Abstract
Osmanlı öncesi ve devamında Çapakçur ve çevresinde liva beyliği yapmış olan İsfahan Bey, Çapakçur’un merkezi bölgesine yakın Abtor Köyü’nde bir cami ve zaviye yaptırmıştır. Köydeki mülk bina, yapı ve arazileri Abtor Camii ve Zaviyesi’ne sahih vakıf olarak vakfedilmiştir. Vakfın işleyişi, gelir gider muhasebesi, görevli tayini ve maaş ödemeleri, İsfahan Bey’in Mayıs 1548 tarihli vakıf şartlarına göre belirlenmiştir. Cami ve zaviye, bölgenin dini ve sosyal ihtiyacının karşılanmasında önemli rol oynamıştır.
İsfahan Bey, vakıflarını tescil ettirmiş olduğu tarihten yaklaşık altı yedi ay sonra vefat etmiştir. Aynı tarihlerde Çapakçur Livası’nda başlanan tahrir işlemi, tahminen bir yılı aşkın bir süre almıştır ve 18 Mayıs 1550 tarihinde tamamlanmıştır. Sonraki üç ay içinde söz konusu mufassal defterin icmali (özeti) hazırlanmıştır. Bu arada, İsfahan Bey’den sonra Çapakçur Livası beyliği, on, on bir ay kadar boş kalmıştır. Kasım 1550 tarihinde Timurtaş Bey, Çapakçur beyliğine atanmıştır. Timurtaş Bey dokuz ayı aşkın bir süreliğine burada sancak beyliği yapmıştır. Onun ardından, yine farklı yerlerden ve Süveydi hanedanından olmayan liva beyleri kısa aralıklarla Çapakçur Sancağı’na gönderilmişlerdir. Daha sonra, İsfahan Bey’in büyük oğlu Maksud Bey, Çapakçur hanedanının bir üyesi olarak Çapakçur bölgesine sancak beyi olarak gönderilmiştir.
İsfahan Bey Vakfı, kurucusunun ölümünden sonra bazı sarsıntılarla karşılaşmıştır. Abtor Köyü’nde faaliyet göstermekte olan cami ve zaviyesi, tahminen 1750’li yıllarda sahipsizlik veya bakımsızlık nedeniyle yıkılmaya yüz tutmuş, hizmet veremez olmuştur. Vakıf idaresi ve akarları da benzeri sarsıntıyı yaşamıştır. Bugün Aşağı Çarşı bölgesinde mevcut olan tarihi cami, İsfahan Bey’in hatırasını yaşatan tek eserdir. Çevlik ahalisi, Abtor’da olup yıkılmaya yüz tutmuş olan camiin kalıntılarını taşımak suretiyle 1750’li yıllarda aynı adla camiyi yeniden yaptırmışlardır. İsfahan Bey Vakfının idaresi, görevlileri ve gelirleri de bu yeni camiye tahsis edilmiştir. Vakıf görevlisi tayini ve 19. yüzyılda rastlanan gelir gider muhasebeleri dolayısıyla vakfın gelir kaynağı, miktarı, görevlileri, onarım, tefrişat ve sair giderleri hakkında tespitler yapılabilmiştir. Aynı tespitlere göre, vakıf varlıklarının mülkiyeti, idaresi, kullanımı ve paylaşımı konusunda pek çok anlaşmazlıklar yaşanmıştır.
Supporting Institution
Yok
Project Number
Yok
References
- Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (KKA), Tahrir Defteri (TD), nr. 188, 309.
- 1.4.Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA), MHM, d, nr. 9772, vr. 4a-5a; E. 12321, vr. 84a-85a.
- VGMA, EV. d, nr. 537-135/270; 582, 582/2, s. 528, sıra 404.
- VGMA, Hurufat Defteri (HD), nr. 1092-96, 1094-75, 1098-58.
