AN INQUIRY INTO STUDYING ON EXEMPLIFICATION (ANALOGY) FROM DIFFERENT ASPECTS IN THE PERIPATETIC LOGIC
Öz
The aim of this article is studying
exemplification which is one of the kinds of reasoning in Peripatetic logic
system from different aspects and coming up a discussion about some problems
relating to exemplification. There are different logical structures and
perspectives in Arabic-Islamic history of logic. The logical perspectives may
have been understood in the frame of the questions of how logic has a
structural integrity and what the main object of logic is. Different logical
structures are not only differentiated with their points of view on general
structure of logic, but also the research ways of the subtopics and problems of
logic may have been changing according to the logical structures. In our
opinion, exemplification subsubject has also been put forward on the basis of
such different ways of investigation by the different logical structures.
Exemplification, in addition to the usual short narratives in the history of
logic, has the opportunity to be investigated from different aspects by
considering different parts of the structure in Peripatetic logical structure.
The discussion through exemplification has also a secondary purpose as
providing an example relating to possible discussions about other subtopics of
logic.
Anahtar Kelimeler
Logical Structures Peripatetic Logic Exemplification Reasoning Five Arts
Kaynakça
- ARISTOTELIS (1837b), Aristotelis Opera, ed. Immanuelis Bekkeri, Berolini, Oxonii E Typographeo Academico, C. XI.
- ARISTOTELIS (1837a), Organon, ed. Immanuelis Bekkeri, Aristotelis Opera içinde, Berolini, Oxonii E Typographeo Academico, C. I.
- ARİSTOTELES (2005), İkinci Çözümlemeler, çev. Ali Houshiary, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
- ARISTOTELES (1998), Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara, Ayraç Yayınları.
- ARİSTOTELES (2004), Retorik, çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
- ARISTOTLE (1997), Analütika Hüstera, nşr. Hugh Tredennick ve E. S. Forster, Posterior Analytics-Topics içinde, Cambridge-London, Harvard University Press.
- ARISTOTLE (1982), The Art of Rhetoric: Aristotelous Tekhnês Rhêtorikês, ed. ve çev. John Henry Freese, Cambridge-Massachusetts, Harvard University Press.
- ARISTÛ (1999a), Kitâbu Anâlûtîkâ el-Ûlâ ev Kitâbu’l-Kıyâs, Arapçaya çev. Tuzârî b. Basîl Ahî Estefan, nşr. Ferîd Cebr, en-Nassu’l-Kâmil li-Mantık Aristû içinde, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, C. I, s. 179-416.
- ARISTÛ (1999b), Kitâbu Anâlûtîkâ es-Sâniye ev Kitâbu’l-Burhân, Arapçaya çev. Ebû Bişr Mettâ, en-Nassu’l-Kâmil li-Mantık Aristû içinde, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, C. I, s. 424-623.
- BREWER, Scott (1996), “Exemplary Reasoning: Semantics, Pragmatics, and the Rational Force of Legal Argument by Analogy”, Harvard Law Review, C. 109, Sy. 5.
- DURUSOY, Ali (2010), “Mantık ve Mantık Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”, İslâmî İlimler Dergisi, C. V, Sy. 2, s. 9-20.
- EBHERÎ (2017), İsâgûci ve Şerhi, neşir, çeviri ve şerh: Ferruh Özpilavcı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- EDWARD, Alexander G. (2016), Aristotle’s Concept of Analogy and Its Function in the Metaphysics, yüksek lisans tezi, Dalhouse University Halifax, Nova Scotia.
- FÂRÂBÎ (1404), el-Elfâzu’l-Musta‘mele fi’l-Mantık, nşr. Muhsin Mehdî, İran, el-Mektebetü’z-Zehrâ.
- FÂRÂBÎ (1931), İhsâu’l-‘Ulûm, nşr. Osman Muhammed Emin, Kahire, Mektebetü’l-Hâncî.
- FÂRÂBÎ (1986a), Kitâbu Îsâgûcî ey el-Medhal, nşr. Refîk el-‘Acem, en-Nassu’l-Kâmil li-Mantık Aristû içinde, Beyrut: Dâru’l-Maşrık, C. I, s. 75-87.
