Öz
Bu çalışmada, Osmanlı Devleti’nin Erdelan Emirliği ile olan münasebetleri, Osmanlı, İran ve Erdelan dönem kaynaklarına, arşiv belgelerine ve araştırma eserlerine bağlı olarak incelenmiştir. Şehrezor’da kurulan Erdelan Emirliği Osmanlı ve Safevilerin Şehrezor’da hakimiyet kurmak için mücadele ettikleri dönemlerde bölgedeki dengelerin oluşmasında büyük bir etkiye sahip olmuştur. Safevilerin 16. yüzyılın başlarında İran’da merkezi bir güç olarak ortaya çıkmaları ve Şiiliği resmi mezhep olarak benimsemeleri Sünni Osmanlılar açısından Erdelan Emirliği’ni daha da önemli kılmıştır. Osmanlı Devleti ile Erdelan mirleri arasındaki ilk münasebet, Kanuni Sultan Süleyman döneminde başlamış ve ittifak-tâbiiyet düzleminde uzun bir süre devam etmiştir. Ancak Kasr-ı Şirin Antlaşması’ndan sonra Osmanlılar, Erdelan üzerindeki nüfuzlarını kaybettiler. Safevi Devleti, 1720li yıllarda başlayan Afgan saldırıları sonunda ortadan kalkınca Osmanlı Devleti, Batı İran’a girdi ve Erdelan’ın da içinde bulunduğu bölgeleri ele geçirdi. Osmanlı Devleti yaklaşık on yıl boyunca Erdelan topraklarını hakimiyeti altında bulundurdu, Erdelan’da tahrir yaptırdı, bölgenin imar ve inşası için gayret gösterdi, camiler ve kervansaraylar inşa ettirdi ve kamu yatırımları yaptı. Afşar, Zend ve Kaçar saltanatları boyunca Erdelan üzerindeki doğrudan hakimiyetini kaybeden Osmanlı Devleti, emirlikle olan münasebetlerini emirliğin ortadan kaldırıldığı 1867 yılına kadar dolaylı olarak devam ettirdi. Bu çalışma kapsamında ulaşılan temel bulgu Osmanlı Devleti’nin Erdelan mirleri için her zaman güvenli bir liman ve güçlü bir hâmi olduğudur. Keza, İran merkezi devletlerinin Şiileştirme politikalarına karşı Erdelan mirlerinin ve sakinlerinin sığındıkları ilk yer Osmanlı Devleti olmuştur. Ayrıca Erdelan Emirliği'nin uzun süre siyasi varlık gösterebilmesinin en önemli sebeplerinden biri, İran'a karşı ihtiyaç duyduğunda Osmanlı Devleti gibi sığınılacak bir alternatife sahip olmasıydı.
Anahtar Kelimeler
Osmanlı İmparatorluğu Emirlik Erdelan Emirliği İttifak Tabiiyet
Kaynakça
- BOA, A.DVNS.MHM, Dosya: 47, Gömlek: 1.
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 3 , Gömlek: 984, 997.
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 44, Gömlek: 235;
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 59, Gömlek: 44;
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 86, Gömlek: 83.
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 86, Gömlek: 84.
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 86, Gömlek: 85.
- BOA, DVNS.MHM.d, Dosya: 132, Gömlek: 1262.
- BOA, DVNS.MHM.d, Dosya: 133, Gömlek: 1533.
- BOA, DVNS.MHM.d, Dosya: 67, Gömlek: 6781.
- BOA, İE.AS, Dosya: 1, Gömlek:25.
- BOA, TS.MA.e., Dosya: 777, Gömlek: 55.
- BOA, TT.d, nr.1066.
- Abdi Efendi (2014). Abdi tarihi. TTK Yayınları.
- Abdurrahman Şeref (1310). Tarih-i devlet-i Osmaniye. Garabet Matbaası.
- Ahmed bin Hüseyn-i Münşi-yi Kumi (1383). Hülasaü’t-tevarih. Müessese-i İntişarat-ı Danişgah-ı Tahran.
- Celaleddin Muhammed Yezdi (1366). Ruzname-i Molla Celal. İntişarat-ı Vehid.
- Cünabadi Mirza Bey (1378). Ravzatü’s-Safeviye. Bonyad-ı Mevkufat-ı Doktor Mahmud Efşar.
