Öz
The Ottoman Empire established the range-messenger system to enable the center to communicate with the provinces. In 1840, the range and postal organization were used together after having established the postal organization. During the Crimean War, a telegraph line was also established. In addition to the postal organization, telegraph was used in the communication. The telegraph line reached Sivas, Elazığ and Diyarbakır in 1860. This innovation facilitated administrative functioning by improving communication. With this method, the state started to reach the eastern provinces, which also included Dersim (Tunceli), more rapidly, and this contributed to the domination of central authority.
In the second half of the 19th century, the postal transport and telegraph lines were partially used in the southern subprovinces of Dersim (Tunceli) Sanjak of the province of Ma’muratul-aziz (Elazığ). In the so-called Interior Dersim, feudal tribal formation was effective. The bandits of the tribes caused constantly security problems by attacking the surrounding towns and villages. Due to the public order problem, there was no postal transportation in Interior and Eastern Dersim. In the 1890s ın order to make its authority dominant and communicate with the military units, the state installed telegraph lines to some parts of Interior and Eastern Dersim. But the members of the armed tribes and bandits, who were constantly rebelling, attacked the mail vehicles and usurped their materials from time to time by destroying the telegraph lines to prevent the government from accessing the region. This interrupted the state's communication and dominance with the region.
In this study, general information about the historical course and usage of postal transportation and telegraph lines in Dersim Sanjak borders at the late nineteenth century and beginning of the twentieth century has been given and the effects of tribes that cause continuous public order problems on the use of communication channels have been examined.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- BCA., Fon Kodu: 30.10.00, Yer No: 110.740.12, Belge No: 2.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 108, Göm. No 8033-1/ 2.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 201, Göm. No 15051-7.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 37, Göm. No 2744-4.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 111, Göm. No 8271-1.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 13, Göm. No 906-1/6.
- BOA., Fon K. DH.EUM. 2.Şb., Dos. No 19, Göm. No 10-2/4. BOA., Fon K. DH.İ.UM., Dos. No 19, Göm. No 11-1-101-1/2.
- BOA., Fon K. DH.MKT., Kutu No.1455, Göm. N. 13-1.
- BOA., Fon K. HR.SYS., Dos. No 84, Göm. No 87-3. BOA., Fon K. İ.DH., Dos. No 1244, Göm. No 97466-1. BOA., Fon K. ŞD., Dos. No 2565, Göm. No 18-4/5/6/12.
- BOA., Fon K. Y.A.HUS., Dos. No 523, Göm. No 128-2. BOA., Fon K. Y.MTV., Dos. No 297, Göm. No 68-1/2.
- BOA., Fon K. Y.MTV., Dos. No 311, Göm. No 34-2/4. BOA., Fon K. Y.PRK.ASK., Dos. No 108, Göm. No 47-2.
- BOA., Fon K. Y.PRK.PT., Dos. No 10, Göm. No 77-1.
- BOA., Fon K. Y.PRK.UM., Dos. No 26, Göm. No 11-1.
- ATASE Arşivi, BDH, Klasör No 2293, Yeni Dosya No 39, Fihrist 1-3/7.
- ATASE. Arşivi, BDH, Klasör No 2910, Yeni Dosya No 455, Fihrist 4-2,4-8.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 8630, Kutu No 1259, Gömlek No 4, 4ab.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 14888, Kutu No 773, Gömlek No 103a, 103aa.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 5745, Kutu No 618, Gömlek No 33AB.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 6061, Kutu No 631, Gömlek No 180.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 12447, Kutu No 620, Gömlek No 85aa.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 13148, Kutu No 202, Gömlek No 259.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 2378, Kutu No 825, Gömlek No 29aa.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 14898, Kutu No 773, Gömlek No 113, 113ab.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 5621, Kutu No 1164, Gömlek No 72ab.
- 1301 Tarihli Ma’muratu’l-aziz Vilayet Salnamesi (1301), Vilayet Matbaası.
- 1308 Tarihli Ma’muratu’l-aziz Vilayet Salnamesi (1308), Vilayet Matbaası.
- 1312 Tarihli Ma’muratu’l-aziz Vilayet Salnamesi (1312), Vilayet Matbaası.
- 1325 Tarihli Ma’muratu’l-aziz Vilayet Salnamesi (1325), Vilayet Matbaası.