- FÂRÂBÎ (1986b), Kitâbu’l-Cedel, nşr. Refîk el-‘Acem, el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî içinde, Beyrut, Dâru’l-Maşrık, C. III.
- FÂRÂBÎ (2019), Kitâbu’l-Hatâbe: Retorik, nşr. ve çev. Ali Tekin, Kategoriler ve Retorik içinde, İstanbul, Klasik Yayınları.
- FÂRÂBÎ (1990), Kitâbu’l-Hurûf, nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut, Dâru’l-Maşrık.
- FÂRÂBÎ (1986c), Kitâbu’l-Kıyâs, nşr. Refik el-Acem, el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî içinde, Beyrut, Dâru’l-Maşrık, C. 2, s. 11-64.
- FÂRÂBÎ (1990), Kitâbu’l-Kıyâsi’-s-Sagîr, nşr. ve çev. Mübahat Türker Küyel, Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri içinde, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, s. 53-126.
- FÂRÂBÎ (1987), Makâle fî Kavânîni Sınâ‘ati’ş-Şu‘arâ li’l-Mu‘allimi’s-Sânî, nşr. Muhammed Takî Dânişpejûh, el-Mantıkiyyât li’l-Fârâbî içinde, C. I, s. 493-499.
- FÂRÂBÎ (1409), Şerhu’l-‘İbâre, nşr. Muhammed Takî Dânişpejûh, el-Mantıkiyyât li’l-Fârâbî içinde, Kum, Menşûrâtü Mektebeti Âyetillâhi’l-‘Uzmâ el-Mer‘aşî en-Necefî, C. II, s. 1-259.
- İBN RÜŞD (AVERROES) (1969), “Middle Commentary on Porphyry’s Isagoge”, İbranice ve Latinceden İngilizceye çev. Herbert A. Davidson, Middle Commentary on Porphyry’s Isagoge and on Aristotle’s Categoriae içinde, Cambridge, Massachusetts, The Mediaeval Academy of America, s. 1-27.
- İBN RÜŞD (2015), “Retorik Üzerine Küçük Şerh”, çev. Ali Tekin, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. II, Sy. 2, s. 179-193.
- İBN RÜŞD (1984), Şerhu Kitâbi’l-Burhân li-Aristâtâlîs, nşr. Abdurrahman Bedevî, Şerhu’l-Burhân li-Aristû ve Telhîsu’l-Burhân içinde, Kuveyt: el-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sakâfe ve’l-Fünûn ve’l-Âdâb, s. 155-486.
- İBN RÜŞD (1992), Telhîsu Kitâbi Anâlûtîkâ el-Üvel ev Kitâbi’l-Kıyâs, nşr. Cirâr Cihâmî, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî.
- İBN RÜŞD (Averroes) (2002), Telhîsu Kitâbi’l-Hatâbe, nşr. Maroun Aouad, Commentaire Moyen A La Rhétorique D’Aristote içinde, Paris, Librairie Philosophique J. Vrin, C. II.
- İBN RÜŞD (1986), Telhîsu Kitâbi’ş-Şi‘r, nşr. Charles E. Butterworth, Mısır, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb.
- İBN SÎNÂ (2013), Dânişnâme-i Alâî, çev. Murat Demirkol, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- İBN SÎNÂ (2005), İşaretler ve Tenbihler, çev. Ali Durusoy-Muhittin Macit-Ekrem Demirli, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- İBN SÎNÂ (1985), Kitâbu’n-Necât, nşr. Mâcid Fahrî, Beyrut, Menşûrâtü Dârî’l-Âfâki’l-Cedîde.
- İBN SÎNÂ (1954), eş-Şifâ, el-Mantık: el-Hatâbe, nşr. Muhammed Selîm Sâlim, Kahire, Neşru Vizâreti’l-Ma‘ârifi’l-‘Umûmiyye, 38, 167.
- İBN SÎNÂ (1964), eş-Şifâ, el-Mantık: el-Kıyâs, nşr. Sa‘îd Zâyid, Kahire, el-Hey’etü’l-‘Âmme li-Şu’ûni’l-Matâbi‘i’l-Emîriyye, s. 568-9.
