Öz
Alevilik; Ali yolunu takip eden, Ehl-i Beyt’e gönül veren,
Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilmesi ile ivme kazanan ve İslamiyet öncesi
Türk inançlarının da etkisiyle Anadolu’da yeni tertip oluşturarak yüzyıllardır
devam eden bir inanç yolu olarak adlandırılabilir. Alevilik, ilk olarak Hz.
Muhammed’in vefatından sonra Hz. Ali’nin halife olması gerektiği iddiaları
etrafında şekillenmiştir. Anadolu’da 11. yüzyılda ortaya çıkan ve 13. yüzyıldan
itibaren gelişim gösteren Alevilik, Türklerin İslam öncesinden getirdiği motifler ve İslam
anlayışının bir sentezi bu topraklara özgü bir kimliğe bürünmüştür. Türkiye’de
bugün birçok ilimizde Alevi toplumu yaşamaktadır. Bu illerimizden bir tanesi de
Doğu Anadolu Bölgesi Yukarı Fırat bölümünde yer alan
Bingöl’dür. Aleviler, Bingöl’ün merkez ve merkeze bağlı köyler başta olmak
üzere Adaklı, Kiğı, Yayladere, Karlıova ve Yedisu ilçelerinde yaşamaktadırlar.
Bu çalışmada; saha çalışmasıyla kayıt altına alınmış olan Bingöl Aleviliği
inanç kurumlarından; Dedelik, Musahiplik,
Düşkünlük ve Cem ritüeli gibi konular ele alınmış ve incelenmiştir.
Sonuç olarak Bingöl Aleviliği inanç unsurlarının günümüzde bazı değişim ve
dönüşümlere rağmen yörede halen varlığını sürdürdüğü ve temel işlevini yerine
getirdiği tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ALTUNTAŞ, Ramazan (2005),“Alevi-Bektaşi Geleneğinde Dedelik Kurumu” Süleyman Demirel Üniversitesi, Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu. Isparta: İlahiyat Fakültesi Yayınları, s.99-109.AZAR, Birol (2013), “Sözlü Geleneğin Kurumsallaşması: Gelenekten Geleceğe Musahiplik Örneği”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi C.2, S.3, s.74-87.BAL, Hüseyin (2004), Alevi İslam Yolu. İstanbul: Cem Vakfı Yay.BAKIR, Abdulbaki (2009), “Alevilikte Erkan ve Düşkünlük”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.BULUT, H. İbrahim (2009), “Bingöl Aleviliği: Sancak Bölgesi Bağlamında Bir İnceleme” II. Bingöl Sempozyumu. Bingöl: Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, s.565-573.DOĞAN, Gürani (1998), Alevilik’te Ön Bilgiler ve Cem, Zakirlik. İstanbul: Can Yayınları.ERÖZ, Mehmet (1990), Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.ERSEVEN, İ. Cem (2006), Alevilik-Bektaşilik Söyleşileri. (Haz. Ayhan Aydın), İstanbul:Horasan Yay. s.73-78.FIĞLALI, E. Ruhi (2006), Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. İzmir: İzmir İlahiyat VakfıOCAK, A. Yaşar (2012), Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yay.ONARLI, İsmail (2006), Alevilik-Bektaşilik Söyleşileri. (Haz. Ayhan Aydın) İstanbul: Horasan Yay. s.79-99.ÖZ, Baki (2008), Alevilik Nedir?. İstanbul: Der Yay.SARAÇ, Necdet (2011), Alevilerin Siyasal Tarihi 1300-1971. İstanbul: Cem Yay.SAYGI, Hakkı (2007), Soru ve Cevaplarıyla Alevi-Bektaşi İnancı. İstanbul: Cem Vakfı Yay.SUBAŞI, Necdet (2010), Alevi Modernleşmesi-Sırrı Fâş Eylemek. İstanbul: Timaş Yay.KORKMAZ, Esat (2005), Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar KitaplarYay.KÜÇÜK, Abdurrahman ve KÜÇÜK, M. Alparslan (2009), Türkistan’dan Türkiye’yeAlevilik-Bektaşilik (Dinler Tarihi Açısından Bir Yaklaşım). Ankara: Berikan Yay.MELİKOFF, Irene (2009), Uyur İdik Uyardılar Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul:Demos Yay.YALÇIN, Aziz (2007), Hacı Bektaş-ı Veli ve Bektaşi Alevilik. İstanbul: Der’in Yay.YAZICI, Mehmet (2011), Alevilik (Alevi Deyişlerinin ve Gülbanglarının Sosyolojik Analizi).