- AKGÜL, Suat (2009), Amerikan ve İngiliz Raporları Işığında Dersim, 4. Basım, İstanbul, Yaba Yayınları.
- Ali Kemali (2013), Erzincan, 3. Basım, İstanbul, Kaynak Yayınları.
- ANTRANİK (2014), Dersim Seyahatname, çev. Payline Tomasyan, İstanbul, Aras Yayıncılık.
- BEZAZ, Yurda Güven (2006?), Haberleşme ve Tarihçesi, Ankara.
- BRUİNESSEN, Martin Van (2015), Ağa, Şeyh, Devlet, çev. Banu Yalkut, İstanbul, İletişim Yayınları.
- DANIK, Ertuğrul (2014), Dersim’in Siyasi Tarihi, 1. Basım, İstanbul, Kalkedon Yayınları.
- Dersim Raporu (2011), T.C. Dahiliye Vekaleti Jandarma Umum Kumandanlığı III. Şube I. Kısım, Yayına Hazırlayan: İzzeddin Çalışlar, 4. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları.
- DERSİMİ, M. Nuri (1952), Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep, Ani Matbaası.
- DERSİMİ, M. Nuri (2014), Hatıratım Dersim’den Halep'e Bir Muhalifin Yaşamı (1892- 1973), Sadeleştiren ve Notlayan; Mehmet Bayrak, İstanbul, Dam Yayınları.
- DÜNDAR, Fuat (2002), İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskan Politikası (1913-1918), 2. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları.
- GÜNEL, Necmi (2010), Dersim isyanı, İstanbul, Paraf Yayınları.
- KARABEKİR, Kazım (2004), Kürt Meselesi, Yayına Hazırlayan: Faruk Özerengin, 12. Baskı, İstanbul, Emre Yayınları.
- KAYA, Ali (2010), Başlangıcından Günümüze Dersim Tarihi, l. Basım, İstanbul, Demos Yayınları.
- KAYA, Ali (2004), Tunceli (Dersim) Kültürü, 3. Basım, İstanbul, Can Yayınları.
- ÖKE, M. Kemal (1990), İngiliz Ajanı Binbaşı E.W.C. Noel'in ''Kürdistan Misyonu'' (1919), 3. Baskı, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.
- SEVGEN, Nazmi (1999), Zazalar ve Kızılbaşlar, Coğrafya- Tarih- Hukuk-Folklor- Teogoni, Ankara, Kalan Yayınları.
- ULUĞ, Naşit Hakkı (2011), Derebeyi ve Dersim, 3. Basım, İstanbul, Kaynak Yayınları.
- ULUĞ, Naşit Hakkı (2014), Tunceli Medeniyete Açılıyor, 3. Basım, İstanbul, Kaynak Yayınları.
- YILMAZÇELİK, İbrahim (2017), Osmanlı Devleti Döneminde Dersim Sancağı, İdari, İktisadi ve Sosyal Hayat, 3. baskı, Ankara, Kripto Yayınları.
- YOLGA, Mehmet Zülfü (1994), Dersim (Tunceli) Tarihi, Yayına Hazırlayan: Ahmet Halaçoğlu, İbrahim Yılmazçelik, Ankara, Volkan Matbaacılık.
- AKBULUT, Uğur (2010), “Suriye'ye İlk Telgraf Hatlarının Çekilmesi”, History Studies Ortadoğu Özel Sayısı ss. 1-11.
- ÇETİN, Cemal (2011), “Osmanlı Devleti’nde Ulaşım ve İletişimin Örgütlenmesi”, Tarih Peşinde, Sy. 5, ss. 17-38.
- HANİLÇE, Murat (2017), “Osmanlı Taşrasına Telgraf Hattı Çekilmesinde Yaşanan Zorluklar Niksar-Erbaa-Tokat Telgraf Hattı Örneği”, Journal of History Studies, Vol. 9, Issue 4, pp. 63-99.
- GEÇİKLİ, Recep Murat, Akcan Erol (2016), “Osmanlı Devleti Ve Çarlık Rusya İlişkileri Ekseninde Erzincan Demiryolu Hattı”, Erzincan Üniversitesi Uluslararası Erzincan Sempozyumu 28 Eylül – 1 Ekim 2016, Bildiriler, 1.Cilt, Editör Hüsrev Akın, ss. 201-208.
