Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

ETRÜSK (AKÇADAĞ) VOLKAN DAĞI VE YAKIN ÇEVRESİNİN JEOMORFOLOJİSİ

Yıl 2020, , 103 - 128, 23.10.2020

Kemal Koçaklı Halil Zorer

https://doi.org/10.29029/busbed.737371
Cited By: 3

Öz

Etrüsk Dağı, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Van Gölü’nün kuzeydoğusunda
yer alır. Etrüsk Dağı Pliyosen yaşlıdır ve stratovolkan tipindedir. Etrüsk Volkan
Dağı; Nemrut, Süphan, Tendürek ve Ağrı Volkan Dağlarının oluşturduğu
güneybatı-kuzeydoğu uzanımlı çizgisel hat üzerinde yer almaktadır.
Bu çalışmanın amacı; Etrüsk Strato-volkanının jeomorfolojik evrimini ve
bu jeomorfolojik evrime etki eden faktörleri saptamaktır. Bu amaçla çeşitli
ölçeklerde jeoloji ve topoğrafya haritaları, Google Earth görüntüleri ile Coğrafi
Bilgi Sistemleri kullanılmıştır. Arazi çalışmalarında yapılan gözlemler görsellerle
desteklenmiş ve dijital ortam verileri ile kıyaslanmıştır. Elde edilen sonuçlar ilgili
literatür ile karşılaştırılarak jeomorfolojinin gelişimi ortaya konulmuştur. Etrüsk
Volkanı, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Arabistan Plakasının Anadolu Yarımadası’nı
sıkıştırması ile ilişkili önemli jeomorfolojik birimlerden birisidir. Etrüsk Dağı’nın
en yüksek noktası 2943 m ile Kavşabulak Tepesi’dir. Merkezi püskürme
karakterinde olan Etrüsk Volkanı yaklaşık 9 km çapında büyük bir kaldera
oluşturmuştur. Volkanik patlamalar ile kalderanın güney duvarı parçalanmış
daha sonra flüvyal süreçlerin devreye girmesi ile şekillenip dış drenaja (Van
Gölü) açılmıştır. Etrüsk Kalderası tipik bir çökme kalderasıdır. Stratovolkanların
tipik morfolojik birimleri olan barancos ve planezlerin varlığı Etrüsk
Volkanı’nın Strato-volkan olduğunu kanıtlayan başlıca göstergelerdir. Jeolojik ve jeomorfolojik anlamda kendine özgü karakteristik özellikleri bulunan çalışma
alanı farklı süreçlerin oluşturduğu topografya özelliği arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Etrüsk Jeomorfoloji Volkanizma Tektonizma Kaldera

