Öz
It
is a great importance to try to conclude the subjects of research and thought
through concepts. The first examples of studies on concepts go back to Ancient
Greek philosophers. From them, Aristotle became the most influential
philosophers who came after him. There is no doubt that the tradition of
interpreting and discussing the disciplines and subjects of thought through
concepts is also common among Muslim scientists and philosophers. They did not
examine the issues that they considered as a problem only on the concepts produced
by previous philosophers. They also produced new concepts.
Biruni is one of the Muslim scientists who
created works in almost every branch of science and thought. In addition to the
contents of his works, he still draws attention with his methodology and
concepts in writing. In our study, some interesting concepts used in his works
have been tried to be introduced and interpreted.
Anahtar Kelimeler
Biruni Concept Conceptualization Aristotle Positive Sciences Social Sciences
Kaynakça
- KAYNAKLAR
- Bayraktar, Mehmet, (1983), İslâm’da Bilim Ve Teknoloji Tarihi, Ankara.Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, (1355), Kitâbü’l-Cemâhir fî Ma’rifeti’l-Cevâhir, Matbaatü Cemîatü Dârirati’l-Maârifi’l-Osmâniye, İstanbul.Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, (1887), Tahkîku Mâ li’l-Hind min Makûletin Makbûletin fî Akli ev Merzûle, Tahkîk, Eduârd Sachau, Edit. Fuat Sezgin, London.Bîrûnî, Ebî Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Harizmî, (1923), Âsâru’l-Bâkıye ani’l-Kurûni’l-Hâliye, Tah., Eduard Sachau, Neudruck In Helioplan Verfahren, Leıpzıg.Bîrûnî, Ebî Reyhân Muhammed b. Ahmed, (1962), Tahdîd Nihâyâtü’l-Emâkin li Tashîh Mesâfât el-Mesâkin, Tahkîk ve Takdîm, Muhammed Tâvît Tancî, Doğuş Ltd. Matbaası, Ankara. Al-Bîrûnî, (1967), The Determination of the Coordinates of Positions for the Correction of Distances between Cities, Çev., Jamıl Alı, National Lebanese Printing Press, Beirut. AlBîrûnî, The Chronology of Ancient Natıons, (1984), Translated and Edıted, With Notes and Index, Edward Sachau, Mınerva Verlag GMBH, Frankfurt.Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, (1910), Al-Berunı’s Indıa, Çev., Edward C. Sachau, Edit., Fuat Sezgin, London.Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, (2015), Tahkîku Mâ Li’l-Hind, Çev., Kıvameddin Burslan, Yay. Haz., Ali İhsan Yitik, TTK Yay., Ankara.Bulğen, Mehmet -Adnan Bülent Baloğlu, (2014), “Tenâsüh”, İslâm Ansiklopedisi, XL, TDV Yay., İstanbul.Cevizci, Ahmet, (1999), Paradigma Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yay., İstanbul.Cranston, Maurice, (1997), “John Locke ve Rızaya Dayalı Hükümet”, Siyasi Düşünce Tarihi, Derleyen, David Thomson, Çev., Kurul, Şule Yay. İstanbul. Duman, Abdullah, (2006), “Siyâsetnâme Geleneği ve Ebu Yusuf’un Harun Reşid’e Tavsiyeleri”, Bilge Adam, Yıl: 4, Sayı: 12, (Kış-Bahar), Van.Duman, Abdullah–Ramazan Altınay, (2007), “Tarihçilik ve Döngüsel Tarih Felsefesi Bağlamında Bîrûnî’nin “Fihrist” Adlı Risalesi ve Çevirisi”, EKEV Akademik Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 30, Erzurum.Duman, Abdullah, (2010), “Bîrûnî: İlmî Kişiliği, Tarih Anlayışı ve Yöntemi” TDİD Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi ISSN: 1301-204, Cilt/Volume: 10, Sayı/İssue: 