XVIII. VE XIX. YÜZYILDA HALEP VE CİVARINDA SALGIN HASTALIKLAR

Adem Çalışkan; Ahmet Eyicil

doi:10.29029/busbed.559807

Araştırma Makalesi

EPIDEMIC DISEASES IN ALEPPO AND ITS ENVIRONMENT IN THE XVIIITH AND XIX TH CENTURIES

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 18, 1289 - 1320, 21.10.2019

Adem Çalışkan , Ahmet Eyicil

https://doi.org/10.29029/busbed.559807

Cited By: 4

Öz

Aleppo was
founded before Christ, which was one of the first settlements in the region. Since
the earliest times epidemic diseases were constantly seen in Aleppo as well as
natural disasters. During the
period of 400 years under the Ottoman rule, there were constant epidemics in
the city. Particularly after Europe, the plague in the Ottoman lands and then
the cholera epidemic, malaria, typhoid diseases and various animal diseases were effective in
social life. Thousands of
people died and many animals were killed because of the epidemics that occurred
in the city immediately after drought and famine. This negative events affected
the city’s life socially and economically.

The Ottomans
took the following measures in Aleppo as in other cities against these
epidemics. Tahaffuzhanes were opened and quarantine application launched in the
city. Doctors and pharmacists were appointed
to the city, they gave paying
attention to the cleanliness of the city. they also banned the sale of certain
products. Ottomans also increased the taxes on sheep and goats to prevent
cattle plague. Ottoman adminastors were assigned veterinarian to the city to prevent
animal diseases. They also asked
local administrators to be cautious against these epidemics. These measures
prevented epidemics for a period, but did not completely stop. According to sources, 159.970 people died from the
plague and cholera in Aleppo and its environment between 639-1787. In the
region 70.167 people also died because
of these dieases between 1800 and 1891. People who died of these epidemics were
reported to the Ottoman Government day by day. The
government also gave a number of insignia to the civil servants who were fighting
against the epidemic in the region. Muslims
were the most affected by epidemic diseasesin Aleppo and its environment.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Aleppo, Plague, Cholera

