Öz
Tourism has an important role in protecting, promoting and transferring natural and human (cultural) values to future generations. Geotourism is a tourism activity based on the sustainable use of values that have witnessed the past history of the place in any area. Geoparks are the most important way of maintaining geotourism activities in systematically. Geoparks are private nature protection areas where the same or different types of geo-heritage or geosites are found collectively open to visitors, managed and not less than walking distance. The district of Ergani is geographically located in the Upper Euphrates Section of the Eastern Anatolia Region of Turkey. Tectonically, it was established in the south of the Maden Mountains, which belong to the Southeast Taurus Mountain belt, on the border of the border fold belt and Diyarbakır basin. There are important geopark elements originating from the geological, geomorphological, archaeological and historical features of the site. Hilar caves and Çayönü, Hendek caves, nummulitic fossil field, folds and thrust structures, volcanic and karstic shapes, mounds, Assyrian reliefs and many historical values are some of these. No study in the literature evaluates and reveals the natural (geographical) and human (cultural) values in Ergani district in terms of geopark potential. The aim of this study is to determine and evaluate the geopark potential of natural (geographical) and human (cultural) values in Ergani district. For this, literature data, 1/100,000 scaled printed geology maps, 1/250,000 scaled printed active fault maps, 1/25,000 scaled printed topography maps, 10*10 m resolution Digital Elevation Model data, Google Earth images and field study data were used. In evaluating the data, Geographic Information Systems (GIS) technologies and geomorphological methods were evaluated together. As a result of this study, many geopark elements originating from geological, geomorphological, archaeological and historical features have been identified in Ergani district. Fossil sites, fold structures and thrust faults, various karstic shapes (lapia, cave), pyroclastic cones, mounds, ancient cave settlements, castles and churches can be given as examples.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akbulut, G. (2009). The Main Geotourism Resources of Turkey Geographical Diversity (Ed.: Karl Donert).
- Altıparmak, M. (2002). Turizmin Çeşitlendirilmesi, Sürdürülebilir Turizm ve Planlama, s: 275, II. Turizm Şurası Bildiriler Kitabı
- Bakırcı, D. (2021). Ergani İlçesinin Jeopark Potansiyeli. Bingöl Üniversitesi Yayınlanmamış Lisans Tezi.
- Caneva, I. (1993). Salvage Excavations at Yayvantepe-Til Huzur. Kazı Sonuçları Toplantısı 14 (1), 1993, 107.
- Canpolat, E. (2005). Karacadağ (Diyarbakır) Volkanı Jeomorfolojisi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamış),İstanbul.
- Çambel, H. (1973). Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaların Kültür tarihi Bakımından Önemi. Atatürk konferansları IV, TTK Basımevi, Ankara.
- Çambel, H., & Braidwood, J.R. (1980). İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi: 1963-1972 Çalışmalarına Toplu Bakış. Prehistoric Research in Southeastern Anatolia, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1980, s.1-64.
- Çetin, M. (2017). Sosyal Bilgiler Dersinin Öğretiminde Gezi-Gözlem Tekniğinin Uygulanma Potansiyeli (Diyarbakır ili, Ergani ilçesi Örneği). Niğde Ömer Halisdemir Ü. Eğitim Bil. Enst. Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Anabilim Dalı, Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde.
- Dowling, R.K., & Newsome, D. (2006). Geotourism, Elsevier, UK.
- Durmuş, E. (2009). Ergani İlçesinin Coğrafyası. F.Ü. Sos. Bil. Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi (Yayımlanmamış), Elazığ.
- Durmuş, E., Çağlıyan, A., & Karadoğan, S. (2009). Ergani-Çermik (Diyarbakır) Arasındaki Kenar Kıvrımları Kuşağı ve Çevresinin Jeomorfolojik Özellikleri, e-Journal of New World Sciences Academy. Volume: 4, Number: 4, Article Number: 4A0016.
- Farsani, N. T., & Coelho, C. Costa, C. (2011). Geotourism and Geoparks as Novel Strategies for Socio-economiic Development in Rural Areas. International Journal of Tourism Research, Volume 13.
- Haspolat, K., & Yılmaz, A.A. (2013). Her Yönüyle Diyarbakır İlçeleri, Uzman Matbacılık, Sayfa 363.
- Haspolat, K. (2014). Diyarbakır İlçelerinde Kaleler. e-kitap.