2, Kış/Winter, İzmir. Duman, Abdullah, (2019), “İslâm Dünyası’nda Bilim ve Bîrûnî”, Uluslararası Prof Dr. Fuat Sezgin Bilim Tarihi Sempozyumu, Edit., Zeki Taştan, Van.Duman, Abdullah, (2019), “Bîrûnî ve İlmî Heyecanı”, Keşf-i Kadîm’den Vaz’-ı Cedîde İslâm Bilim Tarihi ve Felsefesi, Edit., İsmail Özcoşar vd., Divan Kitap Yay., İstanbul.Eliade, Mircea, (1994), Ebedi Dönüş Mitosu, Çev., Ümit Altuğ, İmge Kitabevi, Ankara.Eliade, Mircea, (1992), İmgeler Simgeler, Çev., M. Ali Kılıçbay, Gece Yayınavi, Ankara.Gökberk, Macit, (1985), Tarih Felsefesi, Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul.Heywood, Andrew, (2006), Siyaset, Çev., Bekir Berat Özipek vd., Adres Yay., Ankara.Ifrah, Georges, (1998), Hint Uygarlığının Sayısal Simgeler Sözlüğü,Çev. Kurtuluş Dinçer, Tübitak Popüller Bilim Kitapları, Ankara.Kahya Esin -Hüseyin Gazi Topdemir, (2002), “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Bilim”, Genel Türk Tarihi, Edit. Hasan Celal Güzel-Ali Birinci, Yeni Türkiye Yay., Ankara.Köroğlu, Cemile Zehra-Muhammed Ali Köroğlu, (2016), “Bilim Kavramının Gelişimi ve Günümüz Sosyal Bilimleri Üzerine”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı, 25.Kutluer, İlhan, “Mekân”, (2003), İslâm Ansiklopedisi, XXVIII, TDV Yay., Ankara.Mason, Stephen F., (2001), Bilimler Tarihi, Çev., Umur Daybelge, KTB Yay., Ankara.Mutçalı, Serdar, (2015), Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yay., İstanbul.Nasr, Seyyid Hüseyin, (1985), İslâm Kozmoloji öğretilerine Giriş, Çev., Nazife Şişman, İnsan Yay., İstanbul. Özlem, Doğan, (1996), Tarih Felsefesi, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul.Rosenthal, Franz, (1974), “Beyrûnî’nin Bilgi Kuramı ve Yöntemiyle İlgili Bazı Önvarsayımları Üzerine”, Beyrunî’ye Armağan, Çev. Mübehat Türkel Küyel, TTK Basımevi, Ankara.Reichenbach, Hans, (1993), Bilimsel Felsefe’nin Doğuşu, Çev. Cemal Yıldırım, Remzi Kitabevi Yay., İstanbul.Sayılı, Aydın, (1949), “Bîrûnî”, Belleten, TTK Basımevi, XIII, Ankara.Sayılı, Aydın, (1974), “Doğumunun 1000’inci Yılında Beyrunî”, Beyruni’ye Armağan, Ankara.Şulul, Cevher, (2002), “İslâm Düşüncesinde Zaman Tasavvuru”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, Sayı, 3, Urfa.Terzioğlu, Aslan, (1974), “Gazneliler Devrinin Büyük Türk Âlimi Al-Biruni 973-1051), Haseki Tıp Bülteni, (Ayrı Baskı), Cilt, XII, Sayı, 3, İstanbul.Togan, A. Zekî Velidî, (1997), “Bîrûnî”, İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay., II, Eskişehir.Yalçın, Alemdar, (2017), “Bilimsel Çalışmalarda Kavram Oluşturma ve Sözsüz İletişim Kuramları Üzerine”, Avrasya Terim Dergisi, Eurasscience Journals, 5 (2).Yitik, Ali İhsan, (2014), “Tenâsüh”, İslâm Ansiklopedisi, XL, TDV Yay., İstanbul.
Öz
Araştırma ve düşüncenin konularını
kavramlar üzerinden sonuçlandırmaya çalışmak büyük önem arz etmektedir.
Kavramlar konusundaki çalışmaların ilk örnekleri Antik Yunan filozoflarına
kadar gitmektedir. Bunlardan kendinden sonraki filozofları en çok etkileyen ise
Aristoteles olmuştur. Bilim dalları ve düşüncenin konularını kavramlar
üzerinden yorumlama ve tartışma geleneğinin Müslüman bilim adamları ve
filozofları arasında da yaygın olduğu konusunda şüphe yoktur. Onlar,
kendilerine problem ettikleri konuları, sadece önceki filozofların ürettikleri
kavramlar üzerinden irdelememişler, yeni kavramlar da üretmişlerdir.