Kaynakça

Devlet Arşivleri Başkanlığı
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Divanı Hümayun Mühimme Defteri 6 Numaralı
DAB. DVNSMHM.d..6/114, 29.01.972
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cevdet Sıhhiye EvrakıDAB, C.SH. 10/ 490, 8 Şaban [12]64
Devlet Arşivleri Başkanlığı, İbnül-emin Tasnifi Belgeleri
DAB. İE.EV. 34/3950,H. 08.07.1112
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Meclis-i Vâlâ
DAB. MVL.24/21, 24/21_1, Fî 12 Ca. Sene [12]64, MVL. 24/21_3. Fî 27 Ca. Sene [12]64
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dâhiliye Mektubi Kalemi Evrakı: DAB. DH. MKT. 1776/79, 16 Ra. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1783/64, 9 Ra. Sene [1]308,DAB. DH. MKT. 1710/ 79, 2 Şaban [1]307, DAB DH. MKT. 1777/74. 16 Ra. Sene [1]308,DAB. DH. MKT. 1703/ 118, 7 Receb [1]307, DAB. DH. MKT. 1712/34, 8 Şaban [1]307.DAB. DH. MKT.1777/115, 20 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1780/34, 28 Ra. Sene [1]308. DAB. DH. MKT. 1786/4, 16 R. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1779/34, 25 Ra. Sene [1]308. DAB. DH. MKT.1777/115, 20 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1780/34, 28 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1866/ 60, 5 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 1786/4, 16 R. Sene [1]308,DAB. DH. MKT. 1779/34, 25 Ra. Sene [1]308. ,DAB. DH. MKT.1791/125, 2 Ca. Sene [1]308.DAB. DH. MKT.1777/115, 20 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1780/34, 28 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1786/4, 16 R. Sene [1]308,DAB. DH. MKT. 1779/34, 25 Ra. Sene [1]308. DAB. DH. MKT.1791/125, 2 Ca. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1865/ 42, 1 Safer [1]309. DAB. DH. MKT. 1866/ 29,4 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 1867/51, 9 S. Sene [1]309.DAB. DH. MKT. 1865/ 79, 2 Safer [1]309.DAB. DH. MKT. 1867/ 4, 8 Safer [1]309,DAB. DH. MKT. 1868/65, 12 S. Sene [1]309. DAB. DH. MKT. 1868/60, 11 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 304/59_1, Fî 24 Rebiʻü’l-ahir sene [1]312, DAB, DH. MKT.1996/49, fî 11 Zi'l-kaʻde sene [1]310, 27 Mayıs 1893,DAB. DH. MKT. 1868/65, 12 S. Sene [1]309. DAB. DH. MKT. 1867/ 63, 10 S. Sene [1]309. DAB. DH. MKT. 1868/60, 11 Safer [1]309. DAB. DH. MKT. 304/59_1, Fî 24 Rebiʻü’l-ahir sene [1]312, DAB, DH. MKT.1996/49, fî 11 Zi'l-kaʻde sene [1]310, DAB. DH. MKT. 1867/ 63, 10 S. Sene [1]309, DAB. DH. MKT. 1865/ 97, 3 Safer [1]309. DAB. DH. MKT.1970/66, 16 Zi'l-hicce sene [1]309,DAB. DH. MKT.2513/142, 2 Rebiʻü'l-âhir sene [1]319
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Yıldız Perakende Evrakı Sadaret Umum Vilayetler TahrirâtıDAB. Y. PRK. UM. 19/105_4, Fî 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19.105_1, Fî 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_2, Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19/105_3, Fî 6 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM. 19/105_4, Fî 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19.105_1, Fî 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_2, Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19/105_3, Fî 6 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_5, Fî 8 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_6, Fî 9 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y. PRK. UM. 19/105_8, Fî 16 Teşrîn-i Sânî sene [1]306. DAB. Y.PRK. UM. 19/105_13, Fî 23 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_15, Fî 26 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM.19/105_16, Fî 27 Teşrîn-i Sânî sene [1]306. DAB. Y.PRK. UM. 19/105_17,Fî 28 Teşrîn-i Sânî sene [1]306 DAB. Y.PRK. UM. 19/105_7, Fî 15 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_4, Fî 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19.105_1, Fî 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]306. DAB. Y. PRK. UM. 19/105_2, Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_3, Fî 6 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_5, Fî 8 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_6, Fî 9 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y. PRK. UM. 19/105_8, Fî 16 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_13, Fî 23 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM. 19/105_15, Fî 26 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM.19/105_16, Fî 27 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_17,Fî 28 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_7, Fî 15 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 22/105_1, Fî 24 Ağustos sene [1]307.
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Yıldız Perakende Askeri Evrakı
DAB. Y.PRK. ASK.74/32_1, Fî 27 Zi'l-kaʻde sene [1]308,DAB. Y.PRK.ASK.74/32_2, Fî 16 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_6, Fî 24 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK.ASK.74/32_3, Fî 17 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK. 74/32, 15 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. ASK.74/32_4, Fî 20 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_5, Fî 20 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_7, Fî 27 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_8, Fî Selh-i Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_8, Fî Selh-i Zi'l-hicce sene [1]308.
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Yıldız Perakende Evrakı Sadaret Dâhiliye Nezareti Maruzatı
DAB. Y. PRK. DH. 4/42_7, Fî 13 Muharrem sene 1309,DAB. Y.PRK. DH. 4/33, 9 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. DH. 4/42_6, Fî 21 Muharrem 1309,DAB. Y.PRK. DH.4/42_2, Fî 24 Muharrem 1309,DAB. Y.PRK. DH. 4/42_3, Fî 26 Muharrem 1309,DAB. Y.PRK. DH. 4/42_8, Fî 12 Muharrem 1309,DAB. Y. PRK. DH. 4/42_2, Fî 27 Muharrem 1309.
