Öz
Asur Krallığı; Orta ve Yeni Asur dönemlerinde, Ön Asya’da farklı güzergâhlar kullanarak uzak bölgelere yönelik iktisadi/ekonomi amaçlı askeri seferler düzenlemiştir. Bu askeri seferler, Asur Devleti’nin askeri ve siyasi gücünün pekişmesine ve daha sonra yapılacak seferler için de yeni olanakların oluşmasına katkıda bulunmuştur. Asur askeri sefer güzergâhlarının seçiminde belirleyici olan faktörler çeşitlilik göstermekle birlikte; krallığı tehdit eden unsurların bulunduğu güçlerin egemenlik alanları, coğrafi koşulların uygun olduğu geçitler, ordunun barınma ve beslenme ihtiyaçlarını karşılayacak uygun ortamların varlığı gibi unsurlar rotaların belirlenmesinde etkili olmuştur. Asur Krallığı’nı Doğu Anadolu’ya Toros Dağları üzerinden ulaştıran en önemli geçitlerden biri Dicle Tüneli-Bırkleyn Mağaraları’nın bulunduğu bölgeden geçmektedir. Bu çalışma, günümüz Bingöl/Genç-Diyarbakır kara yolu üzerinde bulunan Dicle Tüneli-Bırkleyn Mağaraları’nın Asur inanç sistemi açısından incelenmesini amaçlamaktadır. Çalışmada, Asur kronikleri temel referans kabul edilerek Dicle Nehri'nin kaynaklarından biri olan Dibni Çayı/Bırkleyn Mağarası çevresindeki taş duvarlara işlenen kabartma ve metinlerin inançsal temelleri araştırılmıştır. Aynı zamanda kabartma ve yazıtlar incelenerek Asur krallarının suyun kutsallığına yönelik inanç yapısı irdelenmiştir. Saha araştırması ve metin analizlerinden anlaşıldığı kadarıyla Asur krallarının kendileri için hayati bir öneme sahip olan Dicle Nehri kaynağını ziyaret etmeyi dini bir ritüel olarak gördükleri anlaşılmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Eski Çağ Tarihi Asur Yol Güzergahları Kabartma ve Yazıtlar Bırkleyn Mağaraları Dini Ritüel
Kaynakça
- Bahrani, Z. (2022). Mesopotamia, Ancient Art and Architecture. Thomas-Hudson.
- Baluken, Y. (2006, 10-11 Haziran). Artuklular Devrinde Bingöl, I. Bingöl Sempozyumu, Bingöl.
- Bottero, J., & Kramer, S. N. (2017). Mezopotamya Mitolojisi (Çev. Tümertekin, A. 1. baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 1989 yılında yayımlandı)
- Carole H. (1990). A Muslim Principality in Crusades Times the Early Artuqid State.
- Çiğdem, S., & Kılıç, M. (2003). Eski Mezopotamya’nın Kültür Tarihi. L. G. Gökçek & E. Yıldırım & O. Pekşen (Ed.), Resim Sanatı içinde (ss. 411-445). Değişim Yayınları.
- Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı. Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı.
- Drews, R. (2014). Tunç Çağı’nın Sonu (Çev. T. Ersoy & G. Ergin, 1. baskı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 1993 yılında yayımlandı.)
- el-Makdisî (1906). Ahsenu’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlim. yay. M. J. De Goeje, Brill-Leiden.
- el-Mesûdî (1894). et-Tenbîh ve’l-İşrâf. yay. M. J. De Goeje, Leiden, c. I.
- Genç, B. (2019). Waldemar Belck ve Carl Frederich Lehmann’ın Araştırmaları. Colloquim Anatolicum, (18), 35- 54.
- Gökçek, L. (2015). Gürkan, Asurlular (1. baskı). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
- Grayson, A. K. (2002). Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC I (1114-859 BC). University of Toronto Press.
- Grayson, A. K. (2002). Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC II (858-745 BC). University of Toronto Press.
- Grayson, A. K. (2002). Assyrian Rulers of the Third and Second Millennia BC (TO 1115 BC). University of Toronto Press.
- Harmanşah, Ö. (2015). Place, Memory, And Healıng: an Archaeology of Anatolian Rock Monuments, Routledge.
- Holloway. S.W. (2002). Assur is King!, Religion in the Exercise of Power in the Neo-Assyrian Empire. Brill Leiden.
- Kemalettin, K. (2018). Assurlular, Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur Krallığı. K. Köroğlu & S. F. Adalı (Ed.), Anadolu’daki Yeni Assur Dönemi Stelleri ve Kaya Kabartmaları içinde (ss. 162-207). Yapı Kredi Yayınları.
