Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

SEYYİD ŞERÎF CÜRCÂNÎ’NİN “KİTÂBÜ’T-TARÎFÂT” ADLI SÖZLÜĞÜNDE YER ALAN TASAVVURÂT (KAVRAMLAR MANTIĞI) İLE İLGİLİ MADDELER ÜZERİNE

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 16, 357 - 370, 01.10.2018
https://doi.org/10.29029/busbed.447671

Öz

    Kitâbü’t-Tarîfât (Tanımlar Kitabı) pek çok alanda
yer alan temel kavramlara ilişkin alfabetik bir sözlüktür. Bu sözlüğün kaleme
alındığı dönemde en çok üzerinde durulan ve okutulan disiplinlerden biri de
mantıktır. Dahası mantık bu dönemde diğer alanlarda kullanılabilecek doğru
düşünmeye yönelik bir araç olarak görülmektedir. Bu bakımdan bu eserde mantık
alanında kullanılan pek çok temel kavrama yer verilmiştir.



İslâm mantık geleneğinde mantık konuları iki ana
başlık altında ele alınmaktadır. Bunlar tasavvurât ve tasdîkâttır. Tasavvurât,
Batı mantık geleneğindeki kavramlar mantığına; tasdîkât ise önermeler mantığı
ve kıyas kuramına denk gelmektedir. İslâm mantık geleneğinde tasavvurât başlığı
altında kavram çeşitleri, beş tümel, kategoriler ve tanımlar üzerinde
durulmaktadır.



Bu çalışmada amacımız; Seyyid Şerîf Cürcânî’nin bir
sözlük olarak yazılmış “Kitâbü’t-Tarîfât” adlı eserinde tasavvurâtla ilgili
maddelere ilişkin şu sorulara yanıt bulmaktır: Cürcânî, bu maddelerin mantığa
ilişkin olup olmadıklarını belirtmiş midir? Başka bir ifadeyle mantık bilmeyen
okuyucu, bu maddeleri okuduğunda onların mantığa ait olduklarını anlayabilir
mi? Yoksa bu maddelerde yapılan tanımlar, sadece mantıkla ilgilenenlere ilişkin
açıklamalar niteliğinde midir? Cürcânî, bu maddeleri hazırlarken hangi
mantıkçılardan ve hangi mantık kitaplarından etkilenmiştir? Söz konusu
tanımlar, Cürcânî’nin kendisine mi, yoksa başkasına mı aittir?