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Sadaret Hususî Maruzat Evrakı
DAB. Y.A.HUS. 251/8_1, Fî 2 Safer sene [1]309,DAB. Y.A.HUS. 251/ 8_2, Fî 2 Safer 1309
Devlet Arşivleri Başkanlığı, İrade Dâhiliye Evrakı
DAB. İ.DH.1249/97885, Fî 8 Rebiʻü'l-Evvel sene [1]309,DAB. İ.DH.1249/97885, Fî 8 Rebiʻü'l Evvel sene [1]309, DAB. I.DH. 171/9056_2, Fî 6 Ca. Sene [12]64.
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Babı-ı Ali Evrak Odası
DAB. BEO. 1663/124719_2, Fî 4 Safer sene [1]319, DAB, BEO. 1663/124719_1, 17 Mayıs [1]317.
Diğer Kaynaklar
ACAR, Abdurrahman, - ERGİN, M. Mesut (1951) “Halep’te Memlüklü Dönemine Ait Medrese Vakıfları” Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.VIII, Sy.34, ss.479-518.
AK, Mehmet (Bahar 2011) “19. Yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4 Sy.17,ss.254-268
AK, Mehmet (Bahar2016)“Osmanlı Devleti’nde Veba-i Bakarî (Sığır Vebası)” OTAM, 39,ss.215-240.
AKKÖZ, Hakan (2017), “XIX. Yüzyılda Halep Vilayetinin Etnik Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Journal of History and Future, April, Volume 3, Issue 1,P.256-271
AKSU, Ayşe(2015), Osmanlı’da İki Amerikalı Misyoner, Levi Parsons Ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs Seyahat Raporları (1819-1825), İstanbul.
AKYAY, Necmeddin (Nisan 1974), “Türkiye’de Veba Salgınları ve Veba Hakkında Eski Yayınlar” Mikrobiyoloji Bülteni, Ankara Mikrobiyoloji Derneği, Ankara,ss.219-217.,
ALAA, Alnhayer (2017), 6 Numaralı Halep Şer’iyye Sicili’nin (Sayfa 201-280), Tercüme Ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Kilis.
ATAR, Zafer 2016, “İzmit Ve Çevresinde Kolera Salgını 1894” Uluslararası Karamürsel Alp Ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II, Ankara, ss.839-847
AYAR, Mesut (2005), Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892 – 1895) , Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (2010), 397 Numaralı Haleb Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri ( 943 / 1536 ) I, Dizin ve Transkripsiyon, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No:109, Ankara.
BATĞI, Özlem, (2017) “Seyahatnamelerde Osmanlı İnsanının Hastalıkları Ve Tedavi Yöntemleri”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), C.4, Sy.8,ss. 169-182
BAYRAKTAR, Hilmi (2004), XIX. Yüzyılda Halep Eyaleti’nin İktisadî Vaziyeti, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No:8, Tarih Şubesi Yayınları, Elazığ
BERNARD, Lewis (2006), Orta Doğu İki Bin yıllık Ortadoğu Tarihi, Çev: Selen Y. Kölay, 3. Baskı, Ankara.
BOZAN, Oktay (Ekim 2015), “Diyarbakır Vilayeti’nde 1894-1895 Kolera Salgını Ve Etkileri” Türk Dünyası Araştırmaları, Sy.218, ss.219-240.
BROWN, L.Car (2003), İmparatorluk Mirası Balkanlar’da Ve Orta Doğu’da Osmanlı Damgası, Çev: Gül Çağalı Güven, İletişim yayınları, İstanbul.Büyük Larousse Sözlük Ve Ansiklopedisi “Halep” C.10.
ÇAKAR, Enver (1992), H.931 (M.1524-1525) Tarihli Ve 125 Numaralı Halep İcmal Defteri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
ÇAKAR, Enver (1998), XVI. Yüzyılda Halep Sancağı, Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
ÇAKAR, Enver (2006), 17.Yüzyılda Halep Eyaleti Ve Türkmenleri, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No:13, Tarih Şubesi Yayınları No:11, Elazığ.
ÇALIŞKAN, Adem (2018), XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Halep Ermenileri (1800-1850), Basılmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Kahramanmaraş.
DAĞTEKİN, Tuba (2012), Halep Vilayeti Evamir-İ Sultaniye Defteri (H.1133-1138/M.1720-1725) Transkripsiyon Ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Şanlıurfa.
DANİŞMEND, İsmail Hâmi, (1971), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, M.1258-1512, H. 656-918, C.1, Türkiye Yayın Evi, İstanbul.DURMUŞ, Efe (2014), Bahrî Memlûklar Döneminde Halep Naipliği, Basılmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Şanlıurfa 2014.
EDHEM, Eldem, GOFFMAN, Dainel, , MASTERS, Bruce (2012), Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti, İzmir Ve İstanbul, Çev. Sermet Yalçın, Türkiye İş bankası Kültür yayınları, İstanbul 2012.
ELİBOL, Elibol Numan (2007), "Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfus Meselesi Ve Demeografi Araştırmaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.12,Sy.2, ss.135-160.
ERCAN, Yavuz, “Yavuz Sultan Selim Dönemi” Genel Türk Tarihi, C.5, Ankara,ss.
ERK, Nihal Tarihte Önemli Sığır Vebası Salgınları Ve I920'ye Kadar Memleketimizdeki Durumu” Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, C.4, Sy3, Ankara, ss.230
GABOR, Agoston - MASTERS, Buruce (2009) , Encylopedia Of The Ottaman Empire, Facts On File,inc, New York.
GERALD, Maclean (2006), Doğuya Yolculuğun Yükselişi, Osmanlı İmparatorluğu’nun İngiliz Konukları (1580-1720), Çev: Dilek Şendil, YKY, İstanbul.
GÜL, Abdülkadir (2009), “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek Ve Kızamık)” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sy.41, Erzurum, ss. 239-270.
Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi (2006), Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu ve Dizini 1. Kitap, Haz. Robert, Dankoff, Seyit Ali, Kahraman, Yücel, Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1.
HATHAWAY, Jane (2016), Osmanlı Hâkimiyetinde Arap Toprakları, Çev: Gül Çağalı GÜVEN, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.İbn-Haldun, Mukaddime 1,Haz: Süleyman Uludağ (2014), Dergah Yayınları, Ankara
İSHAKOĞLU, Ömer(2012), Suriye Tarihi Osmanlı Dönemi Suriye’sinde Edebi Ve Kültürel Hayat (1800-1918), İstanbul.
İVANOV, Nikolay(2013), Osmanlı’nın Arap Ülkelerini Fethi 1516-1574, Çev: İlyas Kemaloğlu-Rakhat Abdıeva, TTK, Ankara.
KARAKÖSE, Hasan, (1996), 1876-1918 Yılları Arası Ortadoğu Ve Halep, Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