- Genç, V. (2014). Acem’den Rum’a: İdris-i Bitlisi’nin hayatı, tarihçiliği ve heşt behişt’in II. Bayezid kısmı (1481-1512). [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
- Hammer, B. J. V. (1984). Büyük Osmanlı tarihi. Üçdal Neşriyat.
- Hemid Reza Sefakiş (1390). Sefeviyan der gozergah-ı tarih, İntişarat-ı Sohen.
- Hüsrev b. Muhammed b. Menuçehr Erdelani (2536). Lubbu’t-tevarih, İntişarat-ı Hanevadegi-yi Erdelan.
- İsmail bin Molla Muhammed Hüseyin (1947). Tarih-i Erdelan. Bağdat.
- Karaçelebizade Abdülaziz Efendi. Ravzatü’l-ebrar. TBMM Kütüphanesi. (Yer: 71-5130).
- Kâtip Çelebi (2016). Fezleke. Çamlıca Basım Yayın.
- Koca Ragıb Mehmed Paşa (2003). Tahkik ve tevfik. Kitabevi Yayınları.
- Küpeli, Ö. (2009). Osmanlı Safevi münasebetleri (1612-1639). [Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
- Kütükoğlu, B. (1993). Osmanlı-İran siyasi münasebetleri (1578-1612), İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
- Lütfi Paşa (2001). Tevarih-i âl-i Osman. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Matrakçı Nasuh (1976). Beyan-ı menazil-i sefer-i Irakeyn-i sultan Süleyman han. TTK Yayınları.
- Matrakçı Nasuh (2019). Tarih-i âli Osman. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Memun Bey (1973). Hatırat. Belleten, 37(146), 191-230.
- Minorsky, V. (1985). İran der zeman-ı Nadir Şah. nüsha-yı dijital.
- Mirza Muhammed Tahir Vehid-i Kazvini (1383). Tarih-i Cihan-ara-yı Abbasi. Pejuheşgah-ı Ulum-ı İnsani ve Mutalaat-ı Ferhengi.
- Muhammed Hüseyin Kuddusi (1339). Nadirname. Çaphane-yi Horasan.
- Muhammed Masum b. Hacegi-yi İsfahani (1368). Hülasaü’s-siyer. İntişarat-ı İlmi.
- Muhammed Yusuf Vale-i İsfahani (1317). Zeyl-i alem-ara-yı Abbasi. Kitabfuruşi-yi İslamiye.
- Muhammed Yusuf Vale-yi Kazvini-İsfahani (1380). Hold-i berin. Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi.
- Murphey, R. (1985). Kanunname-i sultani li Aziz Efendi. Harvard Üniversitesi Basımevi.
- Mustafa Naima Efendi (2007). Tarih-i Naima. TTK Yayınları.
- Münşi İskender Bey. (1350). Tarih-i alem-ara-yı Abbasi. İntişarat-ı Emir Kebir.
- Nejabati, A. (2014). Osmanlı hakimiyetinde Hemedan (1724-1732). [Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
- Nişancı Mehmed Paşa (1983). Hadisat. Kamer Neşriyat.
- Özcoşar, İ. (2017). Sultan ve mir: Osmanlı-Kürt ilişkilerine giriş. İbrahim Özcoşar&Shahab Vali (Ed.), Osmanlı Devleti ve Kürtler içinde, (9-37). Kitap Yayınevi.
- Özcoşar, İ. (2019). Kürtler (Osmanlı dönemi). TDV İslam Ansiklopedisi, EK-2, 118-121.
- Özgüdenli, O. G. (2013). Osmanlı İran’ı: batı İran ve Azerbaycan tarihi hakkında Osmanlı tahrir kayıtları:coğrafi ve idari taksimat. Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, (34), 83-106.
- Peçevi İbrahim Efendi (1981). Peçevi tarihi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Rumlu Hasan Bey. (1357). Ahsenü’t-tevarih. İntişarat-ı Babek.
- Şerefhan bin Şemseddin Bitlisi (1377). Şerefname, İntişarat-ı Esatir.
- Topçular Kâtibi Abdulkadir Kadri Efendi (2003). Abdulkadir Efendi tarihi. TTK Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi. TTK Yayınları.