- İBN SÎNÂ (2010a), Kitâbu’ş-Şifâ: Kategoriler, çev. Muhittin Macit, İstanbul, Litera Yayıncılık, 2009.
- İBN SÎNÂ (2010b), ‘Uyûnu’l-Hikme, nşr. Abdurrahman Bedevî, Paris, Dâru Byblion.
- KÂTIBÎ, Şemsiyye Risâlesi, neşir, çeviri ve şerh: Ferruh Özpilavcı, İstanbul, Litera Yayıncılık, 2018.
- LIDDELL and SCOTT (t.y.), Liddell and Scott’s Greek-English Lexicon, Oxford, Oxford University Press.
- MAGNÎSÎ (2009), Mugni’t-Tullâb, nşr. ‘İsâm b. Mühezzib es-Sebû‘î, Beyrut, Dâru’l-Beyrûtî.
- MEHMED Hâlis (t.y.), Mîzânu’l-Ezhân, Hazırlayan: Kudret Büyükcoşkun, Mantık Metinleri 1 içinde, Ankara, İşaret Yayınları.
- el-ROUAYHEB, Khaled (2019), The Development of Arabic Logic (1200-1899), Germany, Schwabe Verlag.ÖNER, Necati (1998), Klasik Mantık, Ankara, Bilim Yayıncılık.
- SANDSTAD, Petter (2012), The Structure of the Expert-Analogy in Plato and Aristotle, yüksek lisans tezi, University of Oslo.
- TEKIN, Ali (2017), Varlık ve Akıl: Aristoteles ve Fârâbî’de Burhan Teorisi, İstanbul: Klasik Yayınları.
Öz
Bu makalenin
amacı akıl yürütme türlerinden biri olan örneklemeyi Meşşâî mantık sistemi içerisinde farklı yönlerden incelemek ve örnekleme ile ilgili bazı meseleleri tartışmaya açmaktır. İslâm mantık tarihi içerisinde farklı mantıksal yapılar ve perspektifler mevcuttur. Mantıksal
perspektifler, mantık biliminin nasıl bir yapısal bütünlüğe sahip olduğu ve
temel gayesinin ne olduğu soruları çerçevesinde anlaşılabilmektedir. Farklı mantıksal yapılar sadece mantığın
genel yapısına dair bakış açıları ile ayrışmamakta, mantık biliminin alt konu
ve meselelerinin incelenme tarzlarıda mantıksal yapılara göre değişebilmektedir. Kanaatimizce örnekleme alt konusu da farklı mantıksal yapılarca
böylesi farklı
inceleme tarzlarına dayalı olarak ortaya konulmuştur. Örnekleme, mantık
tarihindeki alışıldık kısa anlatılar yanında, Meşşâî mantık yapısı içerisinde yapının farklı bölümleri de göz önünde bulundurularak farklı cihetlerden soruşturulabilme imkânına
sahiptir. Örnekleme üzerinden açılacak tartışma mantık biliminin diğer alt konuları hakkında açılması
muhtemel tartışmalara ilişkin bir örnek sunma şeklinde ikincil bir amacı da taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- ARISTOTELIS (1837b), Aristotelis Opera, ed. Immanuelis Bekkeri, Berolini, Oxonii E Typographeo Academico, C. XI.
- ARISTOTELIS (1837a), Organon, ed. Immanuelis Bekkeri, Aristotelis Opera içinde, Berolini, Oxonii E Typographeo Academico, C. I.
- ARİSTOTELES (2005), İkinci Çözümlemeler, çev. Ali Houshiary, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
- ARISTOTELES (1998), Nikomakhos’a Etik, çev. Saffet Babür, Ankara, Ayraç Yayınları.
- ARİSTOTELES (2004), Retorik, çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
- ARISTOTLE (1997), Analütika Hüstera, nşr. Hugh Tredennick ve E. S. Forster, Posterior Analytics-Topics içinde, Cambridge-London, Harvard University Press.
- ARISTOTLE (1982), The Art of Rhetoric: Aristotelous Tekhnês Rhêtorikês, ed. ve çev. John Henry Freese, Cambridge-Massachusetts, Harvard University Press.