Kaynakça

  • ARDOS, M. (1987). Volkan Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yayınları No:34, İstanbul.
  • ATICI, G., TÜRKECAN, A. (2017). “Anadolu’nun Volkanları”, Doğal Kaynaklar ve Ekoloji Bülteni, C. 22, SS. 1-18.
  • BATHKE, H., SUDHAUS, H., HOLOHAN, E. P., WALTER, T. R., SHIRZAEI, M. (2013). “An active ring fault detected at Tendürek volcano by using InSAR”, Journal of Geophysical Research Solid Earth, vol. 118, no. 8, pp. 4488-4502.
  • BATHKE, H., NIKKHOO, M., HOLOHAN, E. P., WALTER, T. R. (2015). “Insights into the 3D architecture of an active caldera ring-fault at the Tendürek volcano through modeling of geodetic data”, Earth and Planetary Science Letters, vol. 422, pp. 157-168.
  • CHRISTOL, A., KUZUCUOGLU, C., FORT, M., MOURALIS, D., DOGU, A. F., AKKÖPRÜ, E., BRUNSTEIN, D., FONTUGNE, M., KARABIYIKOGLU, M., SCAILLET, S., ZORER, H. (2010). “Morphosedimentary evidences of lake level variations in the terraces of Lake Van (Turkey)”, Quaternaire, vol. 21, no. 4, pp. 443-458.
  • COTTON, C. A. (1944). Volcanoes as landscape forms, Christchurch, Whitcombe and Tombs Publishing, 416 p.
  • DAVISON, J., DE SILVA, S. (2000). Composite volcanoes. In H. Sigurdsson, B. F. Houghton, (Eds.), Encyclopaedia of volcanoes. New York, Academic Press, p. 663–681.
  • DEGENS, E. T., KURTMAN, F. (1978). Van Gölü Jeolojisi. MTA Yayınları No:169, Ankara.
  • DEMİRTAŞLI, E., PISONI, C. (1965). “Adilcevaz Bölgesinin Jeolojisi”, MTA Dergisi, C. 64, ss. 22-36.
  • DEWEY, J. F., HEMPTON, M. R., KIDD, W. S. F., ŞAROĞLU, F., ŞENGÖR, A.M.C. (1986). “hortening of Continental Lithosphere: The Neotectonics of Eastern Anatolia - A Young Collision Zone. In MP Coward & AC Ries, (Eds.), Collision Tectonics. Geol. Soc. London Spec. Pub. 19 (R.M. Shackleton), pp. 3-36.
  • ERİNÇ, S. (2001). Jeomorfoloji II, (Güncelleştirenler: Ertek, T.A., Güneysu, A.C.), DER Yayınları, İstanbul.
  • FRANCIS, P. W. (1993). Volcanoes: A Planetary Perspective. Oxford University Press, Oxford. 443 pp.
  • GROSSE, P., VAN WYK DE VRIES, B., PETRINOVIC, I. A., EUILLADES, P., ALVARADO, I. G. (2009). “Morphometry and evolution of arc volcanoes”, Geology, vol. 37, pp. 651–654.
  • GÖRÜR, N., ÇAĞATAY, N. M., ZABCI, C., SAKINÇ, M., AKKÖK, R., ŞİLE, H., ÖRÇEN, S. (2015). “Van Gölü’nün Geç Kuaterner Tektono-Stratigrafik Evrimi”, MTA Dergisi, C. 151, ss. 1-47.
  • HOŞGÖREN, M. Y. (2014). Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü, Çantay Kitapevi, İstanbul.
  • HONE, D. W. E., MAHONY, S. H., SPARKS, R. S. J., MARTIN, K. T. (2007). “Cladistic analysis applied to the classifi - cation of volcanoes”, Bulletin of Volcanology, vol. 70, pp. 203–220.
  • LAHN, E. (1976). Türkiye Jeolojisi O.D.T.Ü. Müh. Fak. Yay. No 51 Ankara.
  • LEBEDEV, V. A., SHARKOV, E. V., KESKİN, M., OYAN, V. (2010). “Geochronology of Late Cenozoic Volcanism in the Area of Lake Van Turkey: An example of Developmental Dynamics for Magmatic Processes”, Doklady Earth Science, vol. 433, pp. 1031-1037.
  • OYAN, V. (2011). Etrüsk Volkanı ve çevresinin (Van Gölü Kuzeyi) volkano-stratigrafisi, petrolojisi ve magmatik evrimi. (Doktora tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
  • PIKE, R. J., CLOW, G. D. (1981). Revised classification of terrestrial volcanoes and a catalog of topographic dimensions with new results on edifice volume. U.S. Geological Survey Open-File Report OF 81-1038.
  • RIEDEL, C., ERNST, G. G. J., RILEY, M. (2003). “Controls on the growth and geometry of pyroclastic constructs”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, vol. 127, pp. 121–152.
  • SIEBERT, L. (1984). “Large volcanic debris avalanche: charasteristics of source areas, deposit and associated eruptions”, Journal of Volcanology and Geotermal Research, vol. 22, pp. 163-197.
  • SIEBERT, L., GLICKEN, H., UI, T. (1987). “Volcanic hazards from Bezymianny and Bandaitype eruptions”, Bulletin of Volcanology, vol. 49, pp. 435-459.
  • SIMKIN, T., SIEBERT, L. (1994). Volcanoes of the World (second edition). Tucson, Arizona, Geoscience Press, 349 p.
  • SÜR, Ö. (1994). “Türkiye’de volkanizma ve volkanik yerşekilleri”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C. 3, ss. 29-53.
  • ŞAROĞLU, F., YILMAZ, Y. (1981). “Doğu Anadolu'nun neotektoniği ve ilgili magmatizması”, Türkiye Jeoloji Kurumu Ketin Sempozyumu’nda sunulmuştur, ss. 149-162.
  • THOURET, J. C. (1999). “Volcanic geomorphology—An overview”, Earth-Science Reviews, vol. 47, pp. 95–131.
  • TONBUL, S. (1996). “Bingöl Dağı’nın Volkan Morfolojisi ve Volkanizma-Tektonik İlişkileri”, Fırat Üniv. Sosyal Bil. Dergisi, C. 8, Sy. 1, ss. 311 – 340.
  • UI, T. (1982). “Volcanic dry avalanche deposits-identification and comprasion with non volcanic debris stream deposits”, Journal of Volcanology and Geotermal Research, vol. 18, pp. 135-150.
  • UI, T., TAKARADA, S., YOSHIMOTO, M. (2000). Debris avalanche. Chapter 8. In H Sigurdsson & BF Houghton, (Eds.), Encyclopedia of Volcanoes. Akademic Pres, San Diego, 1417.
  • YEŞİLOVA, Ç., YAKUPOĞLU, T. (2007). “Adilcevaz kireçtaşının (Van Gölü kuzeyi) mikrofasiyes özellikleri”, Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 50, pp. 27-39.
  • WOOD, C. A. (1980) “Morphometric evolution of cinder cones”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, vol. 7, pp. 387–413.