KARAKÖSE, Hasan, Halep’te Sosyal, Ekonomik Ve Kültürel Durum (1876- 1918 Yılları Arası” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 51, Ağustos 2017.
KARAL, Enver Ziya (1988), Selim III’ün Hat-Tı Hümayunları Nizam-ı Cedit 1789-1807, TTK, Ankara.
KARAL, Enver Ziya (2011), Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri, C.VI, TTK, Ankara .
KARAL, Enver Ziya (2011), Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri, C.VII, TTK, Ankara.
KARASU, Demet (2011) 1839–1850 Tarihli Ve 8 Numaralı Halep Ahkâm Defterinin (S.1–100) Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Kilis,.
KARPAT, H. Kemal (2010), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, İstanbul.
KARPAT, Kemal H (2014), Osmanlı Modernleşmesi, Toplum, Kurumsal Değişim Ve Nüfusu, Çev: Ceren Elitez, İstanbul.KILIÇ, Orhan (2004), Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti'nde salgın Hastalıklar, Fırat Üniversitesi, Orta Doğu Araştırma Merkezi yayınları: 6, Elazığ.
KIRIŞMAN, Mustafa, (Güz 2011), “Kolera Ve Çanakkale Boğazı” ÇTTAD, XI/23, ss.151-155
KOLOĞLU, Orhan (2005), “Osmanlı Basınında 1865 Kolera Salgını, İstanbul Sağlık Konferansı Ve Mirza Malkom Han” Osmanlı Bilim Araştırmaları, C.6, Sy.2, ss.139-150
KOLTUK, Nuran, - SAĞLAMÇUBUKCU S.Atilla, vd (2018), Osmanlı Belgelerinde Halep, Ed:M.Taner, Koltuk, Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB) Yayınları, No: 25, İstanbul.
LÜLECİ, Abdullah (2014) “Mütareke Döneminde İstanbul’da Ermeniler Arasında Görülen Salgın Hastalıklar (1918-1922)”, History Studies, Volume:65, İssue 4, July, ss.131-141.
MANSEL, Philip (2017), Halep Suriye’nin Muhteşem Tüccar Şehrinin Yükseliş Ve Düşüşü, Çev: Nigâr Alemdar, İstanbul.
MARCUS, Abraham (2013) Modernliğin Eşiğinde Bir Osmanlı Şehri Halep, Çev: Mehmet Emin Baş, Küre Yayınları, İstanbul.
MASTERS, Bruce, Halep/Osmanlılar Dönemi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, ss244-247Metroplolitan Paul, Ecumenizim İn Aleppo, 2007, s.2.
ORTAYLI, İlber (2016), Osmanlı’ya Bakmak Osmanlı Çağdaşlaşması, İstanbul.
ÖNEY, Celal (2016), 19. Yüzyılın İkinci Yarısından Günümüze Suriye, Lübnan Ve Filistin Üçgeninde Protestan Misyonların Nüfuz Mücadelesi, Basılmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yakınçağ Bilim Dalı, Şanlıurfa.
ÖZCAN, Tuğrul(2010),“1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı Sırasında Yaşanan Sağlık Sorunları” History Studies, Volume 2/3, ss.257-271
ÖZDEMİR, Hikmet, (2005), Salgın Hastalıklardan Ölümler, TTK, Ankara
ÖZKAYA, Yücel (2010), 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, YKY, İstanbul.
ÖZLÜ, Zeynel – TİRYAKİ, Kerim, Osmanlıda Seferberlik Dönemlerinde Salgın Hastalıklara Karşı Halk Sağlığı Muhafazasına Dair Bulgular, Ed.Tural MEHMETOĞLU, Zhuldyz SAKHI, Zeugma II. Uluslar Arası Multidisipliner Çalışmalar Kongresi 18-20 Ocak 2019, Gaziantep, Tam Metin Kitabı, 2019,Cilt 2.
ÖZLÜ, Zeynel (2014), 19. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Devletinde Hazırlanan İki Risale, Vebâ-Yı Bakarî Ve Zâtülcenb” Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi,12/23,ss.1-14
ÖZLÜ, Zeynel- TİRYAKİ, Kerim, EMİNOĞLU, M. Ali (2019), Türk- Alman Tıbbi İlişkilerine Bir Örnek: Almanya Tübingen Dar’ül-Fünûnu Serîriyât Muâvini Doktor Med Demir Ali’ye Göre Frengi Hastalığı, Tedavisi Ve Korunma Yöntemleri, Ed.Tural MEHMETOĞLU, Zhuldyz SAKHI” Zeugma II. Uluslar Arası Multidisipliner Çalışmalar Kongresi 18-20 Ocak 2019, Gaziantep, Tam Metin Kitabı, Cilt 2.
ÖZTÜRK, Mustafa (1997), “1616 Tarihli Halep Avarız-Hane Defteri”, Ankara Üniversitesi, OTAM, Sy.8,ss.1-45
RAYMOND, Andre (2017), Şehir hayatı ve Ortadoğu Şehirleri Geleneksel Arap Şehri, Ed: Youssef M, Choueırı, Çev: Fethi Aytuna), Orta Doğu Tarihi Din, Siyasi, Kültürel Ve Ekonomik Persfektiften, İstanbul.
SAM, Whıte, (2013) Osmanlı’da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları, Çev: Nurettin Hüseyni, İstanbul.
SAMUR, İbrahim (1995), İbrahim Paşa Yönetimi Altında Suriye, Erciyes Üniversitesi Yayınları No: 86, Kayseri.
SAMUR, Sabahattin (1983), Suriye Vilayetinin İdari Ve Sosyal Yapısı 1840-1908, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Bölümü, İslam Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
SARIYILDIZ, Gülden (1994) “Karantina meclisinin Kuruluşu Ve Faaliyetleri” Belleten C.58, C. LVIII, Sy222, TTK, Ankara, ss. 329-376
ŞİMŞEK, Fatma (2015), 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Liman Kentlerinde Karantina Uygulaması, Ed. Şenol Katrancı, Fatma Şimşek, Araştırma-İnceleme Dizisi, s.12, Berna Türkdoğan Uysal Armağan Kitabı, Son çağ Yayınları, Ankara.
TEKİN, Kemal Hakan (2013), “Osmanlı Hâkimiyeti Döneminde Halep Şehrindeki Ticari Yapılanma”,The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 6 Issue 8 October , ss.681-698.
TURHAN SARIKÖSE, Selma (2013), XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler Ve Salgın Hastalıklar, Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Konya 2013.
TURNA, Nalan (Ağustos 2011) “İstanbul’un Veba İle İmtihanı: 1811- 1812 Veba Salgını Bağlamında Toplum Ve Ekonomi” Studıes Of The Ottaman Doman, C.1 Sy.1,ss.1-36.
UĞUZ, Sacit (2012), “1895 Tarsus Kolera Salgını”, History Studies, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, ss.437-448
ULUÇAY, M.Çağatay (2012), Sancaktan Saraya (Seçme Yazılar), Haz: M. Sabri Koz, Haşim Şahin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
YAZICI Tâlîb, , “Halep”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, ss.239-244
YENİACUN, Selim Han (2017), Osmanlı Suriye’sinde Bitmeyen Mücadele Amerika’nın Ve Misyonerlerinin Ortadoğu Macerasının Başlangıcı, İstanbul.
YİĞİT, İsmail, “Memlükler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.29 İstanbul, ss.90-97

