Research Article
CUMHURİYET DÖNEMİNDE SÛRÎ VE TATBÎKÎ MANTIK ÇALIŞMALARI: HASAN ALİ YÜCEL VE TEZER AĞAOĞLU’NDA FORMEL VE UYGULAMALI MANTIK
Abstract
Mantık
bilimi şüphesiz soyut bir bilimdir, fakat onun maddeden soyutlanan kavramlar
üzerine akıl tarafından yargı ve çıkarım formlarıyla inşa edilen bir bilim
olduğu da açıktır. Akıl yasalarıyla kurulan formel kalıpların içeriğini olgular
doldurduğu için mantık, aklın yasalarına bakan yönüyle formel, maddeye/olgusal
dünyaya bakan yönüyle de içeriksel mantık bölümlerine ayrılmaktadır. Bu
bağlamda Yücel ve Ağaoğlu da mantık bilimini sûrî
mantık ve tatbîkî mantık
şeklinde iki kısma ayırmaktadırlar. Sûrî
mantık bölümünde büyük ölçüde
klasik mantığın gerek sistematik gerekse içerik yönüne bağlı kalarak formel
mantık konularını analiz etmekte, ancak Tatbîkî
mantık bölümünde daha çok modern metodoloji, bilim felsefesi ve bilim
tarihi disiplinlerinden edindikleri geniş birikimle bir uygulamalı mantık
yazımı çabasına girişmektedirler. Bu çaba, yüzyıllar boyunca hem doğu ve hem de
batı düşüncesinde derinlemesine işlenen klasik mantığın, sonraki yüzyıllarda
daha çok formel tarafına ağırlık verildiği dikkate alındığında bize göre son
derece önemli ve büyük bir çabadır. Çünkü Yücel ve Ağaoğlu’nun Sûrî ve Tatbikî
Mantık başlığı altında kaleme aldıkları mantık metinleri, dipte yatmakta olan “Mantık
modern bilimlerin nasıl metodu olabilir?” sorusu ve sorununa ilişkin bir
arayışın neticesi olarak şekillenmiştir.
References
- AĞAOĞLU, Tezer (1928), Sûrî ve Tatbîkî Mantık, İstanbul, Maârif Vekâleti, Devlet Matbaası, ( Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Kitap no: 4129, Tasnif no:).
- ALAİN DE LİBERA (2016), Ortaçağ Felsefesi, Çev. Ayşe Meral, 2. Baskı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- ARİSTOTELES (2005), İkinci Çözümlemeler, Çev. Ali Houshiary, 1. Baskı, İstanbul, YKY.
- ARİSTOTELES (2010), Metafizik, Çev. Ahmet Arslan, 3. Baskı, İstanbul, Sosyal Yayınlar.
- BACON, Francis (2012), Novum Organum, Çev. Sema Önal, 1. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
- BENTON, Ted (2013), Sosyolojinin Felsefi Kökenleri, Çev. Ümit Tatlıcan, 1. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları.
- COMTE, Auguste (2015), Pozitif Felsefe Dersleri ve Pozitif Anlayış Üzerine Konuşma, Çev. Erkan Ataçay, 1. Baskı, Ankara, Bilgesu Yayıncılık.
- ÇELİK, Remziye (2009), Türkiye’de Mantık Çalışmaları ve Mantık Bilimine Katkıları, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÇÜÇEN, Abdulkadir (1999), “Modern Türkiye’de Mantık Çalışmaları”, Felsefe Dünyası, Cilt 2, Sayı 30, ss. 45- 49.
- DARWİN, Charles (2017), Türlerin Kökeni, Çev. Sevim Belli, 9. Baskı, Ankara, Onur Yayınları.
- DESCARTES, René (2013), Yöntem Üzerine Konuşma, Çev. Çiğdem Dürüşken, 1. Baskı, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
- DURKHEİM, Emile (2018), İntihar, Çev. Zühre İlkgelen, İstanbul, Pozitif.
- EMİROĞLU, İbrahim (2005), Klasik Mantığa Giriş, 3. Baskı, Ankara, Elis Yayınları.