- ARISTÛ (1999a), Kitâbu Anâlûtîkâ el-Ûlâ ev Kitâbu’l-Kıyâs, Arapçaya çev. Tuzârî b. Basîl Ahî Estefan, nşr. Ferîd Cebr, en-Nassu’l-Kâmil li-Mantık Aristû içinde, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, C. I, s. 179-416.
- ARISTÛ (1999b), Kitâbu Anâlûtîkâ es-Sâniye ev Kitâbu’l-Burhân, Arapçaya çev. Ebû Bişr Mettâ, en-Nassu’l-Kâmil li-Mantık Aristû içinde, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, C. I, s. 424-623.
- BREWER, Scott (1996), “Exemplary Reasoning: Semantics, Pragmatics, and the Rational Force of Legal Argument by Analogy”, Harvard Law Review, C. 109, Sy. 5.
- DURUSOY, Ali (2010), “Mantık ve Mantık Tarihi Üzerine Bir Değerlendirme”, İslâmî İlimler Dergisi, C. V, Sy. 2, s. 9-20.
- EBHERÎ (2017), İsâgûci ve Şerhi, neşir, çeviri ve şerh: Ferruh Özpilavcı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- EDWARD, Alexander G. (2016), Aristotle’s Concept of Analogy and Its Function in the Metaphysics, yüksek lisans tezi, Dalhouse University Halifax, Nova Scotia.
- FÂRÂBÎ (1404), el-Elfâzu’l-Musta‘mele fi’l-Mantık, nşr. Muhsin Mehdî, İran, el-Mektebetü’z-Zehrâ.
- FÂRÂBÎ (1931), İhsâu’l-‘Ulûm, nşr. Osman Muhammed Emin, Kahire, Mektebetü’l-Hâncî.
- FÂRÂBÎ (1986a), Kitâbu Îsâgûcî ey el-Medhal, nşr. Refîk el-‘Acem, en-Nassu’l-Kâmil li-Mantık Aristû içinde, Beyrut: Dâru’l-Maşrık, C. I, s. 75-87.
- FÂRÂBÎ (1986b), Kitâbu’l-Cedel, nşr. Refîk el-‘Acem, el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî içinde, Beyrut, Dâru’l-Maşrık, C. III.
- FÂRÂBÎ (2019), Kitâbu’l-Hatâbe: Retorik, nşr. ve çev. Ali Tekin, Kategoriler ve Retorik içinde, İstanbul, Klasik Yayınları.
- FÂRÂBÎ (1990), Kitâbu’l-Hurûf, nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut, Dâru’l-Maşrık.
- FÂRÂBÎ (1986c), Kitâbu’l-Kıyâs, nşr. Refik el-Acem, el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî içinde, Beyrut, Dâru’l-Maşrık, C. 2, s. 11-64.
- FÂRÂBÎ (1990), Kitâbu’l-Kıyâsi’-s-Sagîr, nşr. ve çev. Mübahat Türker Küyel, Fârâbî’nin Bazı Mantık Eserleri içinde, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, s. 53-126.
- FÂRÂBÎ (1987), Makâle fî Kavânîni Sınâ‘ati’ş-Şu‘arâ li’l-Mu‘allimi’s-Sânî, nşr. Muhammed Takî Dânişpejûh, el-Mantıkiyyât li’l-Fârâbî içinde, C. I, s. 493-499.
- FÂRÂBÎ (1409), Şerhu’l-‘İbâre, nşr. Muhammed Takî Dânişpejûh, el-Mantıkiyyât li’l-Fârâbî içinde, Kum, Menşûrâtü Mektebeti Âyetillâhi’l-‘Uzmâ el-Mer‘aşî en-Necefî, C. II, s. 1-259.
- İBN RÜŞD (AVERROES) (1969), “Middle Commentary on Porphyry’s Isagoge”, İbranice ve Latinceden İngilizceye çev. Herbert A. Davidson, Middle Commentary on Porphyry’s Isagoge and on Aristotle’s Categoriae içinde, Cambridge, Massachusetts, The Mediaeval Academy of America, s. 1-27.
