Öz
Bir dilin ya da lehçenin tarihte izlediği yolu, geçmişten bugüne gelişimini ve başka dil veya lehçelerle olan bağlarını ortaya koymak için uygulanan yöntemlerinden biri tarihî karşılaştırma yöntemidir. Bu yöntem ile ağızlar üzerine yapılacak olan karşılaştırma şüphesiz geçmişin saklı izini bulabilmek adına önemlidir. Ağızlar dillerin tarihî dönemlerini kendi içerisinde saklayarak bir dilin ya da lehçenin çıkış kaynağından günümüze kadar kurduğu bağları, bulunduğu coğrafyaları araştırmacıya gösterir.
Kırgızların binli yılların başından itibaren Yenisey’den Tanrı dağlarına göçmüş olmaları, Kırgız Türkçesi ve Altay Türkçesi arasında dil özellikleri bakımından ortak yönlerinin olması, Eski Türkçeden ortak söz varlığının ağırlıkta olması vb. sebeplerden dolayı her iki lehçe birbiriyle benzerlik göstermektedir. Bu çalışmada birbirine daha benzer olan Kırgız Türkçesi Kuzey grubu ağzı ile Altay Türkçesi Güney grubu ağzı karşılaştırılmıştır.
Çalışmada Kırgız Türkçesinin Kuzey grubu ağzı ile Altay Türkçesinin Güney grubu ağzı karşılaştırmalı gramer yöntemiyle ele alınmıştır. Karşılaştırma fonetik, morfolojik ve leksik unsurlar bakımdan yapılmıştır. Çalışma ağırlıklı olarak Kırgız Türkçesi Kuzey grubu ağzı ile Altay Türkçesi Güney grubu ağzı karşılaştırılması temelinde oluşturulsa da bunların yanı sıra diğer ağızlardan da örnekler verilmiştir. Yapılan çalışmanın sonucunda ele alınan Kırgız Türkçesi Kuzey grubu ağızları ile Altay Türkçesi Güney grubu ağızlarının diğer ağızlara göre birbirine daha yakın olduğu görülmüştür.
Anahtar Kelimeler
Kırgız Türkçesi Altay Türkçesi Ağız Fonetik Morfoloji Leksik.
Kaynakça
- Akmatova, A. (2008). Modern Dönem Kırgız Urukları ve Kırgız Diyalekt Coğrafyası. Turkish Studies, Volume 3/3 Spring.
- Arıkoğlu, E., Alimova C., Askarova R., Selçuk B. K. (2017). Kırgızca Türkçe Sözlük. Bişkek: Manas Üniversitesi Yayınları.
- Baskakov, N. A. (1960). Turkskiye yazıki, Moskva: Akademiye Nauk SSSR.
- Batmanov, İ. A. (1938). Severnıye dialektı kirgizskogo yazıka. Frunze.
- Bayram, A., Stoletneya G. (2004). Rusça-Türkçe Türkçe-Rusça Modern Sözlük. İstanbul: Fono.
- Baytok, A. (2015). Kırgız Türkçesinin Diyalektleri Üzerine. Diyalektolog Dergisi. sayı 10. 35-58.
- Biçeldey, K. N; Dıbo, A. V., Potseluyevskiy, E. A., (2010). Dialektı turkskih yazıkov. Moskva. Ran.
- Biyaliyev, A. (2000). Kırgız dialektologiyası. Bişkek.
- Çelik, F. (2020). Kırgızca ve Güney Sibirya Türk Lehçelerinde Ses Uyumunun Tipolojisi. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi. cilt 6, sayı 14. 470 – 490.
- Dilek, F. G. (2015). Güney Sibirya Altay Türkçesi Ağızları. Ankara. TDK yayınları.
- Komisyon, (1964). Orus Altay Sözlik. (Red. N. A. Baskakov). Moskva. Sovyetskiy Ensikolopediya.
- Malov S. E. (1951). Pamyatniki Derevneturkskoy Pismennosti. Tekstı i İssledovaniya. SSSR.
- Mukambayev, C. (2009). Kırgız Tilinin Dialektologiyalık Sözdügü. (Ed. Kadirali Konkobayev), Bişkek.
- Nikitovna N. (2010). Fonetiçeskie i Morfologiçeskie Osobennosti Sovremennogo Çalkanskogo Yazıka. Novosibirsk. Rassiyskaya Akademiya Nauk Sibirskoye Atdeleniye İnstitut Filologiya.
- Ozonova, A.. (2019). Altaylılar ve Altay Dili, (çev. Selcen Koca), TDD / Yaz / Tehlikedeki Diller Dergisi ,Tehlikedeki Türk Dilleri Projesi: Çeviri Özel Sayısı. 277-302.
- Rassadin V. İ. (1980). Mongolo Buryatskiye Zaimsvovaniya v Sibirskih Türkskih Yazıkah. Moskova, Nauka.
- Schönig, C. (2013). Modern Türk Dillerinin Eş Zamanlı Tasnifi ve Tarihsel Yönleri, (Çev. İsa Sarı), Dil Araştırmaları: 12, Bahar. 221-257.
- Şerbak A. M. (1994). Vvedeniye v sravnitelnoye izuçeniye turkskih yazıkov. SPB.
- Tavkul U. (2003). Türk Lehçelerinin Sınıflandırılmasında Bazı Kriterler. Kırım Dergisi. 12 (45). 23-32.
- Tazranova, A. (2019). Telengit Halkı ve Dilleri, (çev. Çiğdem Yıldırım). TDD / Yaz. Tehlikedeki Diller Dergisi / Tehlikedeki Türk Dilleri Projesi: Çeviri Özel Sayısı. 327-334.