Kaynakça

  • ARİSTOTELES (1989). İkinci Analitikler, Çev. H. Ragıp Atademir, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • ARİSTOTELES (1996a). Kategoriler, Çev. Saffet Babür, Ankara, İmge Kitabevi.
  • ARİSTOTELES (1996b). Topikler, Çev. H. Ragıp Atademir, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • ARİSTOTELES (2002). Yorum Üzerine, Çev. Saffet Babür, 2. Baskı, Ankara, İmge Kitabevi.
  • ARİSTOTELES (2005). İkinci Çözümlemeler, Çev. Ali Houshiary, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • BAYRAKDAR, Mehmet (2016). İslam Felsefesine Giriş, 12. Baskı, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • BİNGÖL, Abdulkuddûs (1988). Porphirios ve İsagojisi Üzerine, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
  • BOLAY, M. Naci (1990). Fârâbî ve İbni Sînâ’da Kavram Anlayışı, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf (1990). Kitâbü’t-Tarîfât, Beyrut, Mektebetü Lübnan.
  • CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf (1997). Tarîfât: Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü, Çev. Arif Erkan, İstanbul, Bahar Yayınları.
  • EBHERÎ, Esîruddîn (2016). Îsâgûcî: Mantığa Giriş, Çev. Hüseyin Sarıoğlu, Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (1990a). İhsâü’l-Ulûm: İlimlerin Sayımı, Çev. Ahmet Ateş, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (1990b). “Peri Hermeneias Yani Önerme Kitabı”, Fârâbî’nin Peri Hermeneias Muhtasarı, Mübahat Türker Küyel, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, ss.72-95.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2005). “Tenbîh alâ Sebîli’s-Sa’âde (Mutluluk Yoluna Yöneltme)”, Fârâbî’nin İki Eseri, Çev. Hanifi Özcan, İstanbul, M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, ss. 143-190.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2008a). Kitâbu’l-Burhân, Çev. Ömer Türker ve Ömer Mahir Alper, İstanbul, Klasik.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2008b). Kitâbu’l-Hurûf: Harfler Kitabı, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2016). Mantıkta Kullanılan Lafızlar: Kitâbü’l-Elfâzi’l-Müsta’mele fi’l-Mantık, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2018a). “El-Fusûlü’l-Hamse: Beş Fasıl” Mantığa Giriş Risaleleri, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık, ss. 32-57.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2018b). “Îsâgûcî Kitabı Yani Giriş” Mantığa Giriş Risaleleri, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık, ss. 58-89.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2018c). “Et-Tavtıa veya Mantığa Giriş Risalesi” Mantığa Giriş Risaleleri, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık, ss. 13-31.
  • GÜMÜŞ, Sadreddin (1984). Seyyid Şerîf Cürcânî ve Arap Dilindeki Yeri, İstanbul, İslami İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı.
  • GÜMÜŞ, Sadreddin (1993).” Seyyid Şerîf Cürcânî”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul, ss. 134-136.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2004). “Uyûnu’l-Hikme”, İbn Sînâ Risaleleri, Çev. Alparslan Açıkgenç ve M. Hayri Kırbaşoğlu, Ankara, Kitâbiyât, ss. 65-91.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2005). İşaretler ve Tembihler, Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Dumanlı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2006a). İkinci Analitikler, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2006b). Mantığa Giriş: Medhal, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2013a). En-Necât: Felsefenin Temel Konuları, Çev. Kübra Şenel, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2013b). Tanımlar Kitabı: Kitâbü’l-Hudûd, Çev. Aygün Akyol, İclal Arslan, Ankara, Elis Yayınları.
  • KÂTİBÎ, Necmüddîn (2017). Şemsiyye Risalesi, Çev. Ferruh Özpilavcı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • KEKLİK, Nihat (1969-1970). İslâm Mantık Tarihi ve Fârâbî Mantığı, C. 2, İstanbul, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
  • ÖNER, Necati (1996). Klasik Mantık, 7. Baskı, Ankara, Bilim Yayınları.
  • PEKER, Hidayet (2001). “İbn Sînâ’nın Kavram Anlayışı”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 10, Sy. 1, ss.165-176.
  • PETERS, Francis E. (2004). Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, Çev. Hakkı Hünler, İstanbul, Paradigma Yayıncılık.
  • PORPHYRIOS (1948). Isagoji, Çev. Hamdi Ragıp Atademir, Konya, Atademir Yayınevi.
  • PORPHYRIOS (1986). Isagoge, Çev. Betül Çotuksöken, İstanbul, Remzi Kitabevi.
  • RESCHER, Nicholas (2018). İslâm Mantık Tarihi, Çev. Ahmet Kayacık, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • ROSS, David (2011). Aristoteles, Çev. Ahmet Arslan, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
  • YAREN, Tahir (2003). İbn Sîna Mantığına Giriş, Ankara, İlâhiyât.

ON THE ITEMS RELATED TO TASAVVURAT (LOGIC OF CONCEPTS) IN THE DICTIONARY OF “KITABU'T-TARIFAT” (THE BOOK OF DEFINITIONS) OF SAYYID SHARIF GURGANI

Yıl 2018, Cilt: 8 Sayı: 16, 357 - 370, 01.10.2018
https://doi.org/10.29029/busbed.447671

Öz

Kitabu't-Tarifat
(
The Book of Definitions) is an alphabetical dictionary of basic concepts in
many fields. One of the most studied and taught discipline was logic when this
dictionary was written. Moreover, in that period, logic was seen as an instrument
that could be used in other areas for thinking right. In this respect, this
work contains many basic concepts used in the field of logic.

In the tradition
of Islamic logic, the topics about logic are approached with two main headings,
which are tasavvurat and tasdikat. Tasavvurat corresponds to the sense of logic of concepts in the
tradition of Western logic, as well as tasdikat
equals to the sense of
propositional
logic
and theory of syllogism. In the tradition of Islamic logic, it is dealt with
concept types, five universals, categories and definitions under the title of tasavvurat.





The aim of this
study is to answer the following questions related to tasavvurat in the book
"Kitabu't-Tarifat" written by Sayyid Sharif Gurgani as a dictionary:
did Gurgani indicate whether these issues are related to logic? In other words,
does the reader who does not know the logic understand that they belong to the
logic when he/she reads these subjects? On the other hand, are they the
definitions made in these matters just the explanations of those who are
interested in logic?
From which
logicians and which logic books had been Gurgani affected when he prepared
these items?
Does these
definitions
belong to Gurgani or to someone else?

