Öz
Evvelden beri zamanın ve dünyanın belirsizliği karşısında insanoğlunun anlam bulma çabalarından biri de fal ve falcılık olmuştur. Kültürümüzde ise çok sayıda fal çeşidi kullanılmış olup özellikle Osmanlı’da İslamiyet’ten sonra daha çok dinî hassasiyet doğrultusunda Kur’an falları tercih edilmiştir. Kur’an’ın harf ve ayetlerinin tefeül yöntemiyle yorumlanması şeklinde uygulanan bu fallar Tefeülname adıyla da anılmaktadır. Arapça bir kelime olan tefeül, bir şeyi hayra, iyiye yormak anlamlarına gelir. Bu türden edebiyat tarihimizde çok sayıda eser verilmiştir. Bunlardan bir tanesi bu makalede işlenen Terceme-i Tefe’ülname adlı eserdir. Osmanlı Türkçesiyle yazılan ve Kudüs Halidiye Kütüphanesinde tespit edilen eser 1793-94 tarihlidir. Özellikle dinî açıdan uygulanması ve inanılırlığı doğru bulunmayan fal uygulamasının tefeül şeklinde Kur’an-ı Kerim’i de bünyesine alarak yazılması dikkat çekicidir. Öte yandan Müslüman toplumların merak duygusu ve geleceği bilme hevesi, tefeüle farklı anlamların yüklenmesini sağlamış ve bu fal metinlerine olan ilgiyi arttırmıştır. Bu makalede Osmanlı toplumunda yazılan Kur’an falnamelerinin anlam dünyası yorumlanmaya çalışılmış ve adı geçen eserin çeviri yazılı metni sunulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aclûnî, İ. B. M. (2021). Keşfü’l- Hafâ (Çev. Mustafa Genç, 1. Baskı). İstanbul: Beka Yayıncılık.
- Açıl, B., Yazar S., Turgut K. & Kavak Ö. (2022). Tenkitli neşir kılavuzu (Osmanlı Türkçesi metinleri için). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
- Ayday, M. S. (2022). Fal, Kur’ân falı ve müfessirlerin konuya yaklaşımları. Journal of Kocatepe Islamic Sciences 5/2, s. 576-596. https://doi.org/10.52637/kiid.1176495
- Bahadır, S. C. (2022). Bir Kur’an falı örneği. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature] 8/16, s. 19-51. https://doi.org/10.28981/hikmet.1089394
- Bauer, T. (2020). Müphemlik kültürü ve İslam (farklı bir İslam tarihi okuması) (Çev. Tanıl Bora, 4. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma 2011 yılında yayımlandı.)
- Çeçen, M. K. (2022). İmâm Sühreverdî’nin tefeülnâmesi ve tercümesi. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 10/30, s. 26-43. Doi: 10.12992/TURUK1244
- Dikmen, M. & Çetin, K. (2016). Klâsik Türk edebiyatında tefe’ül geleneğı̇ ve kitap falının şiire yansıması. The Journal of Academic Social Science Studies 46, s. 191-204. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3687
- Duvarcı, A. (1993). Türkiye’de falcılık geleneği ile bu konuda iki eser (“Risâle-i falnâme li Ca’fer-i Sâdık” ve “tefe’ülname”). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Ersa Matbaası.
- Fleischer, C. H. (2021). Osmanlı İmparatorluğu’nda aydın ve bürokrat tarihçi Mustafa Âli (Çev. Ayla Ortaç, 3. Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları. (Orijinal çalışma 1986 yılında yayımlandı.)
- Gür, N. (2012). Osmanlı fal geleneğı̇ bağlamında yıldıznâme, falnâme ve tâlı̇nâme metı̇nlerı̇. Millî Folklor 24/96, s. 202-215.
- İnalcık, H. (2021). Fatih devri üzerinde tetkikler ve vesikalar I. İstanbul: Kronik Kitap.
- Köprülü, M. F. (2011). Türk edebiyatı tarihi (8. Baskı). Ankara: Akçağ Yay.
- Okuyucu, C. (2010). Divan edebiyatı estetiği (3. Baskı). İstanbul: Kapı Yay.
- Özkan M. (1995). Türk dilinin gelişme alanları ve eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
- Phillips, G. D. (2009). Stanley Kubrick (Çev. Neşfa Dereli, 1. Baskı). İstanbul: Agora Kitaplığı. (Orijinal çalışma 2001 yılında yayımlandı.)
- Sümbüllü, Y. Z. (2008). İlm-i tefe’ül ve tefe’ül-nâme (Kur’ân falı) üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/2, s. 383-391.
- Şenödeyici, Ö. & Koşik, H. S. (2017). Osmanlı’nın gizemli ilimleri (Kuran falları ve Uzun Firdevsî’ye ait bir örnek). İstanbul: Kesit Yayınları.
- T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı (2020). Hadislerle İslam ansiklopedisi. İstanbul: Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü. Erişim T.: 10.07.2023 https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/
- Temizkan, M. (2007). Bir Kur’ân falı. Millî Folklor 19/74, s. 70-74.
- Uzun, M. İ. (1995). Falnâme. TDV İslam Ansiklopedisi XII, s. 141-145.
- Yıldız, A. (2010). Manzum bir Kur’an falı. İstem 8/16, s. 181-198.