Bîrûnî, bilimin ve düşüncenin hemen
hemen her dalında eser bırakmış Müslüman bilim adamlarından birisidir. O,
eserlerinin muhtevaları yanında yazımda kullandığı metodoloji ve kavramlar
açısından da hâlâ dikkatleri üzerinde toplamaktadır. Bu çalışmada onun eserlerinde
kullanmış olduğu bazı ilginç kavramlar tanıtılmaya ve yorumlanmaya gayet
edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- KAYNAKLAR
- Bayraktar, Mehmet, (1983), İslâm’da Bilim Ve Teknoloji Tarihi, Ankara.Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, (1355), Kitâbü’l-Cemâhir fî Ma’rifeti’l-Cevâhir, Matbaatü Cemîatü Dârirati’l-Maârifi’l-Osmâniye, İstanbul.Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, (1887), Tahkîku Mâ li’l-Hind min Makûletin Makbûletin fî Akli ev Merzûle, Tahkîk, Eduârd Sachau, Edit. Fuat Sezgin, London.Bîrûnî, Ebî Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Harizmî, (1923), Âsâru’l-Bâkıye ani’l-Kurûni’l-Hâliye, Tah., Eduard Sachau, Neudruck In Helioplan Verfahren, Leıpzıg.Bîrûnî, Ebî Reyhân Muhammed b. Ahmed, (1962), Tahdîd Nihâyâtü’l-Emâkin li Tashîh Mesâfât el-Mesâkin, Tahkîk ve Takdîm, Muhammed Tâvît Tancî, Doğuş Ltd. Matbaası, Ankara. Al-Bîrûnî, (1967), The Determination of the Coordinates of Positions for the Correction of Distances between Cities, Çev., Jamıl Alı, National Lebanese Printing Press, Beirut. AlBîrûnî, The Chronology of Ancient Natıons, (1984), Translated and Edıted, With Notes and Index, Edward Sachau, Mınerva Verlag GMBH, Frankfurt.Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, (1910), Al-Berunı’s Indıa, Çev., Edward C. Sachau, Edit., Fuat Sezgin, London.Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed, (2015), Tahkîku Mâ Li’l-Hind, Çev., Kıvameddin Burslan, Yay. Haz., Ali İhsan Yitik, TTK Yay., Ankara.Bulğen, Mehmet -Adnan Bülent Baloğlu, (2014), “Tenâsüh”, İslâm Ansiklopedisi, XL, TDV Yay., İstanbul.Cevizci, Ahmet, (1999), Paradigma Felsefe Sözlüğü, Paradigma Yay., İstanbul.Cranston, Maurice, (1997), “John Locke ve Rızaya Dayalı Hükümet”, Siyasi Düşünce Tarihi, Derleyen, David Thomson, Çev., Kurul, Şule Yay. İstanbul. Duman, Abdullah, (2006), “Siyâsetnâme Geleneği ve Ebu Yusuf’un Harun Reşid’e Tavsiyeleri”, Bilge Adam, Yıl: 4, Sayı: 12, (Kış-Bahar), Van.Duman, Abdullah–Ramazan Altınay, (2007), “Tarihçilik ve Döngüsel Tarih Felsefesi Bağlamında Bîrûnî’nin “Fihrist” Adlı Risalesi ve Çevirisi”, EKEV Akademik Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 30, Erzurum.Duman, Abdullah, (2010), “Bîrûnî: İlmî Kişiliği, Tarih Anlayışı ve Yöntemi” TDİD Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi ISSN: 1301-204, Cilt/Volume: 10, Sayı/İssue: 2, Kış/Winter, İzmir. Duman, Abdullah, (2019), “İslâm Dünyası’nda Bilim ve Bîrûnî”, Uluslararası Prof Dr. Fuat Sezgin Bilim Tarihi Sempozyumu, Edit., Zeki Taştan, Van.Duman, Abdullah, (2019), “Bîrûnî