Kaynakça

  • ARİSTOTELES (1989). İkinci Analitikler, Çev. H. Ragıp Atademir, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • ARİSTOTELES (1996a). Kategoriler, Çev. Saffet Babür, Ankara, İmge Kitabevi.
  • ARİSTOTELES (1996b). Topikler, Çev. H. Ragıp Atademir, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • ARİSTOTELES (2002). Yorum Üzerine, Çev. Saffet Babür, 2. Baskı, Ankara, İmge Kitabevi.
  • ARİSTOTELES (2005). İkinci Çözümlemeler, Çev. Ali Houshiary, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
  • BAYRAKDAR, Mehmet (2016). İslam Felsefesine Giriş, 12. Baskı, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • BİNGÖL, Abdulkuddûs (1988). Porphirios ve İsagojisi Üzerine, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
  • BOLAY, M. Naci (1990). Fârâbî ve İbni Sînâ’da Kavram Anlayışı, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf (1990). Kitâbü’t-Tarîfât, Beyrut, Mektebetü Lübnan.
  • CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf (1997). Tarîfât: Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü, Çev. Arif Erkan, İstanbul, Bahar Yayınları.
  • EBHERÎ, Esîruddîn (2016). Îsâgûcî: Mantığa Giriş, Çev. Hüseyin Sarıoğlu, Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (1990a). İhsâü’l-Ulûm: İlimlerin Sayımı, Çev. Ahmet Ateş, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (1990b). “Peri Hermeneias Yani Önerme Kitabı”, Fârâbî’nin Peri Hermeneias Muhtasarı, Mübahat Türker Küyel, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, ss.72-95.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2005). “Tenbîh alâ Sebîli’s-Sa’âde (Mutluluk Yoluna Yöneltme)”, Fârâbî’nin İki Eseri, Çev. Hanifi Özcan, İstanbul, M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, ss. 143-190.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2008a). Kitâbu’l-Burhân, Çev. Ömer Türker ve Ömer Mahir Alper, İstanbul, Klasik.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2008b). Kitâbu’l-Hurûf: Harfler Kitabı, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2016). Mantıkta Kullanılan Lafızlar: Kitâbü’l-Elfâzi’l-Müsta’mele fi’l-Mantık, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2018a). “El-Fusûlü’l-Hamse: Beş Fasıl” Mantığa Giriş Risaleleri, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık, ss. 32-57.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2018b). “Îsâgûcî Kitabı Yani Giriş” Mantığa Giriş Risaleleri, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık, ss. 58-89.
  • FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2018c). “Et-Tavtıa veya Mantığa Giriş Risalesi” Mantığa Giriş Risaleleri, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık, ss. 13-31.
  • GÜMÜŞ, Sadreddin (1984). Seyyid Şerîf Cürcânî ve Arap Dilindeki Yeri, İstanbul, İslami İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı.
  • GÜMÜŞ, Sadreddin (1993).” Seyyid Şerîf Cürcânî”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul, ss. 134-136.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2004). “Uyûnu’l-Hikme”, İbn Sînâ Risaleleri, Çev. Alparslan Açıkgenç ve M. Hayri Kırbaşoğlu, Ankara, Kitâbiyât, ss. 65-91.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2005). İşaretler ve Tembihler, Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Dumanlı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2006a). İkinci Analitikler, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2006b). Mantığa Giriş: Medhal, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2013a). En-Necât: Felsefenin Temel Konuları, Çev. Kübra Şenel, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
  • İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2013b). Tanımlar Kitabı: Kitâbü’l-Hudûd, Çev. Aygün Akyol, İclal Arslan, Ankara, Elis Yayınları.
  • KÂTİBÎ, Necmüddîn (2017). Şemsiyye Risalesi, Çev. Ferruh Özpilavcı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • KEKLİK, Nihat (1969-1970). İslâm Mantık Tarihi ve Fârâbî Mantığı, C. 2, İstanbul, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
  • ÖNER, Necati (1996). Klasik Mantık, 7. Baskı, Ankara, Bilim Yayınları.
  • PEKER, Hidayet (2001). “İbn Sînâ’nın Kavram Anlayışı”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 10, Sy. 1, ss.165-176.
  • PETERS, Francis E. (2004). Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, Çev. Hakkı Hünler, İstanbul, Paradigma Yayıncılık.
  • PORPHYRIOS (1948). Isagoji, Çev. Hamdi Ragıp Atademir, Konya, Atademir Yayınevi.
  • PORPHYRIOS (1986). Isagoge, Çev. Betül Çotuksöken, İstanbul, Remzi Kitabevi.
  • RESCHER, Nicholas (2018). İslâm Mantık Tarihi, Çev. Ahmet Kayacık, İstanbul, Litera Yayıncılık.
  • ROSS, David (2011). Aristoteles, Çev. Ahmet Arslan, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
  • YAREN, Tahir (2003). İbn Sîna Mantığına Giriş, Ankara, İlâhiyât.
Toplam 38 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Felsefe
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Fikret Osman 0000-0003-2542-4515

Yayımlanma Tarihi 1 Ekim 2018
Yayımlandığı Sayı Yıl 2018Cilt: 8 Sayı: 16

Kaynak Göster

APA Osman, F. (2018). SEYYİD ŞERÎF CÜRCÂNÎ’NİN “KİTÂBÜ’T-TARÎFÂT” ADLI SÖZLÜĞÜNDE YER ALAN TASAVVURÂT (KAVRAMLAR MANTIĞI) İLE İLGİLİ MADDELER ÜZERİNE. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 357-370. https://doi.org/10.29029/busbed.447671