- İBN RÜŞD (2015), “Retorik Üzerine Küçük Şerh”, çev. Ali Tekin, Karadeniz Teknik Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. II, Sy. 2, s. 179-193.
- İBN RÜŞD (1984), Şerhu Kitâbi’l-Burhân li-Aristâtâlîs, nşr. Abdurrahman Bedevî, Şerhu’l-Burhân li-Aristû ve Telhîsu’l-Burhân içinde, Kuveyt: el-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sakâfe ve’l-Fünûn ve’l-Âdâb, s. 155-486.
- İBN RÜŞD (1992), Telhîsu Kitâbi Anâlûtîkâ el-Üvel ev Kitâbi’l-Kıyâs, nşr. Cirâr Cihâmî, Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî.
- İBN RÜŞD (Averroes) (2002), Telhîsu Kitâbi’l-Hatâbe, nşr. Maroun Aouad, Commentaire Moyen A La Rhétorique D’Aristote içinde, Paris, Librairie Philosophique J. Vrin, C. II.
- İBN RÜŞD (1986), Telhîsu Kitâbi’ş-Şi‘r, nşr. Charles E. Butterworth, Mısır, el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme li’l-Kitâb.
- İBN SÎNÂ (2013), Dânişnâme-i Alâî, çev. Murat Demirkol, İstanbul, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
- İBN SÎNÂ (2005), İşaretler ve Tenbihler, çev. Ali Durusoy-Muhittin Macit-Ekrem Demirli, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- İBN SÎNÂ (1985), Kitâbu’n-Necât, nşr. Mâcid Fahrî, Beyrut, Menşûrâtü Dârî’l-Âfâki’l-Cedîde.
- İBN SÎNÂ (1954), eş-Şifâ, el-Mantık: el-Hatâbe, nşr. Muhammed Selîm Sâlim, Kahire, Neşru Vizâreti’l-Ma‘ârifi’l-‘Umûmiyye, 38, 167.
- İBN SÎNÂ (1964), eş-Şifâ, el-Mantık: el-Kıyâs, nşr. Sa‘îd Zâyid, Kahire, el-Hey’etü’l-‘Âmme li-Şu’ûni’l-Matâbi‘i’l-Emîriyye, s. 568-9.
- İBN SÎNÂ (2010a), Kitâbu’ş-Şifâ: Kategoriler, çev. Muhittin Macit, İstanbul, Litera Yayıncılık, 2009.
- İBN SÎNÂ (2010b), ‘Uyûnu’l-Hikme, nşr. Abdurrahman Bedevî, Paris, Dâru Byblion.
- KÂTIBÎ, Şemsiyye Risâlesi, neşir, çeviri ve şerh: Ferruh Özpilavcı, İstanbul, Litera Yayıncılık, 2018.
- LIDDELL and SCOTT (t.y.), Liddell and Scott’s Greek-English Lexicon, Oxford, Oxford University Press.
- MAGNÎSÎ (2009), Mugni’t-Tullâb, nşr. ‘İsâm b. Mühezzib es-Sebû‘î, Beyrut, Dâru’l-Beyrûtî.
- MEHMED Hâlis (t.y.), Mîzânu’l-Ezhân, Hazırlayan: Kudret Büyükcoşkun, Mantık Metinleri 1 içinde, Ankara, İşaret Yayınları.
- el-ROUAYHEB, Khaled (2019), The Development of Arabic Logic (1200-1899), Germany, Schwabe Verlag.ÖNER, Necati (1998), Klasik Mantık, Ankara, Bilim Yayıncılık.
- SANDSTAD, Petter (2012), The Structure of the Expert-Analogy in Plato and Aristotle, yüksek lisans tezi, University of Oslo.
- TEKIN, Ali (2017), Varlık ve Akıl: Aristoteles ve Fârâbî’de Burhan Teorisi, İstanbul: Klasik Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Felsefe |
| Bölüm | Mantık |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Aralık 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 |
Cited By
Fârâbî’nin Tümevarım Anlayışı Üzerine Bir İnceleme
Üniversite Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.32329/uad.1255297
Aristoteles Mantığında ve İnformel Mantıkta Dolaylı Analoji Formlarına Dair Bir Soruşturma
Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
https://doi.org/10.33227/auifd.962885
