Öz
Hamza-nâmeler, Hz. Hamza’nın hayatı etrafında meydana gelmiş, anlatıldığı coğrafyalarda ilgi görmüş kahramanlık hikayeleridir. İslamiyet sonrası Türk destanlarından kabul edilen bu anlatılar, Arap coğrafyasında doğmuş ve İran üzerinden Anadolu’ya ulaşmıştır. Her sözlü anlatıda olduğu gibi tarihî sürecinde birtakım değişimlere uğramış, Anadolu sahasında da bu değişimlere maruz kalmış ve 14. yüzyılda Hamzavî tarafından yazıya aktarılarak bir anlamda kalıcı hale getirilmiştir. Toplam 72 cildinin bulunduğu bilinen Hamza-nâmelerin bugün Anadolu’nun çeşitli kütüphanelerinde pek çok nüshası bulunmaktadır.
Bu çalışmaya konu olan nüsha İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Nadir Eserler Kütüphanesinde EFKND 2496 demirbaş kayıt numarası ile kayıtlı olan nüshadır. Bu nüsha Hamza-nâme külliyatının 70. cildidir. Söz konusu nüshanın istinsah tarihi müstensihin beyanına göre tam olarak 16 Eylül 1800’dür. Elimizdeki bu nüshada kullanılan ekler dudak uyumu bakımından incelenmiştir. Ekler sürekli düz ünlülü kullanılanlar, sürekli yuvarlak ünlülü kullanılanlar ve hem düz hem yuvarlak ünlülü kullanılanlar olmak üzere ele alınmıştır. Bu anlamda 13 adet sürekli düz ünlülü, 2 adet sürekli yuvarlak ünlülü, 17 adet de hem düz hem yuvarlak ünlülü kullanılan ek tespit edilmiştir. Toplam 32 ekin incelendiği bu çalışmada hiçbir ekin dudak uyumuna tam olarak bağlı olmadığı görülmüştür. İlaveten her ekin incelemesinde söz konusu ekin Eski Türkçe, Eski Anadolu Türkçesi ve 16, 17 ve 18. yüzyıllardaki dudak uyumu durumu verilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AKAR, Ali (2018), Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş, İstanbul, Ötüken Yayınları.
- ALYILMAZ, Cengiz (1994), Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- BRENDEMOEN, Brent (1980), “Labiyal Ünlü Uyumunun Gelişmesi”, Türkiyat Mecmuası, C. 19, ss. 223-240.
- BULDUK, Türker Barış (2019), “Behcetü’l-Hadaik ve Kıssa-yı Yusuf’taki Kip Ekleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Journal of History School, Yıl:12, S: XLIII, ss. 1956-1977.
- BULDUK, Türker Barış (2019), Hamza-nâme (67. cilt): Dil İncelemesi- Metin-Dizin-Tıpkıbasım, İstanbul, Hiper Yayın.
- DEVELİ, Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- DUMAN, Musa (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ERCİLASUN, Ahmet B. (2005), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 2. Baskı, Ankara, Akçağ Yayınları.
- ERGİN, Muharrem (2012), Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Bayrak Basım- Yayım-Tanıtım.
- GABAİN, A. Von (2000), Eski Türkçenin Grameri, 3. Baskı, Çev: Mehmet Akalın, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- GÜLSEVİN, Gürer (2017), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, (4. Baskı), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KARTALLIOĞLU, Yavuz (2011), Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KORKMAZ, Zeynep (2014), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, 4. Baskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÖZTÜRK, Erol (2017), Eski Anadolu Türkçesi El Kitabı, 1. Baskı, Ankara, Akçağ Yayınları.
- ŞAHİN, Hatice (2015), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara, Akçağ Yayınları.
- ŞEN, Serkan (2016), Eski Uygur Türkçesi Dersleri, İstanbul, Kesit Yayınları.
- TEKİN, Talat (2016), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları.
- TELLİ, Burak (2019), Hamza-nâme (70. cilt): Dil İncelemesi-Metin- Dizin-Tıpkıbasım, İstanbul, Hiper Yayın.
- TELLİ, Burak (2019), Behcetü’l- Hadâik’taki Eklerde Dudak Uyumu, 14. Uluslararası Büyük Türk Dil Kurultayı Bildiri Kitabı, ss. 155-166.