Öz
Since before, fortune telling has been one of the efforts of human beings to find meaning in the face of the uncertainty of time and the world. In our culture, many types of fortune telling were used, and Qur’an fortunes were preferred in line with religious sensitivity, especially after Islam in the Ottoman Empire. This fortune telling, which is applied as the interpretation of the letters and verses of the Qur’an with the bibliomancy method, is also called Tefeulname. Tefeul (Bibliomancy), which is an Arabic word, means to interpret favourably. Many artefacts have been given in our history of this type of literature. One of them is the work called Terceme-i Tefeulname, which is covered in this article. The work written in Ottoman Turkish and determined in The Khalidi Library in Jerusalem is dated 1793-1794. It is noteworthy that the fortune-telling culture, which is not applied especially from an Islamic point of view and whose credibility is incorrect, is texted by including the Qur’an in the form of bibliomancy. On the other hand, the curiosity of Muslim societies and the enthusiasm to know the future have enabled different meanings to be given to bibliomancy and increased the interest in these fortune texts. Based on this, in this article, the meaning world of the Qur’an fortunes, which were texted in Ottoman society, was tried to be interpreted, and the translated written text of the aforementioned work was presented.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aclûnî, İ. B. M. (2021). Keşfü’l- Hafâ (Çev. Mustafa Genç, 1. Baskı). İstanbul: Beka Yayıncılık.
- Açıl, B., Yazar S., Turgut K. & Kavak Ö. (2022). Tenkitli neşir kılavuzu (Osmanlı Türkçesi metinleri için). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
- Ayday, M. S. (2022). Fal, Kur’ân falı ve müfessirlerin konuya yaklaşımları. Journal of Kocatepe Islamic Sciences 5/2, s. 576-596. https://doi.org/10.52637/kiid.1176495
- Bahadır, S. C. (2022). Bir Kur’an falı örneği. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature] 8/16, s. 19-51. https://doi.org/10.28981/hikmet.1089394
- Bauer, T. (2020). Müphemlik kültürü ve İslam (farklı bir İslam tarihi okuması) (Çev. Tanıl Bora, 4. Baskı). İstanbul: İletişim Yayınları. (Orijinal çalışma 2011 yılında yayımlandı.)
- Çeçen, M. K. (2022). İmâm Sühreverdî’nin tefeülnâmesi ve tercümesi. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 10/30, s. 26-43. Doi: 10.12992/TURUK1244
- Dikmen, M. & Çetin, K. (2016). Klâsik Türk edebiyatında tefe’ül geleneğı̇ ve kitap falının şiire yansıması. The Journal of Academic Social Science Studies 46, s. 191-204. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3687
- Duvarcı, A. (1993). Türkiye’de falcılık geleneği ile bu konuda iki eser (“Risâle-i falnâme li Ca’fer-i Sâdık” ve “tefe’ülname”). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, Ersa Matbaası.
- Fleischer, C. H. (2021). Osmanlı İmparatorluğu’nda aydın ve bürokrat tarihçi Mustafa Âli (Çev. Ayla Ortaç, 3. Baskı). Ankara: Doğu Batı Yayınları. (Orijinal çalışma 1986 yılında yayımlandı.)
- Gür, N. (2012). Osmanlı fal geleneğı̇ bağlamında yıldıznâme, falnâme ve tâlı̇nâme metı̇nlerı̇. Millî Folklor 24/96, s. 202-215.
- İnalcık, H. (2021). Fatih devri üzerinde tetkikler ve vesikalar I. İstanbul: Kronik Kitap.
- Köprülü, M. F. (2011). Türk edebiyatı tarihi (8. Baskı). Ankara: Akçağ Yay.
- Okuyucu, C. (2010). Divan edebiyatı estetiği (3. Baskı). İstanbul: Kapı Yay.
- Özkan M. (1995). Türk dilinin gelişme alanları ve eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
- Phillips, G. D. (2009). Stanley Kubrick (Çev. Neşfa Dereli, 1. Baskı). İstanbul: Agora Kitaplığı. (Orijinal çalışma 2001 yılında yayımlandı.)
- Sümbüllü, Y. Z. (2008). İlm-i tefe’ül ve tefe’ül-nâme (Kur’ân falı) üzerine bir değerlendirme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 1/2, s. 383-391.
- Şenödeyici, Ö. & Koşik, H. S. (2017). Osmanlı’nın gizemli ilimleri (Kuran falları ve Uzun Firdevsî’ye ait bir örnek). İstanbul: Kesit Yayınları.
- T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı (2020). Hadislerle İslam ansiklopedisi. İstanbul: Dini Yayınlar Genel Müdürlüğü. Erişim T.: 10.07.2023 https://hadislerleislam.diyanet.gov.tr/
- Temizkan, M. (2007). Bir Kur’ân falı. Millî Folklor 19/74, s. 70-74.
- Uzun, M. İ. (1995). Falnâme. TDV İslam Ansiklopedisi XII, s. 141-145.
- Yıldız, A. (2010). Manzum bir Kur’an falı. İstem 8/16, s. 181-198.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Osmanlı Sahası Klasik Türk Edebiyatı |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 29 Nisan 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 16 Kasım 2023 |
| Kabul Tarihi | 25 Mart 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024Sayı: 27 |
