Canlı bir varlık olan dil, kullanıcılarının ihtiyaçlarını karşılamak üzere süreç içerisinde değişir ve gelişir. Dilin kendi bünyesindeki değişimlerinin yanında siyasî, kültürel, bilimsel ve ticarî alandaki etkileşimler de kaçınılmaz olarak dile yansır. Ses, biçimbirim, sözcük dağarcığı ve söz diziminde görülen değişimler ilk olarak ses yapılarını etkiler. Bu etki neticesinde çeşitli nedenlerle ses türemesi, ses düşmesi, ses değişimi gibi belli başlı ses olayları meydana gelir. Çalışmamızda tarihî metinlerdeki ses türemelerinin nedenleri çeşitli açılardan ele alınmış olup bu metinlerden örnekler alınarak ses türemeleri konumlarına göre sınıflandırılmıştır. Temelde ön ses, iç ses ve son seste incelediğimiz türemeler özelliklerine göre alt başlıklara ayrılarak detaylı bir incelemeye tabi tutulmuştur. Tarih boyunca Türkçenin etkileşimde bulunduğu Çince, Sanskritçe, Farsça ve Arapça gibi dillerin Türk diline nasıl bir etkide bulunduğuna örnekler aracılığıyla dikkat çekilmiştir. Sonuç bölümünde ise örnekler göz önünde bulundurularak mümkün olduğunca tarihî dönemlere ilişkin yorumlarda bulunulmuş ve sıkça türeyen seslere değinilmiştir. Ses türemelerinin temel nedenleri uzun ünlülerin süreç içerisinde kısalması, vurgulu telaffuzlar, sözcüklerin söylenişinde dil, dudak senkronizminin bozulmasıdır. Tarihî metinlerde ön sesteki ve son sesteki türemeler az iken iç sesteki türemeler daha fazladır. Tarihî metinlerde ses türemeleri isim ve fiil tabanında görüldüğü gibi edatlarda ve bazı eklerde de görülmektedir. Eklerde ve edatlarda en sık görülen son ses türemeleri, pekiştirme işlevli olup anlam değişikliği yaratmazlar. Türemeler daha çok yabancı kelimelerde Türkçenin ses sistemini geliştirmek üzere gerçekleşir ve bunu sağlamak için de sesletimi daha kolay olan “ı, i, u, ü” ünlüleri; yarı ünlü sayılan ve kayıcı ünsüz niteliklerine sahip olan “y” yanında sürtünme ile teşekkül eden “h” sesi daha çok kullanılmıştır.
The language, which is a living entity, changes and develops in the process to meet the needs of its users. In addition to the changes in language itself, interactions in political, cultural, scientific and commercial fields are inevitably reflected in the language. The changes in sound, morphology, vocabulary and syntax affect the sound structures first. As a result of this effect, certain sound events such as sound reproduction, sound drop, and sound change occur for various reasons. In our study, the reasons of the sound descriptors in historical texts were taken from various angles and the samples were taken from these texts and their sounds were classified according to their positions. Basically, the pre-sound, internal sound and sound we examined in the final sound are subdivided according to their characteristics and subjected to a detailed examination. Throughout history, Chinese, Sanskrit, Persian and Arabic languages have been influenced by examples such as how they affect the Turkish language. In the conclusion section, taking into account the examples, historical commentaries were made as far as possible and frequently derived sounds were mentioned. The main reasons for the sound derivations are the shortening of the long vowels in the process, the accentuated pronunciations, the vocabulary of the words and the deterioration of the lip synchronization. In historical texts, the distinctions in the front sound and the last sound are less, while the distinction in the inner sound is higher. In the historical texts, the sound derivations are seen in the prepositions and some attachments as seen in the names and verbs. The most common sound reproduction in the annexes and prepositions is the reinforcement function and does not create any change of meaning. The sound reproduction is mostly done in foreign words in order to improve the sound system of Turkish and to make it easier to say “ı, i, u, ü” vowels; accepted semi-vowels “y” and also the “h” noise that generated by friction is used more.
| Primary Language | tr |
|---|---|
| Subjects | Linguistics |
| Journal Section | Articles |
| Authors |
|
| Dates |
Publication Date : October 21, 2019 |
| Bibtex | @research article { busbed561311,
journal = {Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi},
issn = {1309-6672},
eissn = {2618-6322},
address = {Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü 12100, Merkez Bingöl},
publisher = {Bingol University},
year = {2019},
volume = {9},
pages = {1233 - 1272},
doi = {10.29029/busbed.561311},
title = {TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR –},
key = {cite},
author = {Sevinçli, Veysi and Çiçek, Suphan}
} |
| APA | Sevinçli, V , Çiçek, S . (2019). TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR – . Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi , 9 (18) , 1233-1272 . DOI: 10.29029/busbed.561311 |
| MLA | Sevinçli, V , Çiçek, S . "TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR –" . Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2019 ): 1233-1272 <http://busbed.bingol.edu.tr/en/pub/issue/49585/561311> |
| Chicago | Sevinçli, V , Çiçek, S . "TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR –". Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2019 ): 1233-1272 |
| RIS | TY - JOUR T1 - TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR – AU - Veysi Sevinçli , Suphan Çiçek Y1 - 2019 PY - 2019 N1 - doi: 10.29029/busbed.561311 DO - 10.29029/busbed.561311 T2 - Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi JF - Journal JO - JOR SP - 1233 EP - 1272 VL - 9 IS - 18 SN - 1309-6672-2618-6322 M3 - doi: 10.29029/busbed.561311 UR - https://doi.org/10.29029/busbed.561311 Y2 - 2019 ER - |
| EndNote | %0 Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR – %A Veysi Sevinçli , Suphan Çiçek %T TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR – %D 2019 %J Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi %P 1309-6672-2618-6322 %V 9 %N 18 %R doi: 10.29029/busbed.561311 %U 10.29029/busbed.561311 |
| ISNAD | Sevinçli, Veysi , Çiçek, Suphan . "TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR –". Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 / 18 (October 2019): 1233-1272 . https://doi.org/10.29029/busbed.561311 |
| AMA | Sevinçli V , Çiçek S . TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR –. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2019; 9(18): 1233-1272. |
| Vancouver | Sevinçli V , Çiçek S . TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR –. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2019; 9(18): 1233-1272. |
| IEEE | V. Sevinçli and S. Çiçek , "TÜRKÇEDE SES TÜREMESİ – ORHUN YAZITLARINDAN EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİNE KADAR –", Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, vol. 9, no. 18, pp. 1233-1272, Oct. 2019, doi:10.29029/busbed.561311 |