İstanbul: Çıra Yay.YILDIZ, Harun (2004a), Anadolu Aleviliği-Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Araştırma Yay. (2004b), “Alevilerde Dedelik Kurumu”. (Haz. İsmail Engin-Havva Engin) İstanbul: Kitap Yay. s.321-338. (2011), “Amasya Yöresi Alevi Ocakları”. Uluslararası Sosyal AraştırmalarDergisi C.4, S.19, Güz, s.228-242.Kaynak Kişiler:1. Aziz Bakır, Yaşı, 61, İlkokul Mezunu, Demirci Ustası, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü2. Makbule Bakır, Yaşı, 62, Okur-Yazar değil, Ev Hanımı, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü3. Cebrail Bakır, Yaşı 62, İlkokul Mezunu, Muhtar, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü4. Seyit Hüseyin Görgü, Yaşı 61, Lise Mezunu, Emekli Öğretmen, Elazığ/Karakoçan5. Metin Bakır, Yaşı 56, Ortaokul Mezunu, Emekli Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü6. Berivan Bakır, 25, Yüksekokul Mezunu, Ev Hanımı, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü7. Ali Sevin, 64, İlkokul Mezunu, İşçi, Bingöl/Adaklı/ Sütlüce Köyü.8. Ayçen Kılıçgedik, Yaşı 57, İlkokul Mezunu, İşçi, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü9. Gökçen Bakır, 39, Ortaokul Mezunu, Ameliyat Personeli, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü10. Arzu Bakır, 34, Lise Mezunu, İşçi, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü.11. Berivan Bakır, 25, Yüksekokul Mezunu, Ev Hanımı, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü
Öz
Alevism can be called a religion path that traces Caliph Ali, sets their hearts on Family of the Prophet Mohammed, and that has gained speed after the martyrdom of Caliph Huseyin in Kerbela having continued since centuries forming a new style in Anatolia with the effect of pre-Islamic Turkish beliefs. Alevism was firstly formed around the claims that Caliph Ali should have been the first caliph after the passing away of the Prophet Mohammed. Alevism, which emerged in the 11th century and which has been developing since the 13th century, has impersonated to a synthesis of the Islamic view with the motifs brought by the Turks before they were not Muslim, in a style intrinsic to these lands. In many cities of Turkey, today, a great number of Alevi societies spring to life. One of these cities is Bingöl of in the Eastern Anatolian Region. The Nosairians live notably in the centre of Bingöl and its villages together with some towns such as Adaklı, Kiğı, Yayladere, Karlıova and Yedisu. In this study, belief institutions of Bingöl Alevism, recorded with the field works, like Dedelik (Fathership), Musahiplik (Companionship), Düşkünlük (Fondness) and Cem Ritual was approached and analysed. As a conclusion; it was determined that belief elements of Bingöl Alevism continues its existence in the region and functions its basic despite some alterations and changes.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ALTUNTAŞ, Ramazan (2005),“Alevi-Bektaşi Geleneğinde Dedelik Kurumu” Süleyman Demirel Üniversitesi, Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu. Isparta: İlahiyat Fakültesi Yayınları, s.99-109.AZAR, Birol (2013), “Sözlü Geleneğin Kurumsallaşması: Gelenekten Geleceğe Musahiplik Örneği”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi C.2, S.3, s.74-87.BAL, Hüseyin (2004), Alevi İslam Yolu. İstanbul: Cem Vakfı Yay.BAKIR, Abdulbaki (2009), “Alevilikte Erkan ve Düşkünlük”, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.BULUT, H. İbrahim (2009), “Bingöl Aleviliği: Sancak Bölgesi Bağlamında Bir İnceleme” II. Bingöl Sempozyumu. Bingöl: Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, s.565-573.DOĞAN, Gürani (1998), Alevilik’te Ön Bilgiler ve Cem, Zakirlik. İstanbul: Can Yayınları.ERÖZ, Mehmet (1990), Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.ERSEVEN, İ. Cem (2006), Alevilik-Bektaşilik Söyleşileri. (Haz. Ayhan Aydın), İstanbul:Horasan Yay. s.73-78.FIĞLALI, E. Ruhi (2006), Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. İzmir: İzmir İlahiyat VakfıOCAK, A. Yaşar (2012), Alevi ve Bektaşi İnançlarının İslam Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yay.ONARLI, İsmail (2006), Alevilik-Bektaşilik Söyleşileri. (Haz. Ayhan Aydın) İstanbul: Horasan Yay. s.79-99.