Öz
Mu‘tezilî bir âlim olan Rüknüddin Ebu Tahir et-Tureysisî’ye ilişkin Tabâkât kitaplarında herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Müellif, günümüze ulaşan Müteşâbihü’l-Kur’ân adlı eserinde inanç konularına dair âyetleri konulu bir şekilde kelâmî bir perspektifle değerlendirir. Haşviyye, Rafıza ve Batıniyye mezheplerinin Kur’ân te’viline yaklaşım yöntemlerini tenkit eden Tureysisî, aklī ve dilsel tahlil yöntemine dayalı Mu‘tezilî yaklaşım yöntemini savunur. Tureysisî’ye göre lafızdaki iştirak, iştikak ve icmal te’vilde ihtilafa neden olur. Bir karine bulunmadıkça lafzın hakikî manası bırakılıp mecazî manaya gidilmez. Hz. Peygamber’in söz ve fiilleri, beyana muhtaç olan namaz ve zekât gibi şer’î mücmellerin izah kaynağıdır. Atıf, mücaveret ve istisna gibi hususlar nazım cihetiyle, ziyadelik, hazif ve ifadenin yerinde kullanılmaması da mecaz açısından ihtilafın ortaya çıkmasına yol açar. Nassların bağlamından koparılması, birbiriyle ilgisi olmayan âyetlerin telfik edilmesi ve âyetlerin bütüncül olarak değerlendirilmemesi gibi hususlar da te’vilde ihtilafa sebep olur. Tureysisî’ye göre te’vilde anlamın doğruluğunu sağlayan temel ilkeler akıl, Kur’ân, Sünnet, İcma ve Arap dilidir. Doğru te’vili elde etmek için te’villerin bunlara arz edilmesi gerekir. Tureysisî, Allah Teâlâ‘nın müteşâbih âyetlere iman edenleri övmesi ve âyetlerin te’vilinin ardına düşenleri yermesi nedeniyle ilimde derin bilgi sahibi olanların da müteşâbihin anlamını bilmediği kanaatini taşımaktadır.
Anahtar Kelimeler
Tefsir Mu’tezile et-Tureysisî Te’vilde ihtilaf nedenleri müteşâbih
Kaynakça
- Beycurî, İbrahim b. Muhammed (1403/1983). Şerhu Cevhereti’t-tevhid. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-‘ilmiyye.
- Cürcanî, Ali b. Muhammed eş-Şerif el-Hüseynî (1428/2007). Kitabu’t-ta‘rifât. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî, Beyrut: Daru’n-nefâis.
- Çiçek, M. Halil (1999). Serâu’l-Ma‘nâ fi’l-Kur’âni’l-kerim. Kahire: Daru’s-Selam.
- Dervîş Muhyiddin (1435/2014). İ‘râbu’l-Kur’âni’l-Kerimi ve beyânuh. Dımaşk-Beyrut: Daru’l-yemâme-Daru İbn Kesîr.
- Dihlevî, Ahmed b. Abdurrrahim (1426/2009). el-Fevzu’l-kebîr. hzr. Muhammed Enver el-Bedehşanî, Karatşî: Beytu’l-‘ilm.
- Ensari, Abdurrahman (2019). Mensûh Âyetlerin Kritiği –Suyûtî, Zurkânî, ve Zeyd Özelinde-. İstanbul: Nida Akademi.
- Ensarî, Hasan (1385 hş.). Tuhfe-yi gıran-kadr ez Kaşmir Turşiz (Tefsir-i Mu ‘tezil-yi mutealliq bı yekî ez mekâtıb-i horasân). Kitab-i Mâh-i Dîn, Hordâd ve Tîr Sayı: 102-103. Ss: 49-56.
- Feyz el-Kâşânî, Mevla Muhsin (1388 hş.). Tefsiru’s-sâfî. thk. Seyyid Mahmud İmamiyân, Kum: Menşûrâtu zevi’l-kurbâ.
- Fîruzabâdî, Mecduddin Muhammed b. Ya’kûb (1430/2009). el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut: Daru’l-ma‘rife.
- Hallâf, Abdulvahhab (1423/2003). ‘İlmu usûli’l-fıkh. Kahire: Daru’l-hadîs.
- Hamevî, Şihabuddin Ebu Abdillah Yakut b. Abdillah (1957). Mu‘cemü’l-büldân. Beyrut: Daru sâdır.