ve İlmî Heyecanı”, Keşf-i Kadîm’den Vaz’-ı Cedîde İslâm Bilim Tarihi ve Felsefesi, Edit., İsmail Özcoşar vd., Divan Kitap Yay., İstanbul.Eliade, Mircea, (1994), Ebedi Dönüş Mitosu, Çev., Ümit Altuğ, İmge Kitabevi, Ankara.Eliade, Mircea, (1992), İmgeler Simgeler, Çev., M. Ali Kılıçbay, Gece Yayınavi, Ankara.Gökberk, Macit, (1985), Tarih Felsefesi, Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul.Heywood, Andrew, (2006), Siyaset, Çev., Bekir Berat Özipek vd., Adres Yay., Ankara.Ifrah, Georges, (1998), Hint Uygarlığının Sayısal Simgeler Sözlüğü,Çev. Kurtuluş Dinçer, Tübitak Popüller Bilim Kitapları, Ankara.Kahya Esin -Hüseyin Gazi Topdemir, (2002), “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Bilim”, Genel Türk Tarihi, Edit. Hasan Celal Güzel-Ali Birinci, Yeni Türkiye Yay., Ankara.Köroğlu, Cemile Zehra-Muhammed Ali Köroğlu, (2016), “Bilim Kavramının Gelişimi ve Günümüz Sosyal Bilimleri Üzerine”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı, 25.Kutluer, İlhan, “Mekân”, (2003), İslâm Ansiklopedisi, XXVIII, TDV Yay., Ankara.Mason, Stephen F., (2001), Bilimler Tarihi, Çev., Umur Daybelge, KTB Yay., Ankara.Mutçalı, Serdar, (2015), Arapça-Türkçe Sözlük, Dağarcık Yay., İstanbul.Nasr, Seyyid Hüseyin, (1985), İslâm Kozmoloji öğretilerine Giriş, Çev., Nazife Şişman, İnsan Yay., İstanbul. Özlem, Doğan, (1996), Tarih Felsefesi, Anahtar Kitaplar Yayınevi, İstanbul.Rosenthal, Franz, (1974), “Beyrûnî’nin Bilgi Kuramı ve Yöntemiyle İlgili Bazı Önvarsayımları Üzerine”, Beyrunî’ye Armağan, Çev. Mübehat Türkel Küyel, TTK Basımevi, Ankara.Reichenbach, Hans, (1993), Bilimsel Felsefe’nin Doğuşu, Çev. Cemal Yıldırım, Remzi Kitabevi Yay., İstanbul.Sayılı, Aydın, (1949), “Bîrûnî”, Belleten, TTK Basımevi, XIII, Ankara.Sayılı, Aydın, (1974), “Doğumunun 1000’inci Yılında Beyrunî”, Beyruni’ye Armağan, Ankara.Şulul, Cevher, (2002), “İslâm Düşüncesinde Zaman Tasavvuru”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fak. Dergisi, Sayı, 3, Urfa.Terzioğlu, Aslan, (1974), “Gazneliler Devrinin Büyük Türk Âlimi Al-Biruni 973-1051), Haseki Tıp Bülteni, (Ayrı Baskı), Cilt, XII, Sayı, 3, İstanbul.Togan, A. Zekî Velidî, (1997), “Bîrûnî”, İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay., II, Eskişehir.Yalçın, Alemdar, (2017), “Bilimsel Çalışmalarda Kavram Oluşturma ve Sözsüz İletişim Kuramları Üzerine”, Avrasya Terim Dergisi, Eurasscience Journals, 5 (2).Yitik, Ali İhsan, (2014), “Tenâsüh”, İslâm Ansiklopedisi, XL, TDV Yay., İstanbul.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | İslam Bilim Tarihi ve Fuat Sezgin |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 27 Aralık 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019Özel Sayı |
Cited By
Bîrûnî’nin Gözünden Hindistan’da Bilim
Turkuaz Uluslararası Türk Dünyası Bilimsel Araştırmalar Dergisi
https://doi.org/10.54970/turkuaz.1402936