- GÜL, Abdulkadir (2015), “Dersim Sancağının İdari Yapısı Ve İdarecileri (1846-1918)”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 3, Sy. 17, ss. 23-54.
- KESKİN, Özkan, Sönmez, Ali (2009), “Telgrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması: Çanakkale Telgraf Hattı Örneği”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi OTAM 25, ss. 67-81.
- MERCAN, Mehmet (2009), “Giresun Telgraf İdaresi Ve Telgrafhane Binası (1869 -1904)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, Vol. 2/7, ss.159-174.
- YAZICI, Nesimi (1992), “Tanzimatta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi OTAM, 3. Cilt, Sy. 3, ss. 333-377.
- YILDIRIM, Mehmet (2014), “Cumhuriyet Öncesi Dersim’de Üretim Ve Tüketim İlişkileri,” Tunceli Üniversitesi 2. Uluslararası Tunceli (Dersim) Sempozyumu 20 – 22 Eylül 2013, Bildiriler, 1.Baskı, ss. 180-193.
- YURTOĞLU, Nadir (2016), “Haberleşme Sektörünün Önemli Bir Teşekkülü: Millî Mücadele Döneminden 1960 Yılına Türkiye’de Posta, Telgraf Ve Telefon (Ptt) Teşkilatı (1920-1960)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 32. Cilt, Sy. 93, ss. 47-104.
XIX. YÜZYIL SONLARINDA VE XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DERSİM'DE HABERLEŞME ARAÇLARININ KULLANIMI VE ASAYİŞ
Öz
Osmanlı Devleti merkez ile taşranın haberleşmesini sağlamak amacıyla menzil-ulak sistemini kurdu. 1840 yılında posta teşkilatı kurularak menzil ve posta teşkilatı birlikte kullanıldı. Kırım Savaşı sırasında telgraf hattı kuruldu. Haberleşmede posta teşkilatının yanında telgraf da kullanılmaya başlandı. Telgraf hattı 1860 yılında Sivas, Elazığ ve Diyarbakır’a ulaştı. Bu yenilik, haberleşmeyi geliştirerek idari işleyişi kolaylaştırdı. Devlet bu yöntemle Dersim’in (Tunceli) de içinde bulunduğu Doğu illerine daha hızlı ulaşmaya başladı, bu da merkezi otoritenin hâkimiyetine katkı sağladı.
19.yüzyılın ikinci yarısında Ma’muratu’l-aziz (Elazığ) vilayetine bağlı Dersim (Tunceli) sancağının güney kazalarında posta taşımacılığı ve telgraf hatları kısmen kullanılmıştır. İç Dersim denilen kısımda ise feodal aşiret yapısı etkin olmuştur. Aşiretlere bağlı eşkıya grupları, çevredeki ilçe ve köylere sürekli saldırarak güvenlik zafiyeti oluşturmuştur. Asayiş probleminden dolayı İç ve Doğu Dersim’e posta taşımacılığı yapılamamıştır. Devlet 1890’lı yıllarda otoritesini hâkim kılmak ve askeri birimlerle iletişim kurabilmek amacıyla Dersim’in İç ve Doğu kısmına telgraf hatları çekmiştir. Fakat sürekli isyan eden ve eşkıyalık yapan silahlı aşiret üyeleri, hükümetin bölgeye erişimini engellemek için zaman zaman telgraf hatlarını tahrip ederek posta araçlarına saldırmış ve malzemelerini gasbetmişlerdir. Bu da devletin bölgeyle iletişimini ve bölgeye hâkimiyetini kesintiye uğratmıştır.
Bu çalışmada, 19.yy. sonlarında ve 20. yy. başlarında Dersim sancağı sınırlarında posta taşımacılığı ve telgraf hatlarının tarihi seyri, kullanımı hakkında genel bilgiler verilerek, bölgede sürekli asayiş sorunlarının yaşanmasına neden olan aşiretlerin haberleşme kanallarının kullanımına olan etkileri incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- BCA., Fon Kodu: 30.10.00, Yer No: 110.740.12, Belge No: 2.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 108, Göm. No 8033-1/ 2.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 201, Göm. No 15051-7.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 37, Göm. No 2744-4.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 111, Göm. No 8271-1.