- Kazancı, N., & Ürün, Ş. (2019). Doğal Taşlar, Jeoparklar ve Kent Kimlikleri, Mavi Gezegen, Sayı: 26.
- Ketin, İ. (1966), Anadolu'nun Tektonik Birlikleri. MTA Enstitüsü Dergisi. No: 66, 20-34, Ankara.
- Kozak, N., Akoğlan, M., & Kozak, M. (2014). Genel Turizm (İlkeler ve Kavramlar). Ankara, Detay Yayıncılık.
- Köroğlu, K., & Yumruk, Ş. (2014). Ergani/Gisgis (Kesentaş) Yeni Assur Kabartması, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler Sayı: 38 (Mayıs 2014).
- Melek, A., & Demir, A. (2009). Dini Değerleri İle Diyarbakır. Diyarbakır İl Müftülüğü Yayınları: 02.
- Özdoğan, M. (1990). 1988 Yılı Diyarbakır Yüzey Araştırması, Vll. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, s. 459-466.
- Pekcan, N. (1999). Karst Jeomorfolojisi, Filiz Kitabevi, İstanbul
- Perinçek, D., & Eren, A. G. (1990) Doğrultu atımlı Doğu Anadolu ve Ölü Deniz fay zonları etki alanında gelişen Amik Havzası’nın kökeni. 8. Petrol Kongresi, 180-192.
- Polat, C. (1994). Ergani-Çermik-Çüngüş (Diyarbakır) Arasındaki Bölgenin Jeolojik Özellikleri. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ.
- Sagona, A., & Zımansky, P. (2015). Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri M.Ö.1.000.000- 550. İstanbul, s.49.
- Sayhan, S. (1998). Ergani Depresyonunda Bazı Morfolojik Müşahedeler, Türk Coğrafya Dergisi. S. 33, s. 163– 183, İstanbul.
- Siler, M., & Şengün, M. T. (2011). “Ergani (Diyarbakır) Çevresinde Karstlaşma ve Karstik Şekiller”, Uluslararası Katılımlı Coğrafya Kongresi Bildiriler Kitabı, 478-487, İstanbul.
- Şaroğlu, F., & Emre, Ö. (1987). Karacadağ Volkanitlerinin Genel Özellikleri ve GD. Anadolu Otoktonundaki Yeri. Türkiye 7. Petrol Kongresi, s.384-391.
- Şengör, A.M.C., 1980. Türkiye’nin neotektoniğinin esasları. Türkiye Jeoloji Kurumu, Konferans Serisi 2, Ankara, 40 s.
- Yılmaz, Y. (1981). Rift, Alakojen, İmpaktojen ve Türkiye’den Örnekler. Türkiye Jeoloji Kurumu Konferans Dizisi, 17, 52 S, Ankara.
- Zourus, N., & McKeever, P.J. (2009). Tools for earth heritage protection and sustainable local developments; European Geoparks. In: European Geoparks, s. 15-30. European Geopark Network, Paris (www.europeangeoparks.org)
- http://www.tayproject.org/TAYmaster.fm$Retrieve?YerlesmeNo=2856&html=photos_t.html&layout=photos (Erişim tarihi 04.09.2021)
- http://www.ancient-wisdom.com/turkeycayonu.htm (Erişim tarihi 04.09.2021)
- https://www.aksam.com.tr/kultur-sanat/erganide-tarih-bulundu/haber-315334 Erişim tarihi 06.09.2021
- https://www.flickr.com/photos/sinandogan/31968485737/in/photostream/ 07.09.2021 tarihli erişim.
- http://tayproject.org/TAYmaster.fm$Retrieve?YerlesmeNo=968&html=photos_t.html&layout=photos 10.09.2021 tarihli erişim.
Öz
Turizm, doğal ve beşeri (kültürel) değerlerin korunması, tanıtılması ve gelecek nesillere aktarılmasında önemli bir paya sahiptir. Jeoturizm, herhangi bir alanda yerin geçmiş tarihine tanıklık etmiş olan değerlerin sürdürülebilir bir şekilde kullanımına dayalı olan bir turizm faaliyetidir. Jeoturizm faaliyetlerin sistematik bir şekilde sürdürülebilmesinin en önemli yolu, jeoparklardır. Jeoparklar, aynı veya farklı türden jeomiras veya jeositlerin topluca bulunduğu, yaya gezme mesafesinden küçük olmayan, ziyarete açık, idaresi kurulmuş, özel doğa koruma alanlarıdır. Ergani ilçesi, coğrafi olarak Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alır. Tektonik olarak ise, Güneydoğu Toroslar dağ kuşağına ait olan Maden Dağlarının güneyinde, kenar kıvrım kuşağı ile Diyarbakır havzası sınırında kurulmuştur.