- FARA, Patricia (2015), Bilim Dört Bin Yıllık Bir Tarih, Çev. Aysun Babacan, 2. Baskı, İstanbul, Metis Yayınları.
- FÂRÂBÎ (1986), “et-Tavtie”, el- Mantık inde Fârâbî içinde, thk. Refik el- Acem, Beyrut, Dâru’l-Meşrık,
- FÂRÂBÎ (2015), İlimlerin Sayımı, İhsâu’l- Ulûm, Çev. Ahmet Arslan, 5. Baskı, Ankara, Divan Kitap.
- FRANK, Philipp (2017), Bilim Felsefesi, Çev. Dilek Kadıoğlu, 1. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
- GORDON, Scott (2015), Sosyal Bilimler Tarihi ve Felsefesi, Çev. Ümit Tatlıca ve Hasan Kösebalaban, 1. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları.
- HENRY (2016), Bilimsel Düşüncenin Kısa Tarihi, Çev. Ayşe Mine Şengel, 1. Baskı, Ankara, Akılçelen Kitaplar.
- HENRY, John (2011), Bilim Devrimi ve Modern Bilimin Kökenleri, Çev. Selim Değirmenci, 2. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları.
- İBN RÜŞD (1984), “Tefsîru’l- Burhân”, Şerhu’l- Burhân ve Tefsîru’l- Burhân li- Aristo içinde, nşr. Abdurrahman Bedevi, Kuveyt.
- İBN RÜŞD (2015), II. Analitiklerin Orta Şerhi, Çev. Hacı Kaya, 1. Baskı, İstanbul, KlasikYayınları.
- İBN SİNA (2004), Kitâbu’ş- Şifâ, Fizik I, Çev. Muhittin Macit ve Ferruh Özpilavcı, İstanbul, 1. Bakı, Litera Yayıncılık.
- İBN SİNA (2006), Kitâbu’ş- Şifâ, Mantığa Giriş (Medhal), Çev. Ömer Türker, 1. Baskı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- KANT, Immanuel (2015), Prolegomena, Çev. İoanna Kuçuradi ve Yusuf Örnek, 5. Baskı, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu. KANT, Immanuel (2007), Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı, Toplu Eserleri-2-, Çev. Seçkin Selvi, 2. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
- KANT, Immanuel (2017), Arı Usun Eleştirisi, Çev. Aziz Yardımlı, 5. Baskı, İstanbul, İdea Yayınevi.
- KANT, Immanuel (2018), Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi, Çev. İoanna Kuçuradi, 7. Baskı, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu.
- KAYA, Hacı (2013), İbn Sina’da Bilimsel Kanıtlama Teorisi, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- KENNY, Anthony (2011), Modern Dünyada Felsefe, Batı Felsefesinin Yeni Tarihi IV, çev. Burcu Doğan, 1. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları.
- KENNY, Anthony (2017), Antik Felsefe, Batı Felsefesinin Yeni Tarihi I, Çev. Serdar Uslu, 1. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları. KOMİSYOM (2012), Bilim Tarihine Giriş, 8. Baskı, Ankara, Nobel.
- KÖZ, İsmail (2002), “Modern Türk Düşüncesinde Mantık Çalışmaları”, AÜİFD, Cilt 43, Sayı 1, ss. 135- 169.
- LEİBNİZ, Gottfried Wilhelm (2014), “Monadoloji”, Söylem, İnceleme, Monadoloji içinde, Çev. Aziz Yardımlı, 3. Baskı, İstanbul, İdea Yayınevi.
- MACİT, Muhittin (2012), İbn Sina’da Metafizik ve Meşşâî Gelenek, 1. Baskı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- NEWTON, Isaac (2016), Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri (Seçmeler), Çev. Aziz Yardımlı, 4. Baskı, İstanbul, İdea Yayınevi.
- ÖKLİD (2019), Öklid’in Elemanları, Çev. Ali Sinan Sertöz, 2. Baskı, Ankara, Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
- ÖNER, Necati (2012), Tanzimattan Sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı, 2. Baskı, Ankara, Divan Kitap.