- Vakanüvis Subhi Mehmed Efendi (2007). Subhi tarihi. Kitabevi Yayınları.
- Zaim, M. (2007). Camiü’t-Tevarih. Haz. Ayşe Nur Sır, [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
ALLIANCE AND ALLEGIANCE: RELATIONS BETWEEN THE OTTOMAN EMPIRE AND THE ARDALAN PRINCIPALITY IN THE 16TH-18TH CENTURIES
Öz
In this study, the relations of the Ottoman Empire with the Ardalan Principality are analyzed based on Ottoman, Iranian and Ardalan period sources, archival documents and research works. The Ardalan Principality, which was established in Shahrzor, had a great influence on the balance of power in the region during the periods when the Ottomans and the Safavids were struggling for dominance in Shahrzor. The emergence of the Safavids as a central power in Iran in the early 16th century and their adoption of Shiism as the official sect made the Ardalan Principality even more important for the Sunni Ottomans. The first relations between the Ottoman Empire and the Ardalan mirs began during the reign of Suleiman the Magnificent and continued for a long time on the level of alliance-allegiance. However, after the Treaty of Kasr-ı Shirin, the Ottomans lost their influence over Ardalan. When the Safavid State was destroyed by Afghan attacks beginning in the 1720s, the Ottoman Empire entered western Iran and conquered territories including Ardalan. The Ottoman Empire ruled Ardalan for nearly a decade, conducting surveys in Ardalan, working for the reconstruction and reconstruction of the region, building mosques and caravanserais, and making public investments. Having lost its direct control over Ardalan during the Afshar, Zend and Qajar reigns, the Ottoman Empire continued its relations with the emirate indirectly until 1867 when the emirate was abolished. The main finding of this study is that the Ottoman Empire was always a safe harbor and a strong patron for the Ardalan mirs. Likewise, the Ottoman Empire was the first place where the mirs and residents of Ardalan sought refuge against the Shi'iteization policies of the Iranian central states. Moreover, one of the most important reasons for the long political existence of the Ardalan Principality was that it had an alternative like the Ottoman Empire to take refuge in case of need against the Iranian empires.
Anahtar Kelimeler
Ottoman Empire Principalty Principalty of Ardalan Alliance Allegiance
Kaynakça
- BOA, A.DVNS.MHM, Dosya: 47, Gömlek: 1.
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 3 , Gömlek: 984, 997.
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 44, Gömlek: 235;
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 59, Gömlek: 44;
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 86, Gömlek: 83.
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 86, Gömlek: 84.
- BOA, A.DVNS.MHM.d, Dosya: 86, Gömlek: 85.
- BOA, DVNS.MHM.d, Dosya: 132, Gömlek: 1262.
- BOA, DVNS.MHM.d, Dosya: 133, Gömlek: 1533.
- BOA, DVNS.MHM.d, Dosya: 67, Gömlek: 6781.
- BOA, İE.AS, Dosya: 1, Gömlek:25.
- BOA, TS.MA.e., Dosya: 777, Gömlek: 55.
- BOA, TT.d, nr.1066.
- Abdi Efendi (2014). Abdi tarihi. TTK Yayınları.
- Abdurrahman Şeref (1310). Tarih-i devlet-i Osmaniye. Garabet Matbaası.
- Ahmed bin Hüseyn-i Münşi-yi Kumi (1383). Hülasaü’t-tevarih. Müessese-i İntişarat-ı Danişgah-ı Tahran.
- Celaleddin Muhammed Yezdi (1366). Ruzname-i Molla Celal. İntişarat-ı Vehid.
- Cünabadi Mirza Bey (1378). Ravzatü’s-Safeviye. Bonyad-ı Mevkufat-ı Doktor Mahmud Efşar.
- Genç, V. (2014). Acem’den Rum’a: İdris-i Bitlisi’nin hayatı, tarihçiliği ve heşt behişt’in II. Bayezid kısmı (1481-1512). [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
- Hammer, B. J. V. (1984). Büyük Osmanlı tarihi. Üçdal Neşriyat.
- Hemid Reza Sefakiş (1390). Sefeviyan der gozergah-ı tarih, İntişarat-ı Sohen.