GEOMORPHOLOGY OF ETRÜSK (AKÇADAĞ) MOUNTAIN AND ITS SURROUNDINGS

Yıl 2020, , 103 - 128, 23.10.2020

Kemal Koçaklı Halil Zorer

https://doi.org/10.29029/busbed.737371
Cited By: 3

Öz

The Etrüsk Mountain is located in the northeast of Van Lake in Eastern
Anatolia. The Etrüsk Mountain is of Pliocene age and stratovolcano type. Etrüsk
Volcano Mountain is on a southwest-northeast trending linear line formed by
Nemrut, Süphan, Tendürek and Ağrı Volcano Mountains.
This study aims to determine the morphological evolution of Etrüsk Stratovolcano
and the factors effecting this morphological evolution. For this purpose,
geology and tophography maps, Google Earth images and Geographic
Information Systems (GIS) were use in the various scales. Field observation were
supported by visual and compared with digital media data. The results obtained
were compared with the related literatüre and the development of geomorphology
was revealed. The Etrüsk Volcano is one of the important geomorphological units
associated with the compression of the Arabian Plate on the Anatolian Peninsula
in the Eastern Anatolian Region. The highest point of the Etrüsk Mountain is the
Kavşabulak Hill with 2943 m. The Etrüsk Volcano, with its central eruption
character, formed a large caldera with a diameter of about 9 km. With the
volcanic eruptions, the southern wall of the caldera was disintegrated and later
was formed by the introduction of fluvial processes and was opened to the external
drainage (Lake Van). The caldera of Etrüsk is a typical collapse caldera. The
presence of Barancos and Planez, the typical morphological units of stratovolcanoes,
are the main indicators that prove that the Etrüsk Volcano is Stratovolcano.
The study area, which has its own characteristic features in geological
and geomorphological terms, has a topography characteristic formed by different
processes.