- Hamid A. (2015). Kur’an Tefsirinde Mu’tezile Rasyonalizmi, Kelam Araştırmaları Dergisi, 13/2, çev. Naim Döner, Ss. 840-861.
- Hatîb, Ahmed Said (1431/2010). Mefâtîhu’t-tefsir. Rıyad: Daru’t-tedmuriye.
- Itr, Nureddin (1416/1996). Ulûmu’l-Kurâni’l-Kerim. Dımaşk: Matbaaatu’s-sahâh.
- İbn Kesîr, İmâduddin Ebu’l-Fidâ İsmail (1431/2010). Tefsîru İbn Ksîr, Dımaşk: Daru’r-risâleti’l-‘alemiyye.
- İbrahim b. Hasan b. Salim (1413/1993). Kaziyyetu’t-te’vîl beyne’l-gulati ve’l-mu’tedilîn. Beyrut: Daru kuteybe.
- Kattân, Menna‘ (1417/1996). Mebâhis fî ‘ulûmi’l-kur’ân. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
- Kefevî, Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Musa, el-Huseynî (1433/2012). el-Külliyyât. thk. Adnan Dervîş- Muhammed el-Masrî, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
- Kummî, Ebu’l-Hasan Ali b. İbrahim (1435). Tefsiru’l-Kummî. Kum: Müessesetu’l-imam el-mehdî.
- Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed (1387/1967). el-Câmi‘u li Ahkâmi’l-Kurân. Beyrut: Daru İhyai’t-turâsi’l-arabî.
- Mahallî, Celaluddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed (1433/2012). el-Bedru’t-tali‘ fî halli cem‘i’l-cevâmi‘. Dımaşk: Müessesetu’r-risâle nâşirûn.
- Mevdudî, Ebu’l-Ala (1991). Tefhimu’l-Kur’an. trc. Muhammed Han Kayani ve diğerleri, İnsan Yayınları, İstanbul.
- Mısrî, Muzaffer b. Abdullah (1435/2014). Şerhu’l-irşâd fî usûli’l-i‘tikâd, thk. Nezihe Mearic, Rabat: Merkezu Ei’l-Hasan el-Eş‘arî.
- Nesefî, Ebu’l-Berekât, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud (1426/2005). Medâriku’t-tenzîl ve hakiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî- Muhyiddin Dîb Mısto, Dımaşk-Beyrut: Daru İbn Kesîr.
- Nesefî, Ebu’l-Mu‘în Meymûn b. Muhammed (1435/2014). Bahru’l-Kelâm. thk. Muhammed es-Seyyid el-Bersicî, Ammân: Daru’l-feth.
- Özdemir, İbrahim (2016). Nebevî Fiil ve Terklerin Şer’î Değeri. Ankara: İlâhiyât Yayınları.
- Polat, Emannullah (2020). Kur’ân Lafızlarının Anlam Zenginliği, Ankara: İlâhiyât Yayınları
- Rağıb el-İsfâhânî (1433/2011). Müfradâtu elfazi’l-kurân. Dımaşk: Daru’l-Kalem, Beyrut: Daru’ş-şamiyye. Sa‘lebî, Ebu İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim (1436/2015). el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsiri’l-Kurân. thk. Halid b. Avn el-Anzî, Cidde: Daru tefsir.
- Sabunî, Muhammed Ali (ts.). et-Tibyân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. İstanbul: Dersaadet.
- Suyutî, Celaleddin Abdurrahman (1416/1996). el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Mustafa Dîb el-Buğa, Dımaşk-Beyrut: Daru İbn Kesîr.
- Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr (ts.). Mu‘teraku’l-akrân fî i ‘câzi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed el-Bîcavî, y.y.: Daru’l-fikri’l-‘arabî.
- Şa‘bân, Zekiyuddin (ts.). Usûlu’l-fıkhi’l-İslamî. İstanbul: el-Mektbetu’l-hanifiyye,
- Şafiî, Muhammed b. İdris (1432/2011). er-Risâle (el-Umm içinde). Beyrut: Daru’l-vefâ, Mansura-Daru İbn Hazm.
- Şatıbî, Ebu İshak İbrahim b. Musa el-Lahmî (1432/2011). el-Muvâfakât. thk. Muhammed Mibrayî, Dımaşk-Beyrut: Müessesetu’r-risâle naşirun.