- YELTEN, Muhammet (2013), “Hamza-Nâme’nin Yeni Ciltleri ve Okunma Mekânları”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/9 Summer, ss. 151-165.
Öz
Hamza-names, are heroic stories that occurred around Hz. Hamza's life and attracted attention in the geographies where it was told. These narratives, which are accepted as Turkish epics after Islam, were born in the Arabic geography and reached Anatolia through Iran. As in every oral narrative, it has undergone some changes in its historical process, has also been subjected to these changes in the Anatolian area, and it has been made permanent in a sense by being transcribed by Hamzavî in the 14th century. Known to have a total of 72 volumes, Hamza-Names has many copies in various libraries of Anatolia today.
The copy subject to this study is the one registered in the Library of Rare Works of Istanbul University Faculty of Literature with the fixture registration number EFKND 2496. This copy is the 70th volume of the Hamza-name corpus. The copying date of the said copy is exactly 16 September 1800 according to the declaration of the scribal. The attachments used in this copy are examined in terms of lip compatibility. The appendices are considered as those with continuous flat vowels, those with continuous round vowels, and those with both flat and round vowels. In this sense, 13 appendages with continuous flat vowels, 2 continuous round vowels, and 17 with both flat and round vowels have been identified. In this study, in which a total of 32 attachments were examined, it was seen that no attachment was fully dependent on lip compliance. In addition, in the examination of each supplement, the condition of the said supplement and the lip harmony status in Old Turkish, Old Anatolian Turkish and in the 16th, 17th and 18th centuries is given.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AKAR, Ali (2018), Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş, İstanbul, Ötüken Yayınları.
- ALYILMAZ, Cengiz (1994), Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
- BRENDEMOEN, Brent (1980), “Labiyal Ünlü Uyumunun Gelişmesi”, Türkiyat Mecmuası, C. 19, ss. 223-240.
- BULDUK, Türker Barış (2019), “Behcetü’l-Hadaik ve Kıssa-yı Yusuf’taki Kip Ekleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Journal of History School, Yıl:12, S: XLIII, ss. 1956-1977.
- BULDUK, Türker Barış (2019), Hamza-nâme (67. cilt): Dil İncelemesi- Metin-Dizin-Tıpkıbasım, İstanbul, Hiper Yayın.
- DEVELİ, Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- DUMAN, Musa (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Ses Değişmeleri, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ERCİLASUN, Ahmet B. (2005), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, 2. Baskı, Ankara, Akçağ Yayınları.
- ERGİN, Muharrem (2012), Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Bayrak Basım- Yayım-Tanıtım.
- GABAİN, A. Von (2000), Eski Türkçenin Grameri, 3. Baskı, Çev: Mehmet Akalın, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- GÜLSEVİN, Gürer (2017), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, (4. Baskı), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KARTALLIOĞLU, Yavuz (2011), Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16, 17 ve 18. Yüzyıllar), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KORKMAZ, Zeynep (2014), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, 4. Baskı, Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÖZTÜRK, Erol (2017), Eski Anadolu Türkçesi El Kitabı, 1. Baskı, Ankara, Akçağ Yayınları.
- ŞAHİN, Hatice (2015), Eski Anadolu Türkçesi, Ankara, Akçağ Yayınları.
- ŞEN, Serkan (2016), Eski Uygur Türkçesi Dersleri, İstanbul, Kesit Yayınları.
- TEKİN, Talat (2016), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara, Türk Dil Kurumu yayınları.
- TELLİ, Burak (2019), Hamza-nâme (70. cilt): Dil İncelemesi-Metin- Dizin-Tıpkıbasım, İstanbul, Hiper Yayın.
- TELLİ, Burak (2019), Behcetü’l- Hadâik’taki Eklerde Dudak Uyumu, 14. Uluslararası Büyük Türk Dil Kurultayı Bildiri Kitabı, ss. 155-166.
- YELTEN, Muhammet (2013), “Hamza-Nâme’nin Yeni Ciltleri ve Okunma Mekânları”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/9 Summer, ss. 151-165.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dilbilim |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 21 Ekim 2021 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2021Sayı: 22 |
- Makale Dosyaları