Anahtar Kelimeler

Etrüsk Geomorphology Volcanism Tectonism Caldera

Kaynakça

  • ARDOS, M. (1987). Volkan Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi Yayınları No:34, İstanbul.
  • ATICI, G., TÜRKECAN, A. (2017). “Anadolu’nun Volkanları”, Doğal Kaynaklar ve Ekoloji Bülteni, C. 22, SS. 1-18.
  • BATHKE, H., SUDHAUS, H., HOLOHAN, E. P., WALTER, T. R., SHIRZAEI, M. (2013). “An active ring fault detected at Tendürek volcano by using InSAR”, Journal of Geophysical Research Solid Earth, vol. 118, no. 8, pp. 4488-4502.
  • BATHKE, H., NIKKHOO, M., HOLOHAN, E. P., WALTER, T. R. (2015). “Insights into the 3D architecture of an active caldera ring-fault at the Tendürek volcano through modeling of geodetic data”, Earth and Planetary Science Letters, vol. 422, pp. 157-168.
  • CHRISTOL, A., KUZUCUOGLU, C., FORT, M., MOURALIS, D., DOGU, A. F., AKKÖPRÜ, E., BRUNSTEIN, D., FONTUGNE, M., KARABIYIKOGLU, M., SCAILLET, S., ZORER, H. (2010). “Morphosedimentary evidences of lake level variations in the terraces of Lake Van (Turkey)”, Quaternaire, vol. 21, no. 4, pp. 443-458.
  • COTTON, C. A. (1944). Volcanoes as landscape forms, Christchurch, Whitcombe and Tombs Publishing, 416 p.
  • DAVISON, J., DE SILVA, S. (2000). Composite volcanoes. In H. Sigurdsson, B. F. Houghton, (Eds.), Encyclopaedia of volcanoes. New York, Academic Press, p. 663–681.
  • DEGENS, E. T., KURTMAN, F. (1978). Van Gölü Jeolojisi. MTA Yayınları No:169, Ankara.
  • DEMİRTAŞLI, E., PISONI, C. (1965). “Adilcevaz Bölgesinin Jeolojisi”, MTA Dergisi, C. 64, ss. 22-36.
  • DEWEY, J. F., HEMPTON, M. R., KIDD, W. S. F., ŞAROĞLU, F., ŞENGÖR, A.M.C. (1986). “hortening of Continental Lithosphere: The Neotectonics of Eastern Anatolia - A Young Collision Zone. In MP Coward & AC Ries, (Eds.), Collision Tectonics. Geol. Soc. London Spec. Pub. 19 (R.M. Shackleton), pp. 3-36.
  • ERİNÇ, S. (2001). Jeomorfoloji II, (Güncelleştirenler: Ertek, T.A., Güneysu, A.C.), DER Yayınları, İstanbul.
  • FRANCIS, P. W. (1993). Volcanoes: A Planetary Perspective. Oxford University Press, Oxford. 443 pp.
  • GROSSE, P., VAN WYK DE VRIES, B., PETRINOVIC, I. A., EUILLADES, P., ALVARADO, I. G. (2009). “Morphometry and evolution of arc volcanoes”, Geology, vol. 37, pp. 651–654.
  • GÖRÜR, N., ÇAĞATAY, N. M., ZABCI, C., SAKINÇ, M., AKKÖK, R., ŞİLE, H., ÖRÇEN, S. (2015). “Van Gölü’nün Geç Kuaterner Tektono-Stratigrafik Evrimi”, MTA Dergisi, C. 151, ss. 1-47.
  • HOŞGÖREN, M. Y. (2014). Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü, Çantay Kitapevi, İstanbul.
  • HONE, D. W. E., MAHONY, S. H., SPARKS, R. S. J., MARTIN, K. T. (2007). “Cladistic analysis applied to the classifi - cation of volcanoes”, Bulletin of Volcanology, vol. 70, pp. 203–220.
  • LAHN, E. (1976). Türkiye Jeolojisi O.D.T.Ü. Müh. Fak. Yay. No 51 Ankara.
  • LEBEDEV, V. A., SHARKOV, E. V., KESKİN, M., OYAN, V. (2010). “Geochronology of Late Cenozoic Volcanism in the Area of Lake Van Turkey: An example of Developmental Dynamics for Magmatic Processes”, Doklady Earth Science, vol. 433, pp. 1031-1037.
  • OYAN, V. (2011). Etrüsk Volkanı ve çevresinin (Van Gölü Kuzeyi) volkano-stratigrafisi, petrolojisi ve magmatik evrimi. (Doktora tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