- Şevkânî, Muhammed b. Ali (1435/2014). Fethu’l-kadîr. thk. Abdurrahman Umeyra, Masura: Daru’l-Vefâ, Beyrut: Daru İbn Hazm.
- Şimşek, Ö. (2019). Nass ile Tayin Fikrine Mu‘tezilî Bir Eleştiri: Ebû Tâhir Rüknüddin et-Tureysisî Örneği. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 5/2: Ss. 1117-1150
- Taberî, Ebu Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (1434/2013). Cami‘u’l-beyân ‘an tev’vîl âyi’l-kurân. Beyrut: Daru ibn hazm.
- Tureysisî, Rüknüddin Ebû Tâhir (1436/2015). Müteşâbihu’l-Kur’ân, thk. Abdurrahman b. Süleyman es-Sâlimî, Kahire: Ma‘hedu’l-Mahtûtâti’l-Arabiyye.
- Yavuz, Y. Ş. (1992). Bezm-i Elest. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6/106108. İstanbul: TDV. Yayınları. 1992.
- Yazır, E. M. H. (ts.). Hak Dini Kur’an Dili, Eser İstanbul: Kitabevi.
- Zebîdî, es-Seyyid Muhammed Murtaza el-Hüseyni (1413/1993). Tâcu’l-‘arûs. thk. Mahmud Muhammed et-Tenahî, Kuveyt: Vizaretu’l-‘Elâm.
- Zehebî, Muhammed Hüseyin (1426/2005). et-Tefsir ve’l-müfessirûn. Kahire: Daru’l-hadis.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer (1433/2012). el-Keşşâf ‘an hakâki’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvili fî vucûi’te’vîl. Beyrut: Daru ibn hazm.
- Zerkeşî, Burhaneddin Muhammed b. Abdillah (1427/2006). el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Kahire: Daru’l-hadîs.
- Zeydan, Abdülkerim (1432/2011). el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Dımaşk: Müessesetu’r-Risâle.
- Zürkânî, Muhammed b. Abdulazim (1431/2010). Menâhilu’l-irfân fi ulumi’l-Kur’an, Kahire: Daru’s-selâm.
Öz
There is no information about Rukn al-Dīn Abu Tahir al-Turaysī, a Mutazilite scholar, in the books of tabāqāt. The author evaluates the verses related to the issues of belief from a theological perspective in his work titled Mutashābih al-Qur'ān, which has survived to the present day. Criticising the methods of the Hashwiyya, Rafiza and Batiniyya sects in their approach to the ta’wil of the Qur'an, al-Turaysisī defends the Muʿtazilite approach based on reason and linguistic analysis. According to al-Ṭuraysisī, the association, istikaq (etymology), and ijmal (brief) in the wording cause disagreement in the ta’wil. Unless there is a presumption, the literal meaning of the word is not left, and the metaphoric meaning is not used. The Prophet's words and deeds are the source of explanation for the Shariah concepts, such as prayer and zakat, which need clarification. Issues such as attribution, mujawarah, and exception lead to disputes in terms of verse (poetry), while excess, hazif, and the misuse of the expression in its place lead to the emergence of disputes in terms of metaphor. Issues such as detaching the verses from their contexts, compiling unrelated verses, and not evaluating the verses holistically also cause disagreement in the ta’wil. According to al-Turaysī, the basic principles that ensure the correctness of the meaning in the ta’wil are reason, the Qur'an, the Sunnah, Ijma (consensus), and the Arabic language. In order to obtain the correct ta’wil, the ta’wils must be presented to them. Since Allah praises those who believe in the mutashabih verses and condemns those who pursue the interpretation of the verses, al-Turaysisī is of the opinion that even those who have deep knowledge of science do not know the meaning of the mutashabih.
Anahtar Kelimeler
Tafsir Mu al-Turaysisī Reasons for Disagreement in the Ta’wil Mutashābīh.
Kaynakça
- Beycurî, İbrahim b. Muhammed (1403/1983). Şerhu Cevhereti’t-tevhid. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-‘ilmiyye.
- Cürcanî, Ali b. Muhammed eş-Şerif el-Hüseynî (1428/2007). Kitabu’t-ta‘rifât. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî, Beyrut: Daru’n-nefâis.