- Yudahin, K. K. (1985). Kırgızıça-Orusça Sözdük. Frunze. Glavnaya Redaktsya Kirgiskoy Entsiklopedii.
- Yunusalıyev B. M. (1971), Kırgız Dialektologiyası. Frunze. Mektep Basması.
- Yunusalıyev B. M. (1985). Tandalgan emgekter. Frunze. İlim.
- Yunusalıyev B. M. (2016). Kırgız Dili ve Diyalektleri. (çev. Erhan TAŞBAŞ). Gazi Türkiyat. Güz 2016/19. 241-267.
Öz
One of the methods applied to reveal the ties of a language with the past is the historical comparison method. The comparison to be made on dialects with this method is undoubtedly important in order to find the traces of the past. Dialects keep the historical periods of languages within themselves. Indicates the root of a language. It shows in which geographies the language is spoken.
From the beginning of the millennium, the Kyrgyz came to the God Mountains from Yenisey. There are common aspects between Kyrgyz and Altaic in terms of language features. There is also a lot of common vocabulary from Old Turkish. For these reasons, both languages are similar to each other. In this study, the Kyrgyz Northern group dialect and the Altai Southern group dialect, which are more similar to each other, were compared.
In the study, the Kyrgyz North group dialect and the Altai Southern group dialect were examined with the comparative grammar method. The comparison was made in terms of phonetic, morphological and lexical elements. In the study, examples are given in other dialects as well. At the end of the study, it was seen that the two mouths examined were closer to each other than the others.
Kaynakça
- Akmatova, A. (2008). Modern Dönem Kırgız Urukları ve Kırgız Diyalekt Coğrafyası. Turkish Studies, Volume 3/3 Spring.
- Arıkoğlu, E., Alimova C., Askarova R., Selçuk B. K. (2017). Kırgızca Türkçe Sözlük. Bişkek: Manas Üniversitesi Yayınları.
- Baskakov, N. A. (1960). Turkskiye yazıki, Moskva: Akademiye Nauk SSSR.
- Batmanov, İ. A. (1938). Severnıye dialektı kirgizskogo yazıka. Frunze.
- Bayram, A., Stoletneya G. (2004). Rusça-Türkçe Türkçe-Rusça Modern Sözlük. İstanbul: Fono.
- Baytok, A. (2015). Kırgız Türkçesinin Diyalektleri Üzerine. Diyalektolog Dergisi. sayı 10. 35-58.
- Biçeldey, K. N; Dıbo, A. V., Potseluyevskiy, E. A., (2010). Dialektı turkskih yazıkov. Moskva. Ran.
- Biyaliyev, A. (2000). Kırgız dialektologiyası. Bişkek.
- Çelik, F. (2020). Kırgızca ve Güney Sibirya Türk Lehçelerinde Ses Uyumunun Tipolojisi. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi. cilt 6, sayı 14. 470 – 490.
- Dilek, F. G. (2015). Güney Sibirya Altay Türkçesi Ağızları. Ankara. TDK yayınları.
- Komisyon, (1964). Orus Altay Sözlik. (Red. N. A. Baskakov). Moskva. Sovyetskiy Ensikolopediya.
- Malov S. E. (1951). Pamyatniki Derevneturkskoy Pismennosti. Tekstı i İssledovaniya. SSSR.
- Mukambayev, C. (2009). Kırgız Tilinin Dialektologiyalık Sözdügü. (Ed. Kadirali Konkobayev), Bişkek.
- Nikitovna N. (2010). Fonetiçeskie i Morfologiçeskie Osobennosti Sovremennogo Çalkanskogo Yazıka. Novosibirsk. Rassiyskaya Akademiya Nauk Sibirskoye Atdeleniye İnstitut Filologiya.
- Ozonova, A.. (2019). Altaylılar ve Altay Dili, (çev. Selcen Koca), TDD / Yaz / Tehlikedeki Diller Dergisi ,Tehlikedeki Türk Dilleri Projesi: Çeviri Özel Sayısı. 277-302.
- Rassadin V. İ. (1980). Mongolo Buryatskiye Zaimsvovaniya v Sibirskih Türkskih Yazıkah. Moskova, Nauka.
- Schönig, C. (2013). Modern Türk Dillerinin Eş Zamanlı Tasnifi ve Tarihsel Yönleri, (Çev. İsa Sarı), Dil Araştırmaları: 12, Bahar. 221-257.
- Şerbak A. M. (1994). Vvedeniye v sravnitelnoye izuçeniye turkskih yazıkov. SPB.
- Tavkul U. (2003). Türk Lehçelerinin Sınıflandırılmasında Bazı Kriterler. Kırım Dergisi. 12 (45). 23-32.
- Tazranova, A. (2019). Telengit Halkı ve Dilleri, (çev. Çiğdem Yıldırım). TDD / Yaz. Tehlikedeki Diller Dergisi / Tehlikedeki Türk Dilleri Projesi: Çeviri Özel Sayısı. 327-334.
- Yudahin, K. K. (1985). Kırgızıça-Orusça Sözdük. Frunze. Glavnaya Redaktsya Kirgiskoy Entsiklopedii.
- Yunusalıyev B. M. (1971), Kırgız Dialektologiyası. Frunze. Mektep Basması.
- Yunusalıyev B. M. (1985). Tandalgan emgekter. Frunze. İlim.
- Yunusalıyev B. M. (2016). Kırgız Dili ve Diyalektleri. (çev. Erhan TAŞBAŞ). Gazi Türkiyat. Güz 2016/19. 241-267.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dilbilim |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Ekim 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 |
