Öz
III. Ahmed ve ünlü veziri Nevşehirli Damat İbrahim Paşa zamanlarında
öncekilerden çok daha geniş ve farklı bir şekilde İstanbul’un imarına ve
sanayiinin gelişmesine ehemmiyet verilmiş, önemli miktarda eserler vücuda
getirilmiştir. Devrin padişahı III. Ahmed ve adamları bu maksadın gerçekleşmesi
yönünde büyük gayretler sarf etmiştir. Bu devirde tesis edilen önemli miri
sanayi işletmeleri arasında bir çuha ve bir tür ipekli dokuma ürünü hatayi
fabrikası da bulunmaktadır. Ne var ki, bu konuda bir iki cümleden ileri
gitmeyen tespitler üzerinde bu güne kadar ayrıntılı incelemeler yapılamamıştır.
Arşiv belgeleri üzerinde yapılan incelemelere göre, bu tesislerden birincisi
olan çuha fabrikası, yine III. Ahmed döneminde ancak İbrahim Paşa’dan önce,
Şehremini Çarşısı’nda Ebubekir Ağa tarafından eski Baruthane binasının bir
kısmı onarılmak suretiyle yeniden inşa edilen bir yapıda 1708 yılı sonlarında
işletmeye hazır hale getirilmiştir. Ancak Nisan 1710 tarihinde faaliyete
geçebilmiştir. Hatayi fabrikası ise, İbrahim Paşa’nın sadaretinin başında, çuha
fabrikasının ekinde, hatta bunun bir parçası olarak tahminen 1719 yılında faaliyete
başlamıştır. Bu sırada çuha fabrikası da yeniden tesis edilmişçesine gözden
geçirilmiş, işleyişi ve kapasitesi oldukça genişletilmiştir. Arşiv belgelerinde
çuha fabrikasının kuruluşu, yönetimi, yönetim problemleri, işleyişi,
fabrikaların bölümleri, aletleri, gelir gider durumları, görevlileri, fabrika
esnafı, yapağı ve ham ipek toplanması meselesi ve temin edilen mahaller, mamul
çeşitleri, fiyatları, satış alanları vb. konular hakkında bilgilere yer
verilmiştir. İncelemede söz konusu başlıkların ayrıntıları üzerinde
durulacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- A.{DVN. SMHM. d (Sadaret Divan-ı Hümayun Sultan Mahmud): 52/899. AE. SAMD. III (Ali Emiri, Sultan III. Ahmed): 67/6769, 105/10351, 151/14849, 156/15284, 91/18485. C. İKTS (Cevdet İktisad): 6/277, 37/1826-1837, 11/545, 38/1892, 40/1994. C. SM (Cevdet Saray Masalihi): 95/4787. D. BŞM. d (Bab-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Defteri): 1406, ss. 1-11. HH (Hatt-ı Hümâyûn): 244/13727, 1319/51445. İE. DH (İbnülemin Dahiliye): 17/1584. İE. ML (İbnülemin Maliye): 107/10145, 10947. İE. SM (İbnülemin Saray Masalihı): 30/3115. İE. MT (İbnülemin Müstediyât): 3/292. KK. d (Kamil Kepeci Müteferrik Defter): 706. ss. 1-74. TS. MA. d (Topkapı Saray Müzesi Arşivi Defteri): 2353, 9327. 2. Araştırma Eserleri ve Makaleleri EYİCE, Semavi (1992), “Baruthâne”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (D. İ. A.), İstanbul, c. 5, ss. 94-95. EYİCE, Semavi (1993), “Çuhacı Hanı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, c. 8, ss. 380-381. GENÇ, Mehmet (2000), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul. GİZ, Adnan (1968a), “ 1719 Yılında İstanbul’daki Bir Dokuma Fabrikasının Defteri”, İstanbul Sanayi Odası Dergisi (İ.S.O.D.), İstanbul, c. 3, Sayı. 30, 15 Mayıs, ss. 17-19. GİZ, Adnan (1968b), “1721 Yılında Bir İpekli Dokuma Fabrikasının Kuruluşu”, İ.S.O.D., İstanbul, c. 3, Sayı. 31, 15 Eylül, ss. 22-23. GİZ, Adnan (1968c), “İslimye Çuka Fabrikası”, İ. S. O. D., İstanbul, Yıl. 3, Sayı. 27, 15 Mayıs, ss. 15-16. GİZ, Adnan (1968d), “İstanbulda İlk Sanayi Tesislerinin Kuruluş Yılı”, İ. S. O. D., İstanbul, Yıl. 2, Sayı. 23, ss. 25. KARAVAR, Hilal (2006), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmit Çuha Fabrikası, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, (İstanbul). KOLÇAK, Özgür (2005), Osmanlılarda Bir Küçük Sanayi Örneği: Selanik Çuha Dokumacılığı (1500-1650), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı,Yüksek Lisans Tezi, (İstanbul). KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1992). “Baruthâne-i Âmire”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (D. İ. A.), İstanbul, c. 5, ss. 96-97. MEHMED ZİYA (1309), Tarih-i Sanayi, İstanbul. PAMUK, Şevket (2002), “Kuruş”, D. İ. A., İstanbul, c. 26, ss. 458-459. UZUN, Ahmet (2000), “İslimye Çuka Fabrikası”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Yayın nu. 21-22, (Ekim 1999-Mart 2000), ss. 77-85.