XVIII. VE XIX. YÜZYILDA HALEP VE CİVARINDA SALGIN HASTALIKLAR

Yıl 2019, Cilt: 9 Sayı: 18, 1289 - 1320, 21.10.2019

Adem Çalışkan , Ahmet Eyicil

https://doi.org/10.29029/busbed.559807

Cited By: 4

Öz

M Ö kurulan ve
ilk yerleşim yerlerinden biri olan Halep’te ilk çağlardan itibaren doğal
afetlerin yanı sıra sürekli salgın hastalıklarda görüldü. Osmanlı hâkimiyetinde
400 yıl kaldığı süre içinde de kentte sürekli salgın hastalıklar yaşandı.
Özellikle Avrupa’dan sonra Osmanlı topraklarında görülen veba ve ardından
kolera salgını, sıtma ve tifo gibi hastalıklar, çeşitli hayvan hastalıkları
sosyal hayatta etkili oldu. Şehirde kuraklık ve kıtlıklardan hemen sonra ortaya
çıkan salgın hastalıklar nedeniyle binlerce insanın öldü ve birçok hayvan telef
oldu. Bu olumsuzluklar karşısında şehirde yaşayan halk etilendi.

Osmanlı, bu
salgın hastalıklara karşı diğer kentlerde olduğu gibi Halep’te de şu tedbirleri
aldı. Tahaffuzhaneler açtı ve karantina uygulaması başlattı. Şehre doktorlar,
eczacılar görevlendirdi ve şehrin temizliğine de önem verdi. Bazı ürünlerin
satımını da yasakladı. Sığır vebasını engellemek içinde koyun ve keçilerden
alınan vergileri arttırdı. Hayvan hastalıklarını önlemek için şehre baytar
görevlendirildi. Yerel yöneticilerinde bu salgın hastalıklara karşı ihtiyatlı
olmasını istedi. Alınan bu önlemler salgın hastalıkları bir dönem engelledi ise
de tam netice alınamadı. Kaynaklara göre 639-1787 tarihleri arasında Halep ve
civarında veba ve koleradan 159.970, 1800-1891’de de 70.167 kişi öldü. Bu salgın
hastalıklarda ölenler gün gün Osmanlı Hükümetine bildirildi. Hükümet salgın
hastalıklarda görevini yerine getiren memurlara da başarılarından dolayı
çeşitli nişanlar verdi. Ayrıca salgın hastalıklardan en fazla etkilenenlerde
Müslümanlar oldu.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Halep, Veba, Kolera