ÖZ, Baki (2008), Alevilik Nedir?. İstanbul: Der Yay.SARAÇ, Necdet (2011), Alevilerin Siyasal Tarihi 1300-1971. İstanbul: Cem Yay.SAYGI, Hakkı (2007), Soru ve Cevaplarıyla Alevi-Bektaşi İnancı. İstanbul: Cem Vakfı Yay.SUBAŞI, Necdet (2010), Alevi Modernleşmesi-Sırrı Fâş Eylemek. İstanbul: Timaş Yay.KORKMAZ, Esat (2005), Alevilik ve Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar KitaplarYay.KÜÇÜK, Abdurrahman ve KÜÇÜK, M. Alparslan (2009), Türkistan’dan Türkiye’yeAlevilik-Bektaşilik (Dinler Tarihi Açısından Bir Yaklaşım). Ankara: Berikan Yay.MELİKOFF, Irene (2009), Uyur İdik Uyardılar Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları. İstanbul:Demos Yay.YALÇIN, Aziz (2007), Hacı Bektaş-ı Veli ve Bektaşi Alevilik. İstanbul: Der’in Yay.YAZICI, Mehmet (2011), Alevilik (Alevi Deyişlerinin ve Gülbanglarının Sosyolojik Analizi).İstanbul: Çıra Yay.YILDIZ, Harun (2004a), Anadolu Aleviliği-Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Araştırma Yay. (2004b), “Alevilerde Dedelik Kurumu”. (Haz. İsmail Engin-Havva Engin) İstanbul: Kitap Yay. s.321-338. (2011), “Amasya Yöresi Alevi Ocakları”. Uluslararası Sosyal AraştırmalarDergisi C.4, S.19, Güz, s.228-242.Kaynak Kişiler:1. Aziz Bakır, Yaşı, 61, İlkokul Mezunu, Demirci Ustası, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü2. Makbule Bakır, Yaşı, 62, Okur-Yazar değil, Ev Hanımı, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü3. Cebrail Bakır, Yaşı 62, İlkokul Mezunu, Muhtar, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü4. Seyit Hüseyin Görgü, Yaşı 61, Lise Mezunu, Emekli Öğretmen, Elazığ/Karakoçan5. Metin Bakır, Yaşı 56, Ortaokul Mezunu, Emekli Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü6. Berivan Bakır, 25, Yüksekokul Mezunu, Ev Hanımı, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü7. Ali Sevin, 64, İlkokul Mezunu, İşçi, Bingöl/Adaklı/ Sütlüce Köyü.8. Ayçen Kılıçgedik, Yaşı 57, İlkokul Mezunu, İşçi, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü9. Gökçen Bakır, 39, Ortaokul Mezunu, Ameliyat Personeli, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü10. Arzu Bakır, 34, Lise Mezunu, İşçi, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü.11. Berivan Bakır, 25, Yüksekokul Mezunu, Ev Hanımı, Bingöl/Sancak/Karapınar Köyü
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Sanat ve Edebiyat |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 22 Nisan 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 |
Cited By
TÜRK KÜLTÜRÜNDE TÖREN YEMEKLERİNE İŞLEVSEL BİR YAKLAŞIM
Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi
https://doi.org/10.12981/mahder.1468557
Musâhiblik Konusunun Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Müfredatında Yer Alış Şekli Üzerine Bir Değerlendirme
e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.18403/emakalat.749312
Efsaneler Bağlamında Türk Kültüründe Kardeşlik Olgusu
Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.865743
TÜRK KÜLTÜRÜNDE KOMŞULUK VE “KİTAB-I MÜSTAKİM”E GÖRE KOMŞULUĞUN ESASLARI
Bingöl Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.53440/bad.1191684
Tahtacı Toplulukları Üzerine Bir Araştırma: Antalya İli Örneği
Sosyolojik Bağlam Dergisi
Gamze Şenyayla
https://doi.org/10.52108/2757-5942.1.1.4