- Çiçek, M. Halil (1999). Serâu’l-Ma‘nâ fi’l-Kur’âni’l-kerim. Kahire: Daru’s-Selam.
- Dervîş Muhyiddin (1435/2014). İ‘râbu’l-Kur’âni’l-Kerimi ve beyânuh. Dımaşk-Beyrut: Daru’l-yemâme-Daru İbn Kesîr.
- Dihlevî, Ahmed b. Abdurrrahim (1426/2009). el-Fevzu’l-kebîr. hzr. Muhammed Enver el-Bedehşanî, Karatşî: Beytu’l-‘ilm.
- Ensari, Abdurrahman (2019). Mensûh Âyetlerin Kritiği –Suyûtî, Zurkânî, ve Zeyd Özelinde-. İstanbul: Nida Akademi.
- Ensarî, Hasan (1385 hş.). Tuhfe-yi gıran-kadr ez Kaşmir Turşiz (Tefsir-i Mu ‘tezil-yi mutealliq bı yekî ez mekâtıb-i horasân). Kitab-i Mâh-i Dîn, Hordâd ve Tîr Sayı: 102-103. Ss: 49-56.
- Feyz el-Kâşânî, Mevla Muhsin (1388 hş.). Tefsiru’s-sâfî. thk. Seyyid Mahmud İmamiyân, Kum: Menşûrâtu zevi’l-kurbâ.
- Fîruzabâdî, Mecduddin Muhammed b. Ya’kûb (1430/2009). el-Kâmûsu’l-muhît. Beyrut: Daru’l-ma‘rife.
- Hallâf, Abdulvahhab (1423/2003). ‘İlmu usûli’l-fıkh. Kahire: Daru’l-hadîs.
- Hamevî, Şihabuddin Ebu Abdillah Yakut b. Abdillah (1957). Mu‘cemü’l-büldân. Beyrut: Daru sâdır.
- Hamid A. (2015). Kur’an Tefsirinde Mu’tezile Rasyonalizmi, Kelam Araştırmaları Dergisi, 13/2, çev. Naim Döner, Ss. 840-861.
- Hatîb, Ahmed Said (1431/2010). Mefâtîhu’t-tefsir. Rıyad: Daru’t-tedmuriye.
- Itr, Nureddin (1416/1996). Ulûmu’l-Kurâni’l-Kerim. Dımaşk: Matbaaatu’s-sahâh.
- İbn Kesîr, İmâduddin Ebu’l-Fidâ İsmail (1431/2010). Tefsîru İbn Ksîr, Dımaşk: Daru’r-risâleti’l-‘alemiyye.
- İbrahim b. Hasan b. Salim (1413/1993). Kaziyyetu’t-te’vîl beyne’l-gulati ve’l-mu’tedilîn. Beyrut: Daru kuteybe.
- Kattân, Menna‘ (1417/1996). Mebâhis fî ‘ulûmi’l-kur’ân. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
- Kefevî, Ebu’l-Bekâ, Eyyûb b. Musa, el-Huseynî (1433/2012). el-Külliyyât. thk. Adnan Dervîş- Muhammed el-Masrî, Beyrut: Müessesetu’r-Risâle.
- Kummî, Ebu’l-Hasan Ali b. İbrahim (1435). Tefsiru’l-Kummî. Kum: Müessesetu’l-imam el-mehdî.
- Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed (1387/1967). el-Câmi‘u li Ahkâmi’l-Kurân. Beyrut: Daru İhyai’t-turâsi’l-arabî.
- Mahallî, Celaluddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed (1433/2012). el-Bedru’t-tali‘ fî halli cem‘i’l-cevâmi‘. Dımaşk: Müessesetu’r-risâle nâşirûn.
- Mevdudî, Ebu’l-Ala (1991). Tefhimu’l-Kur’an. trc. Muhammed Han Kayani ve diğerleri, İnsan Yayınları, İstanbul.
- Mısrî, Muzaffer b. Abdullah (1435/2014). Şerhu’l-irşâd fî usûli’l-i‘tikâd, thk. Nezihe Mearic, Rabat: Merkezu Ei’l-Hasan el-Eş‘arî.
- Nesefî, Ebu’l-Berekât, Abdullah b. Ahmed b. Mahmud (1426/2005). Medâriku’t-tenzîl ve hakiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî- Muhyiddin Dîb Mısto, Dımaşk-Beyrut: Daru İbn Kesîr.
