors that directly affects the lifestyle and mindset of human beings. Throughout history, Turks have believed in many religions such as Buddhism, Manichaeism, Christianity and Islam, and have carried out translation activities to fulfil the requirements of these religions. Turks, who adopted Islam in masses during the Karakhanids period, translated the Holy Qur'an into Turkish in this period in order to understand the holy book of this religion. In this study, the dual usages of the First Translation of the Qur'an based on the Rylands copy, which is thought to belong to the Karakhanid period, were determined in terms of phonology and morphology. The frequent occurrence of dual usages in Khwarezm Turkish texts, which serve as a bridge between Karakhanid Turkish and Chagatai Turkish, is a characteristic feature of the works of the period. It is noteworthy that the dual usages specific to Khwarezm Turkish texts are also seen in the First Translation of the Qur'an. The present study aims to reveal some phonetic and morphological features of the work by determining the dual uses in terms of phonetics and morphology. In this direction, the study is divided into subheadings Dual Use of Consonants, Dual Use of Vowels, and Dual Uses Occurring as a Result of Sound Phenomena. In addition, by giving the forms of the words with dual usage in Orkhon, Uyghur, Karakhanid, and Khwarezm Turkish, the changes of the words in the historical process were also tried to be shown. In the present study, Aysu Ata's The First Translation of the Qur'an in Karakhanid Turkish (Rylands Copy, Introduction-Text-Notes-Index) is taken as the main source.
References
- Ata, A. (2019). Karahanlı Türkçesinde İlk Kur’an Tercümesi (Rylands Nüshası, Giriş,-Metin-Notlar-Dizin). Türk Dil Kurumu.
- Ayazlı, Ö. (2012). Altun yaruk sudur VI. Türk Dil Kurumu.
- Aydın, E. (2014). Orhon yazıtları. Kömen Yayınları
- Aydın, E. (2015). Yenisey Yazıtları. Kömen
- Caferoğlu, A. (2000). Türk Dili Tarihi I-II. Enderun Kitabevi.
- Caferoğlu, A. (2015). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
- Canan, S. (2016). Rabguzî’nin Kısasü’l-Enbiyâsında İkili Kullanımlar. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12/22, 199-214.
- Çürük, M. S. (2011). Mu’înü’l- Mürîd’de Oğuz Türkçesi Unsurları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), C. 1,405-419.
- Eker, S. (2011). Çağdaş Türk Dili. Grafiker Yayınları.
- Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
- Erdem Uçar, F. M. (2016). Nehcü’l-Ferâdis’te İkili Kullanımlar. İnternational Journol of Languages Education and Teaching, 4/2, 74-101.
- Ergin, M. (2003). Türk dil bilgisi. Bayrak Yayınevi.
- Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin grameri. Çev. Mehmet Akalın. Türk Dil Kurumu.
- Güngör, O. C. (2018). “Gülistan Tercümesi’nin Ses ve Şekil Bilgisinde İkili Kullanımlar ve Bu Kullanımların Bugünkü Oğuz ve Kıpçak Lehçelerindeki Görünümü”, Erdem, Aralık, sayı: 75: 121-148.
- Hacıeminoğlu, N. (2008). Karahanlı Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
- İnan, A. (1991). Makaleler ve İncelemeler II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
- Röhrborn, K. (1977). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der Vorislamischen Türkischen Texte aus Zentralasien, Lieferung 1 a-agrıg. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
- Tekin, T. (2013). Makaleler 1 Altayistik. Türk Dil Kurumu.
- Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
- Ünlü, S. (2012a). Karahanlı Türkçesi sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
- Ünlü, S. (2012b). Doğu ve Batı Kur’an Tercümeleri sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
- Ünlü, S. (2012c). Harezm Türkçesi sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
- Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Kitabevi.
- Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen. Göttingen: Akademie der Wissenschaften zu Göttingen.
- Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’l-edeb. Türk Dil Kurumu.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Subjects | Linguistics |
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Early Pub Date | October 27, 2023 |
| Publication Date | October 28, 2023 |
| Published in Issue | Year 2023 |