Kaynakça

Devlet Arşivleri Başkanlığı
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Divanı Hümayun Mühimme Defteri 6 Numaralı
DAB. DVNSMHM.d..6/114, 29.01.972
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cevdet Sıhhiye EvrakıDAB, C.SH. 10/ 490, 8 Şaban [12]64
Devlet Arşivleri Başkanlığı, İbnül-emin Tasnifi Belgeleri
DAB. İE.EV. 34/3950,H. 08.07.1112
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Meclis-i Vâlâ
DAB. MVL.24/21, 24/21_1, Fî 12 Ca. Sene [12]64, MVL. 24/21_3. Fî 27 Ca. Sene [12]64
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Dâhiliye Mektubi Kalemi Evrakı: DAB. DH. MKT. 1776/79, 16 Ra. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1783/64, 9 Ra. Sene [1]308,DAB. DH. MKT. 1710/ 79, 2 Şaban [1]307, DAB DH. MKT. 1777/74. 16 Ra. Sene [1]308,DAB. DH. MKT. 1703/ 118, 7 Receb [1]307, DAB. DH. MKT. 1712/34, 8 Şaban [1]307.DAB. DH. MKT.1777/115, 20 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1780/34, 28 Ra. Sene [1]308. DAB. DH. MKT. 1786/4, 16 R. Sene [1]308, DAB. DH. MKT. 1779/34, 25 Ra. Sene [1]308. DAB. DH. MKT.1777/115, 20 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1780/34, 28 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1866/ 60, 5 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 1786/4, 16 R. Sene [1]308,DAB. DH. MKT. 1779/34, 25 Ra. Sene [1]308. ,DAB. DH. MKT.1791/125, 2 Ca. Sene [1]308.DAB. DH. MKT.1777/115, 20 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1780/34, 28 Ra. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1786/4, 16 R. Sene [1]308,DAB. DH. MKT. 1779/34, 25 Ra. Sene [1]308. DAB. DH. MKT.1791/125, 2 Ca. Sene [1]308.DAB. DH. MKT. 1865/ 42, 1 Safer [1]309. DAB. DH. MKT. 1866/ 29,4 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 1867/51, 9 S. Sene [1]309.DAB. DH. MKT. 1865/ 79, 2 Safer [1]309.DAB. DH. MKT. 1867/ 4, 8 Safer [1]309,DAB. DH. MKT. 1868/65, 12 S. Sene [1]309. DAB. DH. MKT. 1868/60, 11 Safer [1]309, DAB. DH. MKT. 304/59_1, Fî 24 Rebiʻü’l-ahir sene [1]312, DAB, DH. MKT.1996/49, fî 11 Zi'l-kaʻde sene [1]310, 27 Mayıs 1893,DAB. DH. MKT. 1868/65, 12 S. Sene [1]309. DAB. DH. MKT. 1867/ 63, 10 S. Sene [1]309. DAB. DH. MKT. 1868/60, 11 Safer [1]309. DAB. DH. MKT. 304/59_1, Fî 24 Rebiʻü’l-ahir sene [1]312, DAB, DH. MKT.1996/49, fî 11 Zi'l-kaʻde sene [1]310, DAB. DH. MKT. 1867/ 63, 10 S. Sene [1]309, DAB. DH. MKT. 1865/ 97, 3 Safer [1]309. DAB. DH. MKT.1970/66, 16 Zi'l-hicce sene [1]309,DAB. DH. MKT.2513/142, 2 Rebiʻü'l-âhir sene [1]319
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Yıldız Perakende Evrakı Sadaret Umum Vilayetler TahrirâtıDAB. Y. PRK. UM. 19/105_4, Fî 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19.105_1, Fî 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_2, Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19/105_3, Fî 6 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM. 19/105_4, Fî 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19.105_1, Fî 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_2, Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19/105_3, Fî 6 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_5, Fî 8 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_6, Fî 9 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y. PRK. UM. 19/105_8, Fî 16 Teşrîn-i Sânî sene [1]306. DAB. Y.PRK. UM. 19/105_13, Fî 23 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_15, Fî 26 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM.19/105_16, Fî 27 Teşrîn-i Sânî sene [1]306. DAB. Y.PRK. UM. 19/105_17,Fî 28 Teşrîn-i Sânî sene [1]306 DAB. Y.PRK. UM. 19/105_7, Fî 15 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y. PRK. UM. 19/105_4, Fî 7 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y.PRK. UM. 19.105_1, Fî 2 Teşrîn-i Sânî sene [1]306. DAB. Y. PRK. UM. 19/105_2, Fî 3 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_3, Fî 6 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_5, Fî 8 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_6, Fî 9 Teşrîn-i Sânî sene [1]306,DAB. Y. PRK. UM. 19/105_8, Fî 16 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_13, Fî 23 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM. 19/105_15, Fî 26 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y. PRK. UM.19/105_16, Fî 27 Teşrîn-i Sânî sene [1]306.DAB. Y.PRK. UM. 19/105_17,Fî 28 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 19/105_7, Fî 15 Teşrîn-i Sânî sene [1]306, DAB. Y.PRK. UM. 22/105_1, Fî 24 Ağustos sene [1]307.
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Yıldız Perakende Askeri Evrakı
DAB. Y.PRK. ASK.74/32_1, Fî 27 Zi'l-kaʻde sene [1]308,DAB. Y.PRK.ASK.74/32_2, Fî 16 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_6, Fî 24 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK.ASK.74/32_3, Fî 17 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK. 74/32, 15 Zi'l-hicce sene [1]308, DAB. Y.PRK. ASK.74/32_4, Fî 20 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_5, Fî 20 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_7, Fî 27 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_8, Fî Selh-i Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. ASK.74/32_8, Fî Selh-i Zi'l-hicce sene [1]308.
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Yıldız Perakende Evrakı Sadaret Dâhiliye Nezareti Maruzatı
DAB. Y. PRK. DH. 4/42_7, Fî 13 Muharrem sene 1309,DAB. Y.PRK. DH. 4/33, 9 Zi'l-hicce sene [1]308,DAB. Y.PRK. DH. 4/42_6, Fî 21 Muharrem 1309,DAB. Y.PRK. DH.4/42_2, Fî 24 Muharrem 1309,DAB. Y.PRK. DH. 4/42_3, Fî 26 Muharrem 1309,DAB. Y.PRK. DH. 4/42_8, Fî 12 Muharrem 1309,DAB. Y. PRK. DH. 4/42_2, Fî 27 Muharrem 1309.
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Sadaret Hususî Maruzat Evrakı
DAB. Y.A.HUS. 251/8_1, Fî 2 Safer sene [1]309,DAB. Y.A.HUS. 251/ 8_2, Fî 2 Safer 1309
Devlet Arşivleri Başkanlığı, İrade Dâhiliye Evrakı