- Şerefhan Bitlisi (2013). Şerefname, (Farsçadan Çeviren. Abdullah Yegin), Nûbihar, C. I. İstanbul.
- Alanoğlu, Murat (2017). Osmanlı İdârî Sistemi İçerisinde Palu Hükûmeti, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
- Atalay, Talip (2007). “Diyar-ı Bekir Vilayeti Gazetesi’nde Çapakçur ve Genç”, I. Bingöl Sempozyumu 10-11 Haziran 2006, Bingöl Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi Yayınları, Birinci Basım, Ankara.
- Baş, Yaşar, Avci, Vedat (2021). “Bingöl’ün Tarihi Çevre ve Şehircilik Bakımından Gelişimi”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl/Year: 11 • Sayı/Issue: 22 • Güz/Autumn, 11-62.
- Butasım, Nebi (2010). Bingöl’deki Mimari Eserler, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, [Yüksek Lisans Tezi], Van.
- Çapak, Halis (2021). Diyarbekir (Âmid) Şer’iyye Sicillerine Göre Çabakçur Sancağı (H. 1065-1300), Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, [Yüksek Lisans Tezi], Bingöl.
- Demir, Abdullah (2011). ‘18 ve 19. Yüzyıllarda Çapakçur Sancağı ve İdari Yapısı’, Arşiv Vesikalarına Göre Bingöl Kolokyumu 1-2 Ağustos 2009, Bingöl Belediyesi Yayınları, Ankara, 27-31.
- Demir, Abdullah (2014-a). “Belgelerle Çapakçur Sancağı 1515-1799”, I. Bingöl Sempozyumu 10-11 Haziran 2006, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, İkinci Basım, Bingöl, 195-210.
- Demir, Abdullah (2014-b). “Belgelerle İsfahan Bey Camii ve Zaviyesi Vakfı”, Bingöl Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Yıl. 2, Sayı. 3, İkinci Basım, 39-50.
- Söylemez, M. Mahfuz & Demir, Abdullah (2010). 1550 Tarihli Tahrir Defterine Göre Çabakçur Livası Nüfus ve İskan, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, 3, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı.
- Tekin, Rahmi (2013). “Bitlis Vakfiye Kayıt Defterine Göre Bingöl Vakıfları”, III. Bingöl Sempozyumu 17-19 Eylül 2010, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 365-373.
- Yımazçelik, İbrahim (2014). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), TTK, 2. Baskı, Ankara.
Abstract
Isfahan Bey was the governor of Çapakçur shire and its environment during and before the Ottoman administration. He had a mosque and a zawiya built in the village of Abtor, close to the central region of Çapakçur. He legitimately donated the buildings, structures and lands in the village to the Abtor Mosque and Zawiya as a foundation. The functioning of the foundation, income and expense accounting, appointment of officials and salary payments were determined according to the foundation conditions of Isfahan Bey dated May 1548. Foundation mosques, zawiyas and landed properties played an important role in meeting the religious and social needs of the region.
Isfahan Bey passed away about six or seven months after he registered his foundations. After his death, the registration process, which was started in Çapakçur shire, took about a year by completing on May 18, 1550. The summary of this book was prepared in the next two months. Meanwhile, after the death of Isfahan Bey, the Çapakçur shire principality remained empty for ten to eleven months. In November 1550, Timurtaş Bey was appointed as the governor of Çapakçur. Timurtaş Bey served as a banner lord here for more than nine months. After him, the governors, who were from different places but not from the Suveydi dynasty, were sent to the Çapakçur shire at short intervals. Later, Isfahan Bey's eldest son Maksud Bey was assigned to the Çapakçur region as a member of the Çapakçur dynasty.