- Hüsrev b. Muhammed b. Menuçehr Erdelani (2536). Lubbu’t-tevarih, İntişarat-ı Hanevadegi-yi Erdelan.
- İsmail bin Molla Muhammed Hüseyin (1947). Tarih-i Erdelan. Bağdat.
- Karaçelebizade Abdülaziz Efendi. Ravzatü’l-ebrar. TBMM Kütüphanesi. (Yer: 71-5130).
- Kâtip Çelebi (2016). Fezleke. Çamlıca Basım Yayın.
- Koca Ragıb Mehmed Paşa (2003). Tahkik ve tevfik. Kitabevi Yayınları.
- Küpeli, Ö. (2009). Osmanlı Safevi münasebetleri (1612-1639). [Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
- Kütükoğlu, B. (1993). Osmanlı-İran siyasi münasebetleri (1578-1612), İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
- Lütfi Paşa (2001). Tevarih-i âl-i Osman. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Matrakçı Nasuh (1976). Beyan-ı menazil-i sefer-i Irakeyn-i sultan Süleyman han. TTK Yayınları.
- Matrakçı Nasuh (2019). Tarih-i âli Osman. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
- Memun Bey (1973). Hatırat. Belleten, 37(146), 191-230.
- Minorsky, V. (1985). İran der zeman-ı Nadir Şah. nüsha-yı dijital.
- Mirza Muhammed Tahir Vehid-i Kazvini (1383). Tarih-i Cihan-ara-yı Abbasi. Pejuheşgah-ı Ulum-ı İnsani ve Mutalaat-ı Ferhengi.
- Muhammed Hüseyin Kuddusi (1339). Nadirname. Çaphane-yi Horasan.
- Muhammed Masum b. Hacegi-yi İsfahani (1368). Hülasaü’s-siyer. İntişarat-ı İlmi.
- Muhammed Yusuf Vale-i İsfahani (1317). Zeyl-i alem-ara-yı Abbasi. Kitabfuruşi-yi İslamiye.
- Muhammed Yusuf Vale-yi Kazvini-İsfahani (1380). Hold-i berin. Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi.
- Murphey, R. (1985). Kanunname-i sultani li Aziz Efendi. Harvard Üniversitesi Basımevi.
- Mustafa Naima Efendi (2007). Tarih-i Naima. TTK Yayınları.
- Münşi İskender Bey. (1350). Tarih-i alem-ara-yı Abbasi. İntişarat-ı Emir Kebir.
- Nejabati, A. (2014). Osmanlı hakimiyetinde Hemedan (1724-1732). [Doktora Tezi]. Ege Üniversitesi.
- Nişancı Mehmed Paşa (1983). Hadisat. Kamer Neşriyat.
- Özcoşar, İ. (2017). Sultan ve mir: Osmanlı-Kürt ilişkilerine giriş. İbrahim Özcoşar&Shahab Vali (Ed.), Osmanlı Devleti ve Kürtler içinde, (9-37). Kitap Yayınevi.
- Özcoşar, İ. (2019). Kürtler (Osmanlı dönemi). TDV İslam Ansiklopedisi, EK-2, 118-121.
- Özgüdenli, O. G. (2013). Osmanlı İran’ı: batı İran ve Azerbaycan tarihi hakkında Osmanlı tahrir kayıtları:coğrafi ve idari taksimat. Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, (34), 83-106.
- Peçevi İbrahim Efendi (1981). Peçevi tarihi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Rumlu Hasan Bey. (1357). Ahsenü’t-tevarih. İntişarat-ı Babek.
- Şerefhan bin Şemseddin Bitlisi (1377). Şerefname, İntişarat-ı Esatir.
- Topçular Kâtibi Abdulkadir Kadri Efendi (2003). Abdulkadir Efendi tarihi. TTK Yayınları.
- Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı tarihi. TTK Yayınları.
- Vakanüvis Subhi Mehmed Efendi (2007). Subhi tarihi. Kitabevi Yayınları.
- Zaim, M. (2007). Camiü’t-Tevarih. Haz. Ayşe Nur Sır, [Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Yeniçağ Osmanlı Tarihi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 27 Ekim 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Ekim 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 19 Temmuz 2024 |
| Kabul Tarihi | 4 Ekim 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024Sayı: 28 |