  • PIKE, R. J., CLOW, G. D. (1981). Revised classification of terrestrial volcanoes and a catalog of topographic dimensions with new results on edifice volume. U.S. Geological Survey Open-File Report OF 81-1038.
  • RIEDEL, C., ERNST, G. G. J., RILEY, M. (2003). “Controls on the growth and geometry of pyroclastic constructs”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, vol. 127, pp. 121–152.
  • SIEBERT, L. (1984). “Large volcanic debris avalanche: charasteristics of source areas, deposit and associated eruptions”, Journal of Volcanology and Geotermal Research, vol. 22, pp. 163-197.
  • SIEBERT, L., GLICKEN, H., UI, T. (1987). “Volcanic hazards from Bezymianny and Bandaitype eruptions”, Bulletin of Volcanology, vol. 49, pp. 435-459.
  • SIMKIN, T., SIEBERT, L. (1994). Volcanoes of the World (second edition). Tucson, Arizona, Geoscience Press, 349 p.
  • SÜR, Ö. (1994). “Türkiye’de volkanizma ve volkanik yerşekilleri”, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, C. 3, ss. 29-53.
  • ŞAROĞLU, F., YILMAZ, Y. (1981). “Doğu Anadolu'nun neotektoniği ve ilgili magmatizması”, Türkiye Jeoloji Kurumu Ketin Sempozyumu’nda sunulmuştur, ss. 149-162.
  • THOURET, J. C. (1999). “Volcanic geomorphology—An overview”, Earth-Science Reviews, vol. 47, pp. 95–131.
  • TONBUL, S. (1996). “Bingöl Dağı’nın Volkan Morfolojisi ve Volkanizma-Tektonik İlişkileri”, Fırat Üniv. Sosyal Bil. Dergisi, C. 8, Sy. 1, ss. 311 – 340.
  • UI, T. (1982). “Volcanic dry avalanche deposits-identification and comprasion with non volcanic debris stream deposits”, Journal of Volcanology and Geotermal Research, vol. 18, pp. 135-150.
  • UI, T., TAKARADA, S., YOSHIMOTO, M. (2000). Debris avalanche. Chapter 8. In H Sigurdsson & BF Houghton, (Eds.), Encyclopedia of Volcanoes. Akademic Pres, San Diego, 1417.
  • YEŞİLOVA, Ç., YAKUPOĞLU, T. (2007). “Adilcevaz kireçtaşının (Van Gölü kuzeyi) mikrofasiyes özellikleri”, Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 50, pp. 27-39.
  • WOOD, C. A. (1980) “Morphometric evolution of cinder cones”, Journal of Volcanology and Geothermal Research, vol. 7, pp. 387–413.
Toplam 32 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Beşeri Coğrafya
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Kemal Koçaklı 0000-0002-8166-3441

Halil Zorer 0000-0002-2978-4908

Yayımlanma Tarihi 23 Ekim 2020
Yayımlandığı Sayı Yıl 2020

Kaynak Göster

APA Koçaklı, K., & Zorer, H. (2020). ETRÜSK (AKÇADAĞ) VOLKAN DAĞI VE YAKIN ÇEVRESİNİN JEOMORFOLOJİSİ. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi(20), 103-128. https://doi.org/10.29029/busbed.737371

Cited By

Deliçay Nehri Havzasının Jeomorfolojik Özellikleri (Erciş, Van)
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi
https://doi.org/10.53568/yyusbed.1508994
ANALYSIS OF THE STUDIES MADE IN THE FIELD OF DISASTER LOGISTICS BY BIBLIOMETRIC METHOD
Akademik Yaklaşımlar Dergisi
https://doi.org/10.54688/ayd.1411725
Moralli Deresi Sisteminin Kuvaterner Yaşlı Tortullarının Tane Boyu Dağılımı ve Depolanma Ortamları (Tuşba, Van, Türkiye)
Türkiye Jeoloji Bülteni / Geological Bulletin of Turkey
https://doi.org/10.25288/tjb.1041321
Creative Commons Lisansı