Isfahan Bey Foundation experienced some problems after the death of its founder. The mosque and zawiya operating in Abtor Village, presumably in the 1750s, were on the verge of demolition due to lack of ownership or neglect, and could not serve. As well, the foundation administration centre and its properties had similar problems. The historical mosque, which is present in the Lower Bazaar (Aşağı Çarşı) area today, is the only work that keeps the memory of Isfahan Bey alive. The people of Çevlik had the mosque of the same name built in the 1750s by carrying the remains of the mosque in Abtor, which was on the verge of collapse. The administration, officials and revenues of the Isfahan Bey Foundation were also allocated to this new mosque. Due to the appointment of a foundation officer and the income and expense accounts found in the 19th century, the income source, amount, officials, repair, furnishing and other expenses of the foundation could be found. According to the same findings, there have been many disputes over the ownership, administration, use and sharing of foundation assets.
Project Number
Yok
References
- Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi (KKA), Tahrir Defteri (TD), nr. 188, 309.
- 1.4.Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA), MHM, d, nr. 9772, vr. 4a-5a; E. 12321, vr. 84a-85a.
- VGMA, EV. d, nr. 537-135/270; 582, 582/2, s. 528, sıra 404.
- VGMA, Hurufat Defteri (HD), nr. 1092-96, 1094-75, 1098-58.
- Şerefhan Bitlisi (2013). Şerefname, (Farsçadan Çeviren. Abdullah Yegin), Nûbihar, C. I. İstanbul.
- Alanoğlu, Murat (2017). Osmanlı İdârî Sistemi İçerisinde Palu Hükûmeti, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul.
- Atalay, Talip (2007). “Diyar-ı Bekir Vilayeti Gazetesi’nde Çapakçur ve Genç”, I. Bingöl Sempozyumu 10-11 Haziran 2006, Bingöl Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi Yayınları, Birinci Basım, Ankara.
- Baş, Yaşar, Avci, Vedat (2021). “Bingöl’ün Tarihi Çevre ve Şehircilik Bakımından Gelişimi”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl/Year: 11 • Sayı/Issue: 22 • Güz/Autumn, 11-62.
- Butasım, Nebi (2010). Bingöl’deki Mimari Eserler, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, [Yüksek Lisans Tezi], Van.
- Çapak, Halis (2021). Diyarbekir (Âmid) Şer’iyye Sicillerine Göre Çabakçur Sancağı (H. 1065-1300), Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, [Yüksek Lisans Tezi], Bingöl.
- Demir, Abdullah (2011). ‘18 ve 19. Yüzyıllarda Çapakçur Sancağı ve İdari Yapısı’, Arşiv Vesikalarına Göre Bingöl Kolokyumu 1-2 Ağustos 2009, Bingöl Belediyesi Yayınları, Ankara, 27-31.
- Demir, Abdullah (2014-a). “Belgelerle Çapakçur Sancağı 1515-1799”, I. Bingöl Sempozyumu 10-11 Haziran 2006, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, İkinci Basım, Bingöl, 195-210.
- Demir, Abdullah (2014-b). “Belgelerle İsfahan Bey Camii ve Zaviyesi Vakfı”, Bingöl Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Yıl. 2, Sayı. 3, İkinci Basım, 39-50.
- Söylemez, M. Mahfuz & Demir, Abdullah (2010). 1550 Tarihli Tahrir Defterine Göre Çabakçur Livası Nüfus ve İskan, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, 3, Gözden Geçirilmiş 2. Baskı.
- Tekin, Rahmi (2013). “Bitlis Vakfiye Kayıt Defterine Göre Bingöl Vakıfları”, III. Bingöl Sempozyumu 17-19 Eylül 2010, Bingöl Üniversitesi Yayınları, 365-373.
- Yımazçelik, İbrahim (2014). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840), TTK, 2. Baskı, Ankara.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Project Number | Yok |
| Publication Date | October 30, 2022 |
| Published in Issue | Year 2022Issue: 24 |
Cited By
ÇAPAKÇUR KAZASI MÜDÜRÜ SÜLEYMAN BEY (1786-1873)
Bingöl Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.53440/bad.1200606