- ÖNER, Necati (2014), Klasik Mantık, 13. Baskı, Ankara, Divan Kitap.
- PETERS, Francis E. (2004), Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, Çev. Hakkı Hünler, 1. Baskı, İstanbul, Paradigma Yayıncılık.
- PLATON (1963), Phaidon, Çev. Suat K. Yetkin ve Hamdi Rağıb Atademir, 3. Baskı, Ankara, MEB Yayınları. PLATON (2015), “Menon”, Diyaloglar içinde, Çev. Adnan Cemgil,12. Baskı, İstanbul, Remzi Kitabevi.
- POPPER, Karl R. (2017), Bilimsel Araştırmaların Mantığı, Çev. İlknur Aka ve İbrahim Turan, 7. Baskı, İstanbul, YKY.
- ROSS, David (2011), Aristoteles, Çev. Ahmet Arslan, 1. Baskı, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
- RUBKE, Nicolaas A. (2016), “1700- 1900 Yılları Arası Jeoloji ve Paleontoloji”, Çev. Yasmina Peker, Batı Geleneğinde Bilim ve Din Tarihi içinde, ed. Gary B. Ferngren, 1. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
- SCHULTZ, Duane P.; Schultz, Sydney Ellen (2002), Modern Psikoloji Tarihi, Çev. Yasemin Aslay, 2. Baskı, İstanbul, Kaknüs Yayınları.
- STİLİNG, Rodney L. L. (2016), “Nuh Tufanı”, Çev. Yasmina Peker, Batı Geleneğinde Bilim ve Din Tarihi içinde, ed. Gary B. Ferngren, 1. Baskı, İstanbul, Say Yayınları. TÖNNİES, Ferdinand (2019), Cemaat ve Cemiyet, Çev. Emre Güler, 1. Baskı, İstanbul, Vakıf Bank Kültür Yayınları.
- YÜCEL, Hasan Ali (1926), Sûrî ve Tatbîkî Mantık, İstanbul, Maârif Vekâleti, Milli Matbaa, (Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Kitap no: 974, Tasnif no: 160).
FORMAL AND APPLIED LOGIC STUDIES IN THE REPUBLICAN PERIOD: FORMAL AND APPLIED LOGIC IN THE STUDIES OF HASAN ALİ YÜCEL AND TEZER AĞAOĞLU
Abstract
The science of logic is undoubtedly an abstract science, but it is clear
that it is a science built on the concepts abstracted from matter by the forms
of judgment and inference by reason. As the facts fill the content of formal
patterns established by the laws of reason, logic is divided into formal logic
with regard to the laws of reason, and contextual logic with regard to the
matter/phenomenal world. In this context, Yücel and Ağaoğlu divide the science
of logic into two parts as formal and applied logic. In the section of formal
logic, they analyze the formal logic issues in terms of both systematic and content
aspects of classical logic while in the section of applied logic, they attempt
to write an applied logic with a large accumulation of knowledge from the
disciplines of modern methodology, philosophy of science and history of
science. This effort is a very important and great effort for us, considering
that the classical logic, which has been studied in depth in both eastern and
western thought for centuries, has been given more emphasis on the formal side
in the following centuries. Because the texts logic written by Yücel and
Ağaoğlu under the title of Formal and Applied Logic has been shaped as a result of a search for the question and problem
of how logic can be the method of modern sciences.
Keywords
References
- AĞAOĞLU, Tezer (1928), Sûrî ve Tatbîkî Mantık, İstanbul, Maârif Vekâleti, Devlet Matbaası, ( Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Kitap no: 4129, Tasnif no:).
- ALAİN DE LİBERA (2016), Ortaçağ Felsefesi, Çev. Ayşe Meral, 2. Baskı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- ARİSTOTELES (2005), İkinci Çözümlemeler, Çev. Ali Houshiary, 1. Baskı, İstanbul, YKY.