- BOA., Fon K. BEO., Dos. No 13, Göm. No 906-1/6.
- BOA., Fon K. DH.EUM. 2.Şb., Dos. No 19, Göm. No 10-2/4. BOA., Fon K. DH.İ.UM., Dos. No 19, Göm. No 11-1-101-1/2.
- BOA., Fon K. DH.MKT., Kutu No.1455, Göm. N. 13-1.
- BOA., Fon K. HR.SYS., Dos. No 84, Göm. No 87-3. BOA., Fon K. İ.DH., Dos. No 1244, Göm. No 97466-1. BOA., Fon K. ŞD., Dos. No 2565, Göm. No 18-4/5/6/12.
- BOA., Fon K. Y.A.HUS., Dos. No 523, Göm. No 128-2. BOA., Fon K. Y.MTV., Dos. No 297, Göm. No 68-1/2.
- BOA., Fon K. Y.MTV., Dos. No 311, Göm. No 34-2/4. BOA., Fon K. Y.PRK.ASK., Dos. No 108, Göm. No 47-2.
- BOA., Fon K. Y.PRK.PT., Dos. No 10, Göm. No 77-1.
- BOA., Fon K. Y.PRK.UM., Dos. No 26, Göm. No 11-1.
- ATASE Arşivi, BDH, Klasör No 2293, Yeni Dosya No 39, Fihrist 1-3/7.
- ATASE. Arşivi, BDH, Klasör No 2910, Yeni Dosya No 455, Fihrist 4-2,4-8.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 8630, Kutu No 1259, Gömlek No 4, 4ab.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 14888, Kutu No 773, Gömlek No 103a, 103aa.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 5745, Kutu No 618, Gömlek No 33AB.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 6061, Kutu No 631, Gömlek No 180.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 12447, Kutu No 620, Gömlek No 85aa.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 13148, Kutu No 202, Gömlek No 259.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 2378, Kutu No 825, Gömlek No 29aa.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 14898, Kutu No 773, Gömlek No 113, 113ab.
- ATASE. Arşivi, İSH, Sıra No 5621, Kutu No 1164, Gömlek No 72ab.
- 1301 Tarihli Ma’muratu’l-aziz Vilayet Salnamesi (1301), Vilayet Matbaası.
- 1308 Tarihli Ma’muratu’l-aziz Vilayet Salnamesi (1308), Vilayet Matbaası.
- 1312 Tarihli Ma’muratu’l-aziz Vilayet Salnamesi (1312), Vilayet Matbaası.
- 1325 Tarihli Ma’muratu’l-aziz Vilayet Salnamesi (1325), Vilayet Matbaası.
- AKGÜL, Suat (2009), Amerikan ve İngiliz Raporları Işığında Dersim, 4. Basım, İstanbul, Yaba Yayınları.
- Ali Kemali (2013), Erzincan, 3. Basım, İstanbul, Kaynak Yayınları.
- ANTRANİK (2014), Dersim Seyahatname, çev. Payline Tomasyan, İstanbul, Aras Yayıncılık.
- BEZAZ, Yurda Güven (2006?), Haberleşme ve Tarihçesi, Ankara.
- BRUİNESSEN, Martin Van (2015), Ağa, Şeyh, Devlet, çev. Banu Yalkut, İstanbul, İletişim Yayınları.
- DANIK, Ertuğrul (2014), Dersim’in Siyasi Tarihi, 1. Basım, İstanbul, Kalkedon Yayınları.
- Dersim Raporu (2011), T.C. Dahiliye Vekaleti Jandarma Umum Kumandanlığı III. Şube I. Kısım, Yayına Hazırlayan: İzzeddin Çalışlar, 4. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları.
- DERSİMİ, M. Nuri (1952), Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep, Ani Matbaası.
- DERSİMİ, M. Nuri (2014), Hatıratım Dersim’den Halep'e Bir Muhalifin Yaşamı (1892- 1973), Sadeleştiren ve Notlayan; Mehmet Bayrak, İstanbul, Dam Yayınları.
- DÜNDAR, Fuat (2002), İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskan Politikası (1913-1918), 2. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları.
- GÜNEL, Necmi (2010), Dersim isyanı, İstanbul, Paraf Yayınları.