DAB. İ.DH.1249/97885, Fî 8 Rebiʻü'l-Evvel sene [1]309,DAB. İ.DH.1249/97885, Fî 8 Rebiʻü'l Evvel sene [1]309, DAB. I.DH. 171/9056_2, Fî 6 Ca. Sene [12]64.
Devlet Arşivleri Başkanlığı, Babı-ı Ali Evrak Odası
DAB. BEO. 1663/124719_2, Fî 4 Safer sene [1]319, DAB, BEO. 1663/124719_1, 17 Mayıs [1]317.
Diğer Kaynaklar
ACAR, Abdurrahman, - ERGİN, M. Mesut (1951) “Halep’te Memlüklü Dönemine Ait Medrese Vakıfları” Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C.VIII, Sy.34, ss.479-518.
AK, Mehmet (Bahar 2011) “19. Yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4 Sy.17,ss.254-268
AK, Mehmet (Bahar2016)“Osmanlı Devleti’nde Veba-i Bakarî (Sığır Vebası)” OTAM, 39,ss.215-240.
AKKÖZ, Hakan (2017), “XIX. Yüzyılda Halep Vilayetinin Etnik Yapısı Üzerine Bir Değerlendirme”, Journal of History and Future, April, Volume 3, Issue 1,P.256-271
AKSU, Ayşe(2015), Osmanlı’da İki Amerikalı Misyoner, Levi Parsons Ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs Seyahat Raporları (1819-1825), İstanbul.
AKYAY, Necmeddin (Nisan 1974), “Türkiye’de Veba Salgınları ve Veba Hakkında Eski Yayınlar” Mikrobiyoloji Bülteni, Ankara Mikrobiyoloji Derneği, Ankara,ss.219-217.,
ALAA, Alnhayer (2017), 6 Numaralı Halep Şer’iyye Sicili’nin (Sayfa 201-280), Tercüme Ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Kilis.
ATAR, Zafer 2016, “İzmit Ve Çevresinde Kolera Salgını 1894” Uluslararası Karamürsel Alp Ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II, Ankara, ss.839-847
AYAR, Mesut (2005), Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892 – 1895) , Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (2010), 397 Numaralı Haleb Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri ( 943 / 1536 ) I, Dizin ve Transkripsiyon, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No:109, Ankara.
BATĞI, Özlem, (2017) “Seyahatnamelerde Osmanlı İnsanının Hastalıkları Ve Tedavi Yöntemleri”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi (OMAD), C.4, Sy.8,ss. 169-182
BAYRAKTAR, Hilmi (2004), XIX. Yüzyılda Halep Eyaleti’nin İktisadî Vaziyeti, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No:8, Tarih Şubesi Yayınları, Elazığ
BERNARD, Lewis (2006), Orta Doğu İki Bin yıllık Ortadoğu Tarihi, Çev: Selen Y. Kölay, 3. Baskı, Ankara.
BOZAN, Oktay (Ekim 2015), “Diyarbakır Vilayeti’nde 1894-1895 Kolera Salgını Ve Etkileri” Türk Dünyası Araştırmaları, Sy.218, ss.219-240.
BROWN, L.Car (2003), İmparatorluk Mirası Balkanlar’da Ve Orta Doğu’da Osmanlı Damgası, Çev: Gül Çağalı Güven, İletişim yayınları, İstanbul.Büyük Larousse Sözlük Ve Ansiklopedisi “Halep” C.10.
ÇAKAR, Enver (1992), H.931 (M.1524-1525) Tarihli Ve 125 Numaralı Halep İcmal Defteri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
ÇAKAR, Enver (1998), XVI. Yüzyılda Halep Sancağı, Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Elazığ.
ÇAKAR, Enver (2006), 17.Yüzyılda Halep Eyaleti Ve Türkmenleri, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları No:13, Tarih Şubesi Yayınları No:11, Elazığ.
ÇALIŞKAN, Adem (2018), XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Halep Ermenileri (1800-1850), Basılmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Kahramanmaraş.
DAĞTEKİN, Tuba (2012), Halep Vilayeti Evamir-İ Sultaniye Defteri (H.1133-1138/M.1720-1725) Transkripsiyon Ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Şanlıurfa.
DANİŞMEND, İsmail Hâmi, (1971), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, M.1258-1512, H. 656-918, C.1, Türkiye Yayın Evi, İstanbul.DURMUŞ, Efe (2014), Bahrî Memlûklar Döneminde Halep Naipliği, Basılmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Şanlıurfa 2014.
EDHEM, Eldem, GOFFMAN, Dainel, , MASTERS, Bruce (2012), Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti, İzmir Ve İstanbul, Çev. Sermet Yalçın, Türkiye İş bankası Kültür yayınları, İstanbul 2012.
ELİBOL, Elibol Numan (2007), "Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfus Meselesi Ve Demeografi Araştırmaları”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.12,Sy.2, ss.135-160.
ERCAN, Yavuz, “Yavuz Sultan Selim Dönemi” Genel Türk Tarihi, C.5, Ankara,ss.
ERK, Nihal Tarihte Önemli Sığır Vebası Salgınları Ve I920'ye Kadar Memleketimizdeki Durumu” Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, C.4, Sy3, Ankara, ss.230
GABOR, Agoston - MASTERS, Buruce (2009) , Encylopedia Of The Ottaman Empire, Facts On File,inc, New York.
GERALD, Maclean (2006), Doğuya Yolculuğun Yükselişi, Osmanlı İmparatorluğu’nun İngiliz Konukları (1580-1720), Çev: Dilek Şendil, YKY, İstanbul.
GÜL, Abdülkadir (2009), “XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek Ve Kızamık)” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sy.41, Erzurum, ss. 239-270.
Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi (2006), Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu ve Dizini 1. Kitap, Haz. Robert, Dankoff, Seyit Ali, Kahraman, Yücel, Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1.
HATHAWAY, Jane (2016), Osmanlı Hâkimiyetinde Arap Toprakları, Çev: Gül Çağalı GÜVEN, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.İbn-Haldun, Mukaddime 1,Haz: Süleyman Uludağ (2014), Dergah Yayınları, Ankara
İSHAKOĞLU, Ömer(2012), Suriye Tarihi Osmanlı Dönemi Suriye’sinde Edebi Ve Kültürel Hayat (1800-1918), İstanbul.
İVANOV, Nikolay(2013), Osmanlı’nın Arap Ülkelerini Fethi 1516-1574, Çev: İlyas Kemaloğlu-Rakhat Abdıeva, TTK, Ankara.
KARAKÖSE, Hasan, (1996), 1876-1918 Yılları Arası Ortadoğu Ve Halep, Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
KARAKÖSE, Hasan, Halep’te Sosyal, Ekonomik Ve Kültürel Durum (1876- 1918 Yılları Arası” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 51, Ağustos 2017.
KARAL, Enver Ziya (1988), Selim III’ün Hat-Tı Hümayunları Nizam-ı Cedit 1789-1807, TTK, Ankara.
KARAL, Enver Ziya (2011), Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri, C.VI, TTK, Ankara .