- ARİSTOTELES (2010), Metafizik, Çev. Ahmet Arslan, 3. Baskı, İstanbul, Sosyal Yayınlar.
- BACON, Francis (2012), Novum Organum, Çev. Sema Önal, 1. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
- BENTON, Ted (2013), Sosyolojinin Felsefi Kökenleri, Çev. Ümit Tatlıcan, 1. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları.
- COMTE, Auguste (2015), Pozitif Felsefe Dersleri ve Pozitif Anlayış Üzerine Konuşma, Çev. Erkan Ataçay, 1. Baskı, Ankara, Bilgesu Yayıncılık.
- ÇELİK, Remziye (2009), Türkiye’de Mantık Çalışmaları ve Mantık Bilimine Katkıları, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÇÜÇEN, Abdulkadir (1999), “Modern Türkiye’de Mantık Çalışmaları”, Felsefe Dünyası, Cilt 2, Sayı 30, ss. 45- 49.
- DARWİN, Charles (2017), Türlerin Kökeni, Çev. Sevim Belli, 9. Baskı, Ankara, Onur Yayınları.
- DESCARTES, René (2013), Yöntem Üzerine Konuşma, Çev. Çiğdem Dürüşken, 1. Baskı, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
- DURKHEİM, Emile (2018), İntihar, Çev. Zühre İlkgelen, İstanbul, Pozitif.
- EMİROĞLU, İbrahim (2005), Klasik Mantığa Giriş, 3. Baskı, Ankara, Elis Yayınları.
- FARA, Patricia (2015), Bilim Dört Bin Yıllık Bir Tarih, Çev. Aysun Babacan, 2. Baskı, İstanbul, Metis Yayınları.
- FÂRÂBÎ (1986), “et-Tavtie”, el- Mantık inde Fârâbî içinde, thk. Refik el- Acem, Beyrut, Dâru’l-Meşrık,
- FÂRÂBÎ (2015), İlimlerin Sayımı, İhsâu’l- Ulûm, Çev. Ahmet Arslan, 5. Baskı, Ankara, Divan Kitap.
- FRANK, Philipp (2017), Bilim Felsefesi, Çev. Dilek Kadıoğlu, 1. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
- GORDON, Scott (2015), Sosyal Bilimler Tarihi ve Felsefesi, Çev. Ümit Tatlıca ve Hasan Kösebalaban, 1. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları.
- HENRY (2016), Bilimsel Düşüncenin Kısa Tarihi, Çev. Ayşe Mine Şengel, 1. Baskı, Ankara, Akılçelen Kitaplar.
- HENRY, John (2011), Bilim Devrimi ve Modern Bilimin Kökenleri, Çev. Selim Değirmenci, 2. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları.
- İBN RÜŞD (1984), “Tefsîru’l- Burhân”, Şerhu’l- Burhân ve Tefsîru’l- Burhân li- Aristo içinde, nşr. Abdurrahman Bedevi, Kuveyt.
- İBN RÜŞD (2015), II. Analitiklerin Orta Şerhi, Çev. Hacı Kaya, 1. Baskı, İstanbul, KlasikYayınları.
- İBN SİNA (2004), Kitâbu’ş- Şifâ, Fizik I, Çev. Muhittin Macit ve Ferruh Özpilavcı, İstanbul, 1. Bakı, Litera Yayıncılık.
- İBN SİNA (2006), Kitâbu’ş- Şifâ, Mantığa Giriş (Medhal), Çev. Ömer Türker, 1. Baskı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- KANT, Immanuel (2015), Prolegomena, Çev. İoanna Kuçuradi ve Yusuf Örnek, 5. Baskı, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu. KANT, Immanuel (2007), Evrensel Doğa Tarihi ve Gökler Kuramı, Toplu Eserleri-2-, Çev. Seçkin Selvi, 2. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
- KANT, Immanuel (2017), Arı Usun Eleştirisi, Çev. Aziz Yardımlı, 5. Baskı, İstanbul, İdea Yayınevi.
- KANT, Immanuel (2018), Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi, Çev. İoanna Kuçuradi, 7. Baskı, Ankara, Türkiye Felsefe Kurumu.