Sahada jeolojik, jeomorfolojik, arkeolojik ve tarihi özelliklerinden kaynaklanan önemli jeopark öğeleri bulunur. Hilar mağaraları ve Çayönü, Hendek mağaraları, nümmülitli fosil sahası, kıvrım ve bindirme yapıları, volkanik ve karstik şekiller, höyükler, Asur kabartmaları ve birçok tarihi değer bunlardan bazılarıdır. Literatürde Ergani ilçesinde bulunan doğal (coğrafi) ve beşeri (kültürel) değerleri, jeopark potansiyeli açısından değerlendiren ve ortaya koyan herhangi bir çalışma mevcut değildir. Bu çalışmanın amacı, Ergani ilçesinde bulunan doğal (coğrafi) ve beşeri (kültürel) değerlerin, jeopark potansiyelinin belirlenmesidir. Bunun için literatür verileri, 1/100.000 ölçekli basılı jeoloji haritaları, 1/250.000 ölçekli basılı diri fay haritaları, 1/25.000 ölçekli basılı topografya haritaları, 10*10 m çözünürlüklü Sayısal Yükselti Modeli (SYM) verisi, Google Earth görüntüleri ve saha çalışması verileri kullanılmıştır. Veriler, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) teknolojileri ve jeomorfolojik yöntemler ile birlikte değerlendirilmiştir. Bu çalışmanın sonucunda Ergani ilçesinde jeolojik, jeomorfolojik, arkeolojik ve tarihi özelliklerden kaynaklanan birçok jeopark öğesi tespit edilmiştir. Fosil sahaları, kıvrım yapıları ve bindirme fayları, çeşitli karstik şekiller (lapya, mağara), piroklastik koniler, höyükler, antik mağara yerleşmeleri, kaleler ve kiliseler bunlara örnek olarak verilebilir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Akbulut, G. (2009). The Main Geotourism Resources of Turkey Geographical Diversity (Ed.: Karl Donert).
- Altıparmak, M. (2002). Turizmin Çeşitlendirilmesi, Sürdürülebilir Turizm ve Planlama, s: 275, II. Turizm Şurası Bildiriler Kitabı
- Bakırcı, D. (2021). Ergani İlçesinin Jeopark Potansiyeli. Bingöl Üniversitesi Yayınlanmamış Lisans Tezi.
- Caneva, I. (1993). Salvage Excavations at Yayvantepe-Til Huzur. Kazı Sonuçları Toplantısı 14 (1), 1993, 107.
- Canpolat, E. (2005). Karacadağ (Diyarbakır) Volkanı Jeomorfolojisi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi (Yayınlanmamış),İstanbul.
- Çambel, H. (1973). Güneydoğu Anadolu Tarih Öncesi Araştırmaların Kültür tarihi Bakımından Önemi. Atatürk konferansları IV, TTK Basımevi, Ankara.
- Çambel, H., & Braidwood, J.R. (1980). İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi: 1963-1972 Çalışmalarına Toplu Bakış. Prehistoric Research in Southeastern Anatolia, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1980, s.1-64.
- Çetin, M. (2017). Sosyal Bilgiler Dersinin Öğretiminde Gezi-Gözlem Tekniğinin Uygulanma Potansiyeli (Diyarbakır ili, Ergani ilçesi Örneği). Niğde Ömer Halisdemir Ü. Eğitim Bil. Enst. Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Anabilim Dalı, Yayınlamamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde.
- Dowling, R.K., & Newsome, D. (2006). Geotourism, Elsevier, UK.
- Durmuş, E. (2009). Ergani İlçesinin Coğrafyası. F.Ü. Sos. Bil. Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, Doktora Tezi (Yayımlanmamış), Elazığ.
- Durmuş, E., Çağlıyan, A., & Karadoğan, S. (2009). Ergani-Çermik (Diyarbakır) Arasındaki Kenar Kıvrımları Kuşağı ve Çevresinin Jeomorfolojik Özellikleri, e-Journal of New World Sciences Academy. Volume: 4, Number: 4, Article Number: 4A0016.