KARAL, Enver Ziya (2011), Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri, C.VII, TTK, Ankara.
KARASU, Demet (2011) 1839–1850 Tarihli Ve 8 Numaralı Halep Ahkâm Defterinin (S.1–100) Transkripsiyonu Ve Değerlendirilmesi, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Kilis,.
KARPAT, H. Kemal (2010), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, İstanbul.
KARPAT, Kemal H (2014), Osmanlı Modernleşmesi, Toplum, Kurumsal Değişim Ve Nüfusu, Çev: Ceren Elitez, İstanbul.KILIÇ, Orhan (2004), Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti'nde salgın Hastalıklar, Fırat Üniversitesi, Orta Doğu Araştırma Merkezi yayınları: 6, Elazığ.
KIRIŞMAN, Mustafa, (Güz 2011), “Kolera Ve Çanakkale Boğazı” ÇTTAD, XI/23, ss.151-155
KOLOĞLU, Orhan (2005), “Osmanlı Basınında 1865 Kolera Salgını, İstanbul Sağlık Konferansı Ve Mirza Malkom Han” Osmanlı Bilim Araştırmaları, C.6, Sy.2, ss.139-150
KOLTUK, Nuran, - SAĞLAMÇUBUKCU S.Atilla, vd (2018), Osmanlı Belgelerinde Halep, Ed:M.Taner, Koltuk, Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB) Yayınları, No: 25, İstanbul.
LÜLECİ, Abdullah (2014) “Mütareke Döneminde İstanbul’da Ermeniler Arasında Görülen Salgın Hastalıklar (1918-1922)”, History Studies, Volume:65, İssue 4, July, ss.131-141.
MANSEL, Philip (2017), Halep Suriye’nin Muhteşem Tüccar Şehrinin Yükseliş Ve Düşüşü, Çev: Nigâr Alemdar, İstanbul.
MARCUS, Abraham (2013) Modernliğin Eşiğinde Bir Osmanlı Şehri Halep, Çev: Mehmet Emin Baş, Küre Yayınları, İstanbul.
MASTERS, Bruce, Halep/Osmanlılar Dönemi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, ss244-247Metroplolitan Paul, Ecumenizim İn Aleppo, 2007, s.2.
ORTAYLI, İlber (2016), Osmanlı’ya Bakmak Osmanlı Çağdaşlaşması, İstanbul.
ÖNEY, Celal (2016), 19. Yüzyılın İkinci Yarısından Günümüze Suriye, Lübnan Ve Filistin Üçgeninde Protestan Misyonların Nüfuz Mücadelesi, Basılmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, Yakınçağ Bilim Dalı, Şanlıurfa.
ÖZCAN, Tuğrul(2010),“1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı Sırasında Yaşanan Sağlık Sorunları” History Studies, Volume 2/3, ss.257-271
ÖZDEMİR, Hikmet, (2005), Salgın Hastalıklardan Ölümler, TTK, Ankara
ÖZKAYA, Yücel (2010), 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, YKY, İstanbul.
ÖZLÜ, Zeynel – TİRYAKİ, Kerim, Osmanlıda Seferberlik Dönemlerinde Salgın Hastalıklara Karşı Halk Sağlığı Muhafazasına Dair Bulgular, Ed.Tural MEHMETOĞLU, Zhuldyz SAKHI, Zeugma II. Uluslar Arası Multidisipliner Çalışmalar Kongresi 18-20 Ocak 2019, Gaziantep, Tam Metin Kitabı, 2019,Cilt 2.
ÖZLÜ, Zeynel (2014), 19. Yüzyıl Sonlarında Osmanlı Devletinde Hazırlanan İki Risale, Vebâ-Yı Bakarî Ve Zâtülcenb” Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi,12/23,ss.1-14
ÖZLÜ, Zeynel- TİRYAKİ, Kerim, EMİNOĞLU, M. Ali (2019), Türk- Alman Tıbbi İlişkilerine Bir Örnek: Almanya Tübingen Dar’ül-Fünûnu Serîriyât Muâvini Doktor Med Demir Ali’ye Göre Frengi Hastalığı, Tedavisi Ve Korunma Yöntemleri, Ed.Tural MEHMETOĞLU, Zhuldyz SAKHI” Zeugma II. Uluslar Arası Multidisipliner Çalışmalar Kongresi 18-20 Ocak 2019, Gaziantep, Tam Metin Kitabı, Cilt 2.
ÖZTÜRK, Mustafa (1997), “1616 Tarihli Halep Avarız-Hane Defteri”, Ankara Üniversitesi, OTAM, Sy.8,ss.1-45
RAYMOND, Andre (2017), Şehir hayatı ve Ortadoğu Şehirleri Geleneksel Arap Şehri, Ed: Youssef M, Choueırı, Çev: Fethi Aytuna), Orta Doğu Tarihi Din, Siyasi, Kültürel Ve Ekonomik Persfektiften, İstanbul.
SAM, Whıte, (2013) Osmanlı’da İsyan İklimi Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları, Çev: Nurettin Hüseyni, İstanbul.
SAMUR, İbrahim (1995), İbrahim Paşa Yönetimi Altında Suriye, Erciyes Üniversitesi Yayınları No: 86, Kayseri.
SAMUR, Sabahattin (1983), Suriye Vilayetinin İdari Ve Sosyal Yapısı 1840-1908, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Bölümü, İslam Tarihi Anabilim Dalı, Ankara.
SARIYILDIZ, Gülden (1994) “Karantina meclisinin Kuruluşu Ve Faaliyetleri” Belleten C.58, C. LVIII, Sy222, TTK, Ankara, ss. 329-376
ŞİMŞEK, Fatma (2015), 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Liman Kentlerinde Karantina Uygulaması, Ed. Şenol Katrancı, Fatma Şimşek, Araştırma-İnceleme Dizisi, s.12, Berna Türkdoğan Uysal Armağan Kitabı, Son çağ Yayınları, Ankara.
TEKİN, Kemal Hakan (2013), “Osmanlı Hâkimiyeti Döneminde Halep Şehrindeki Ticari Yapılanma”,The Journal of Academic Social Science Studies, Volume 6 Issue 8 October , ss.681-698.
TURHAN SARIKÖSE, Selma (2013), XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler Ve Salgın Hastalıklar, Basılmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Konya 2013.
TURNA, Nalan (Ağustos 2011) “İstanbul’un Veba İle İmtihanı: 1811- 1812 Veba Salgını Bağlamında Toplum Ve Ekonomi” Studıes Of The Ottaman Doman, C.1 Sy.1,ss.1-36.
UĞUZ, Sacit (2012), “1895 Tarsus Kolera Salgını”, History Studies, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, ss.437-448
ULUÇAY, M.Çağatay (2012), Sancaktan Saraya (Seçme Yazılar), Haz: M. Sabri Koz, Haşim Şahin, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
YAZICI Tâlîb, , “Halep”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.15, İstanbul, ss.239-244
YENİACUN, Selim Han (2017), Osmanlı Suriye’sinde Bitmeyen Mücadele Amerika’nın Ve Misyonerlerinin Ortadoğu Macerasının Başlangıcı, İstanbul.
YİĞİT, İsmail, “Memlükler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.29 İstanbul, ss.90-97

Toplam 91 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Bölüm	Araştırma Makaleleri
Yazarlar	Adem Çalışkan 0000-0003-1487-465X Ahmet Eyicil 0000-0002-0582-5584
Yayımlanma Tarihi	21 Ekim 2019
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2019Cilt: 9 Sayı: 18

Kaynak Göster

APA	Çalışkan, A., & Eyicil, A. (2019). XVIII. VE XIX. YÜZYILDA HALEP VE CİVARINDA SALGIN HASTALIKLAR. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 1289-1320. https://doi.org/10.29029/busbed.559807