- KAYA, Hacı (2013), İbn Sina’da Bilimsel Kanıtlama Teorisi, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- KENNY, Anthony (2011), Modern Dünyada Felsefe, Batı Felsefesinin Yeni Tarihi IV, çev. Burcu Doğan, 1. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları.
- KENNY, Anthony (2017), Antik Felsefe, Batı Felsefesinin Yeni Tarihi I, Çev. Serdar Uslu, 1. Baskı, İstanbul, Küre Yayınları. KOMİSYOM (2012), Bilim Tarihine Giriş, 8. Baskı, Ankara, Nobel.
- KÖZ, İsmail (2002), “Modern Türk Düşüncesinde Mantık Çalışmaları”, AÜİFD, Cilt 43, Sayı 1, ss. 135- 169.
- LEİBNİZ, Gottfried Wilhelm (2014), “Monadoloji”, Söylem, İnceleme, Monadoloji içinde, Çev. Aziz Yardımlı, 3. Baskı, İstanbul, İdea Yayınevi.
- MACİT, Muhittin (2012), İbn Sina’da Metafizik ve Meşşâî Gelenek, 1. Baskı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
- NEWTON, Isaac (2016), Doğa Felsefesinin Matematiksel İlkeleri (Seçmeler), Çev. Aziz Yardımlı, 4. Baskı, İstanbul, İdea Yayınevi.
- ÖKLİD (2019), Öklid’in Elemanları, Çev. Ali Sinan Sertöz, 2. Baskı, Ankara, Tübitak Popüler Bilim Kitapları.
- ÖNER, Necati (2012), Tanzimattan Sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı, 2. Baskı, Ankara, Divan Kitap.
- ÖNER, Necati (2014), Klasik Mantık, 13. Baskı, Ankara, Divan Kitap.
- PETERS, Francis E. (2004), Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, Çev. Hakkı Hünler, 1. Baskı, İstanbul, Paradigma Yayıncılık.
- PLATON (1963), Phaidon, Çev. Suat K. Yetkin ve Hamdi Rağıb Atademir, 3. Baskı, Ankara, MEB Yayınları. PLATON (2015), “Menon”, Diyaloglar içinde, Çev. Adnan Cemgil,12. Baskı, İstanbul, Remzi Kitabevi.
- POPPER, Karl R. (2017), Bilimsel Araştırmaların Mantığı, Çev. İlknur Aka ve İbrahim Turan, 7. Baskı, İstanbul, YKY.
- ROSS, David (2011), Aristoteles, Çev. Ahmet Arslan, 1. Baskı, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
- RUBKE, Nicolaas A. (2016), “1700- 1900 Yılları Arası Jeoloji ve Paleontoloji”, Çev. Yasmina Peker, Batı Geleneğinde Bilim ve Din Tarihi içinde, ed. Gary B. Ferngren, 1. Baskı, İstanbul, Say Yayınları.
- SCHULTZ, Duane P.; Schultz, Sydney Ellen (2002), Modern Psikoloji Tarihi, Çev. Yasemin Aslay, 2. Baskı, İstanbul, Kaknüs Yayınları.
- STİLİNG, Rodney L. L. (2016), “Nuh Tufanı”, Çev. Yasmina Peker, Batı Geleneğinde Bilim ve Din Tarihi içinde, ed. Gary B. Ferngren, 1. Baskı, İstanbul, Say Yayınları. TÖNNİES, Ferdinand (2019), Cemaat ve Cemiyet, Çev. Emre Güler, 1. Baskı, İstanbul, Vakıf Bank Kültür Yayınları.
- YÜCEL, Hasan Ali (1926), Sûrî ve Tatbîkî Mantık, İstanbul, Maârif Vekâleti, Milli Matbaa, (Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Kitap no: 974, Tasnif no: 160).
There are 44 citations in total.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Journal Section | Mantık |
| Authors | |
| Publication Date | December 27, 2019 |
| Published in Issue | Year 2019Special Issue |