Öz
During the period of Ahmed III and his famous vizier
Nevşehirli Damat İbrahim Pasha, much more attention was paid extensively on
reconstruction of İstanbul and development of the industry, remarkable works
were composed. Ahmed III Sultan of that period and his officials tried hard to
realize his aims. There are also a haircloth and a Hatayi factories among the
establishments founded in that period. However, detailed researches more than
some short sentences over the previously mentioned findings could have never
been carried out. According to the studies with the archive documents, the
haircloth factory, the first established one, was prepared for working at the
late of 1708 in a new style after
the restoration of a part of old Baruthane building in the Şehremini bazaar by
Ebubekir Agha (master) during the period of Ahmed III but before İbrahim Pasha.
Then it could be put into operation just in April 1710. In addition, the Hatayi
factory have been begun to be built from the middle of 1721 even as part of it as an outhouse of the haircloth factory at the outset of the grand
viziership of İbrahim Pasha. In the meantime, the haircloth factory was
overlooked as if it had been rebuilt, and its capacity and function were
expanded. In the archive documents there are information about the haircloth
factory’s foundation, management, management problems, operations, departments,
tools, profit-loss statement, workers, artisans, the matter of collecting wool
and raw silk, obtained areas, production types, prices and their selling
spaces. In this research, the aforementioned topics will be referred in detail.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- A.{DVN. SMHM. d (Sadaret Divan-ı Hümayun Sultan Mahmud): 52/899. AE. SAMD. III (Ali Emiri, Sultan III. Ahmed): 67/6769, 105/10351, 151/14849, 156/15284, 91/18485. C. İKTS (Cevdet İktisad): 6/277, 37/1826-1837, 11/545, 38/1892, 40/1994. C. SM (Cevdet Saray Masalihi): 95/4787. D. BŞM. d (Bab-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Defteri): 1406, ss. 1-11. HH (Hatt-ı Hümâyûn): 244/13727, 1319/51445. İE. DH (İbnülemin Dahiliye): 17/1584. İE. ML (İbnülemin Maliye): 107/10145, 10947. İE. SM (İbnülemin Saray Masalihı): 30/3115. İE. MT (İbnülemin Müstediyât): 3/292. KK. d (Kamil Kepeci Müteferrik Defter): 706. ss. 1-74. TS. MA. d (Topkapı Saray Müzesi Arşivi Defteri): 2353, 9327. 2. Araştırma Eserleri ve Makaleleri EYİCE, Semavi (1992), “Baruthâne”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (D. İ. A.), İstanbul, c. 5, ss. 94-95. EYİCE, Semavi (1993), “Çuhacı Hanı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul, c. 8, ss. 380-381. GENÇ, Mehmet (2000), Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul. GİZ, Adnan (1968a), “ 1719 Yılında İstanbul’daki Bir Dokuma Fabrikasının Defteri”, İstanbul Sanayi Odası Dergisi (İ.S.O.D.), İstanbul, c. 3, Sayı. 30, 15 Mayıs, ss. 17-19. GİZ, Adnan (1968b), “1721 Yılında Bir İpekli Dokuma Fabrikasının Kuruluşu”, İ.S.O.D., İstanbul, c. 3, Sayı. 31, 15 Eylül, ss. 22-23. GİZ, Adnan (1968c), “İslimye Çuka Fabrikası”, İ. S. O. D., İstanbul, Yıl. 3, Sayı. 27, 15 Mayıs, ss. 15-16. GİZ, Adnan (1968d), “İstanbulda İlk Sanayi Tesislerinin Kuruluş Yılı”, İ. S. O. D., İstanbul, Yıl. 2, Sayı. 23, ss. 25. KARAVAR, Hilal (2006), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmit Çuha Fabrikası, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Cumhuriyet Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, (İstanbul). KOLÇAK, Özgür (2005), Osmanlılarda Bir Küçük Sanayi Örneği: Selanik Çuha Dokumacılığı (1500-1650), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı,Yüksek Lisans Tezi, (İstanbul). KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1992). “Baruthâne-i Âmire”, Diyanet İslam Ansiklopedisi (D. İ. A.), İstanbul, c. 5, ss. 96-97. MEHMED ZİYA (1309), Tarih-i Sanayi, İstanbul. PAMUK, Şevket (2002), “Kuruş”, D. İ. A., İstanbul, c. 26, ss. 458-459. UZUN, Ahmet (2000), “İslimye Çuka Fabrikası”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Yayın nu. 21-22, (Ekim 1999-Mart 2000), ss. 77-85.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 22 Nisan 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 |
Cited By
THE WEALTH OF NÜZUL EMINI AL-HAJJ AHMAD AGHA OR BEING RICH IN THE 18TH-CENTURY ISTANBUL
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.21563/sutad.1129973