- Farsani, N. T., & Coelho, C. Costa, C. (2011). Geotourism and Geoparks as Novel Strategies for Socio-economiic Development in Rural Areas. International Journal of Tourism Research, Volume 13.
- Haspolat, K., & Yılmaz, A.A. (2013). Her Yönüyle Diyarbakır İlçeleri, Uzman Matbacılık, Sayfa 363.
- Haspolat, K. (2014). Diyarbakır İlçelerinde Kaleler. e-kitap.
- Kazancı, N., & Ürün, Ş. (2019). Doğal Taşlar, Jeoparklar ve Kent Kimlikleri, Mavi Gezegen, Sayı: 26.
- Ketin, İ. (1966), Anadolu'nun Tektonik Birlikleri. MTA Enstitüsü Dergisi. No: 66, 20-34, Ankara.
- Kozak, N., Akoğlan, M., & Kozak, M. (2014). Genel Turizm (İlkeler ve Kavramlar). Ankara, Detay Yayıncılık.
- Köroğlu, K., & Yumruk, Ş. (2014). Ergani/Gisgis (Kesentaş) Yeni Assur Kabartması, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler Sayı: 38 (Mayıs 2014).
- Melek, A., & Demir, A. (2009). Dini Değerleri İle Diyarbakır. Diyarbakır İl Müftülüğü Yayınları: 02.
- Özdoğan, M. (1990). 1988 Yılı Diyarbakır Yüzey Araştırması, Vll. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, s. 459-466.
- Pekcan, N. (1999). Karst Jeomorfolojisi, Filiz Kitabevi, İstanbul
- Perinçek, D., & Eren, A. G. (1990) Doğrultu atımlı Doğu Anadolu ve Ölü Deniz fay zonları etki alanında gelişen Amik Havzası’nın kökeni. 8. Petrol Kongresi, 180-192.
- Polat, C. (1994). Ergani-Çermik-Çüngüş (Diyarbakır) Arasındaki Bölgenin Jeolojik Özellikleri. Fırat Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ.
- Sagona, A., & Zımansky, P. (2015). Arkeolojik Veriler Işığında Türkiye’nin En Eski Kültürleri M.Ö.1.000.000- 550. İstanbul, s.49.
- Sayhan, S. (1998). Ergani Depresyonunda Bazı Morfolojik Müşahedeler, Türk Coğrafya Dergisi. S. 33, s. 163– 183, İstanbul.
- Siler, M., & Şengün, M. T. (2011). “Ergani (Diyarbakır) Çevresinde Karstlaşma ve Karstik Şekiller”, Uluslararası Katılımlı Coğrafya Kongresi Bildiriler Kitabı, 478-487, İstanbul.
- Şaroğlu, F., & Emre, Ö. (1987). Karacadağ Volkanitlerinin Genel Özellikleri ve GD. Anadolu Otoktonundaki Yeri. Türkiye 7. Petrol Kongresi, s.384-391.
- Şengör, A.M.C., 1980. Türkiye’nin neotektoniğinin esasları. Türkiye Jeoloji Kurumu, Konferans Serisi 2, Ankara, 40 s.
- Yılmaz, Y. (1981). Rift, Alakojen, İmpaktojen ve Türkiye’den Örnekler. Türkiye Jeoloji Kurumu Konferans Dizisi, 17, 52 S, Ankara.
- Zourus, N., & McKeever, P.J. (2009). Tools for earth heritage protection and sustainable local developments; European Geoparks. In: European Geoparks, s. 15-30. European Geopark Network, Paris (www.europeangeoparks.org)
- http://www.tayproject.org/TAYmaster.fm$Retrieve?YerlesmeNo=2856&html=photos_t.html&layout=photos (Erişim tarihi 04.09.2021)
- http://www.ancient-wisdom.com/turkeycayonu.htm (Erişim tarihi 04.09.2021)
- https://www.aksam.com.tr/kultur-sanat/erganide-tarih-bulundu/haber-315334 Erişim tarihi 06.09.2021
- https://www.flickr.com/photos/sinandogan/31968485737/in/photostream/ 07.09.2021 tarihli erişim.
- http://tayproject.org/TAYmaster.fm$Retrieve?YerlesmeNo=968&html=photos_t.html&layout=photos 10.09.2021 tarihli erişim.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Beşeri Coğrafya |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Nisan 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022Sayı: 23 |
Cited By
- Makale Dosyaları