- KARABEKİR, Kazım (2004), Kürt Meselesi, Yayına Hazırlayan: Faruk Özerengin, 12. Baskı, İstanbul, Emre Yayınları.
- KAYA, Ali (2010), Başlangıcından Günümüze Dersim Tarihi, l. Basım, İstanbul, Demos Yayınları.
- KAYA, Ali (2004), Tunceli (Dersim) Kültürü, 3. Basım, İstanbul, Can Yayınları.
- ÖKE, M. Kemal (1990), İngiliz Ajanı Binbaşı E.W.C. Noel'in ''Kürdistan Misyonu'' (1919), 3. Baskı, İstanbul, Boğaziçi Yayınları.
- SEVGEN, Nazmi (1999), Zazalar ve Kızılbaşlar, Coğrafya- Tarih- Hukuk-Folklor- Teogoni, Ankara, Kalan Yayınları.
- ULUĞ, Naşit Hakkı (2011), Derebeyi ve Dersim, 3. Basım, İstanbul, Kaynak Yayınları.
- ULUĞ, Naşit Hakkı (2014), Tunceli Medeniyete Açılıyor, 3. Basım, İstanbul, Kaynak Yayınları.
- YILMAZÇELİK, İbrahim (2017), Osmanlı Devleti Döneminde Dersim Sancağı, İdari, İktisadi ve Sosyal Hayat, 3. baskı, Ankara, Kripto Yayınları.
- YOLGA, Mehmet Zülfü (1994), Dersim (Tunceli) Tarihi, Yayına Hazırlayan: Ahmet Halaçoğlu, İbrahim Yılmazçelik, Ankara, Volkan Matbaacılık.
- AKBULUT, Uğur (2010), “Suriye'ye İlk Telgraf Hatlarının Çekilmesi”, History Studies Ortadoğu Özel Sayısı ss. 1-11.
- ÇETİN, Cemal (2011), “Osmanlı Devleti’nde Ulaşım ve İletişimin Örgütlenmesi”, Tarih Peşinde, Sy. 5, ss. 17-38.
- HANİLÇE, Murat (2017), “Osmanlı Taşrasına Telgraf Hattı Çekilmesinde Yaşanan Zorluklar Niksar-Erbaa-Tokat Telgraf Hattı Örneği”, Journal of History Studies, Vol. 9, Issue 4, pp. 63-99.
- GEÇİKLİ, Recep Murat, Akcan Erol (2016), “Osmanlı Devleti Ve Çarlık Rusya İlişkileri Ekseninde Erzincan Demiryolu Hattı”, Erzincan Üniversitesi Uluslararası Erzincan Sempozyumu 28 Eylül – 1 Ekim 2016, Bildiriler, 1.Cilt, Editör Hüsrev Akın, ss. 201-208.
- GÜL, Abdulkadir (2015), “Dersim Sancağının İdari Yapısı Ve İdarecileri (1846-1918)”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl 3, Sy. 17, ss. 23-54.
- KESKİN, Özkan, Sönmez, Ali (2009), “Telgrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması: Çanakkale Telgraf Hattı Örneği”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi OTAM 25, ss. 67-81.
- MERCAN, Mehmet (2009), “Giresun Telgraf İdaresi Ve Telgrafhane Binası (1869 -1904)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, Vol. 2/7, ss.159-174.
- YAZICI, Nesimi (1992), “Tanzimatta Haberleşme ve Kara Taşımacılığı”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Dergisi OTAM, 3. Cilt, Sy. 3, ss. 333-377.
- YILDIRIM, Mehmet (2014), “Cumhuriyet Öncesi Dersim’de Üretim Ve Tüketim İlişkileri,” Tunceli Üniversitesi 2. Uluslararası Tunceli (Dersim) Sempozyumu 20 – 22 Eylül 2013, Bildiriler, 1.Baskı, ss. 180-193.
- YURTOĞLU, Nadir (2016), “Haberleşme Sektörünün Önemli Bir Teşekkülü: Millî Mücadele Döneminden 1960 Yılına Türkiye’de Posta, Telgraf Ve Telefon (Ptt) Teşkilatı (1920-1960)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 32. Cilt, Sy. 93, ss. 47-104.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Nisan 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 |
Cited By
Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Erzurum’da Eşkıyalık Olayları (1919)
Current Perspectives in Social Sciences
https://doi.org/10.53487/atasobed.1430453