- Nesefî, Ebu’l-Mu‘în Meymûn b. Muhammed (1435/2014). Bahru’l-Kelâm. thk. Muhammed es-Seyyid el-Bersicî, Ammân: Daru’l-feth.
- Özdemir, İbrahim (2016). Nebevî Fiil ve Terklerin Şer’î Değeri. Ankara: İlâhiyât Yayınları.
- Polat, Emannullah (2020). Kur’ân Lafızlarının Anlam Zenginliği, Ankara: İlâhiyât Yayınları
- Rağıb el-İsfâhânî (1433/2011). Müfradâtu elfazi’l-kurân. Dımaşk: Daru’l-Kalem, Beyrut: Daru’ş-şamiyye. Sa‘lebî, Ebu İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim (1436/2015). el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsiri’l-Kurân. thk. Halid b. Avn el-Anzî, Cidde: Daru tefsir.
- Sabunî, Muhammed Ali (ts.). et-Tibyân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. İstanbul: Dersaadet.
- Suyutî, Celaleddin Abdurrahman (1416/1996). el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, thk. Mustafa Dîb el-Buğa, Dımaşk-Beyrut: Daru İbn Kesîr.
- Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr (ts.). Mu‘teraku’l-akrân fî i ‘câzi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed el-Bîcavî, y.y.: Daru’l-fikri’l-‘arabî.
- Şa‘bân, Zekiyuddin (ts.). Usûlu’l-fıkhi’l-İslamî. İstanbul: el-Mektbetu’l-hanifiyye,
- Şafiî, Muhammed b. İdris (1432/2011). er-Risâle (el-Umm içinde). Beyrut: Daru’l-vefâ, Mansura-Daru İbn Hazm.
- Şatıbî, Ebu İshak İbrahim b. Musa el-Lahmî (1432/2011). el-Muvâfakât. thk. Muhammed Mibrayî, Dımaşk-Beyrut: Müessesetu’r-risâle naşirun.
- Şevkânî, Muhammed b. Ali (1435/2014). Fethu’l-kadîr. thk. Abdurrahman Umeyra, Masura: Daru’l-Vefâ, Beyrut: Daru İbn Hazm.
- Şimşek, Ö. (2019). Nass ile Tayin Fikrine Mu‘tezilî Bir Eleştiri: Ebû Tâhir Rüknüddin et-Tureysisî Örneği. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi, 5/2: Ss. 1117-1150
- Taberî, Ebu Ca‘fer Muhammed b. Cerîr (1434/2013). Cami‘u’l-beyân ‘an tev’vîl âyi’l-kurân. Beyrut: Daru ibn hazm.
- Tureysisî, Rüknüddin Ebû Tâhir (1436/2015). Müteşâbihu’l-Kur’ân, thk. Abdurrahman b. Süleyman es-Sâlimî, Kahire: Ma‘hedu’l-Mahtûtâti’l-Arabiyye.
- Yavuz, Y. Ş. (1992). Bezm-i Elest. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 6/106108. İstanbul: TDV. Yayınları. 1992.
- Yazır, E. M. H. (ts.). Hak Dini Kur’an Dili, Eser İstanbul: Kitabevi.
- Zebîdî, es-Seyyid Muhammed Murtaza el-Hüseyni (1413/1993). Tâcu’l-‘arûs. thk. Mahmud Muhammed et-Tenahî, Kuveyt: Vizaretu’l-‘Elâm.
- Zehebî, Muhammed Hüseyin (1426/2005). et-Tefsir ve’l-müfessirûn. Kahire: Daru’l-hadis.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer (1433/2012). el-Keşşâf ‘an hakâki’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvili fî vucûi’te’vîl. Beyrut: Daru ibn hazm.
- Zerkeşî, Burhaneddin Muhammed b. Abdillah (1427/2006). el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Kahire: Daru’l-hadîs.
- Zeydan, Abdülkerim (1432/2011). el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Dımaşk: Müessesetu’r-Risâle.
- Zürkânî, Muhammed b. Abdulazim (1431/2010). Menâhilu’l-irfân fi ulumi’l-Kur’an, Kahire: Daru’s-selâm.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Din Felsefesi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 29 Nisan 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 16 Kasım 2023 |
| Kabul Tarihi | 17 Nisan 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024Sayı: 27 |
- Makale Dosyaları