- Köroğlu, K. (1996). Urartu Krallığı Döneminde Elâzığ (Alzi) ve Çevresi. (1. baskı). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Köroğlu, K. (2016). Eski Mezopotamya Tarihi, Başlangıcından Perslere Kadar. (10. baskı). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Kuhrt, A. (2007). Eski Çağ’da Yakındoğu. Cilt II. (Çev. Şendil, D.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 1995 yılında yayımlandı)
- Lehmann-Haupt, C. I. (1910). Armenien Einst und Jetzt: Raisen und Forschungen I-II, B. Behr.
- Luckenbill, D. D. (1927). Ancient Records of Assyria and Babylonia. Volume II. Chicago University Press.
- Pekşen, O. (2018). Eski Yakındoğu’da Ulaşım Üzerine Yazılar. B. Gökce & P. Pınarcık (Ed.), Asur Kral Yıllıklarına Göre Asur Krallarının Anadolu’ya Düzenledikleri Askeri Seferler, Sefer Güzergahları ve Kentler içinde (ss. 333-355). Akademisyen Kitabevi.
- Pınarcık, P. (2012). Urartu ve Asur Yazılı Kaynaklarına Göre Urartu Krallığı’nın Tarihi Coğrafyası (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Radner, K. (2018). Assurlular, Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur Krallığı. K. Köroğlu & S. F. Adalı (Ed.), Assur Kenti ve Assur Krallığı Tarihine Genel Bakış içinde (ss. 2-23). Yapı Kredi Yayınları.
- Salvini, M. (2015). Urartu Tarihi ve Kültürü, (Çev. B. Aksoy 1. baskı). Arkeoloji ve Sanat Yayınları. (Orijinal çalışma 1995 yılında yayımlandı.)
- Schachner, A. (2006). Birkleyn Mağaraları (Dicle Tüneli) Yüzey Araştırması 2004, Araştırma Sonuçları Toplantısı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Schachner, A. (2018). Assurlular, Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur Krallığı. K. Köroğlu & S. F. Adalı (Ed.), Orta Assur Krallarının Anadolu’daki Çıkarları içinde (ss. 108-125). Yapı Kredi Yayınları.
- Schachner, A. (2022). The Tigris Tunnel (Bırkleyn) (2004-2005). An Archaeological and Epigraphical Survey at one Source of the Tigris; in: A. Otto / K. Kaniuth (Hrsg.) unter Mitarbeit von Femke Grops: 50 Jahre Vorderasiatische Archäologie in München. Münchener Abhandlungen zum Alten Orient — Band 7, (ss. 274- 281) Gladbeck, PeWe Verlag.
- Sevin, V. (2005). Urartu Devleti. Arkeo Atlas, (4), 62-123.
- Taylor, J. G. (1865). Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood. The Journal of the Royal Geographical Society of London, 35, 21-58.
- Yâkût el-Hamevî (1867). Mu’cemü’l-Buldan. yay. Ferdinand Wüstenfeld, Leibzig. c. II.
- Yıldırım, E. (2017). Eskiçağ Mezopotamya’sında Liderler, Krallar, Kahramanlar. (1. baskı) Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Yıldırım, E. (2023). Mezopotamya’nın Eskiçağlarında İktisadi ve Zirai Hayat, L. G. Gökçek & E. Yıldırım & O. Pekşen (Ed.). Mezopotamya’da Bir Vergilendirme Türü: Haraç içinde (ss. 219-335). Değişim Yayınları.
Öz
During the Middle and Neo-Assyrian periods; the Assyrian Kingdom organised military expeditions for commercial/economic purposes to distant regions by using different routes in Asia Minor. These military expeditions contributed to the consolidation of the military and political power of the Assyrian State and created new opportunities for future expeditions. Although the factors determining the selection of Assyrian military expedition routes varied, factors such as the sovereignty areas of the powers that threatened the kingdom, the passes with favourable geographical conditions, and the presence of suitable environments to meet the shelter and nutrition needs of the army were influential in determining the routes. One of the most important passes that brought the Assyrian Kingdom to Eastern Anatolia through the Taurus Mountains passes through the region where the Tigris Tunnel-Birkleyn Caves are located. This study aims to examine the Tigris Tunnel-Birkleyn Caves, located on the present-day Bingöl/Genç-Diyarbakır highway, in terms of the Assyrian belief system. Taking the Assyrian chronicles as the main reference, this study investigates the religious foundations of the reliefs and inscriptions carved on the stone walls around the Dibni Stream/Bırkleyn Cave which is one of the sources of the Tigris River. Additionally, by analysing the reliefs and inscriptions, the belief system of the Assyrian kings regarding the sanctity of water was examined. It is concluded from the field research and textual analyses that the Assyrian kings considered visiting the source of the Tigris River, which had a vital importance for them, as a religious ritual.
Anahtar Kelimeler
Ancient History Assyria Road Routes Reliefs and Inscriptions Bırkleyn Caves Religious Ritual
Kaynakça
- Bahrani, Z. (2022). Mesopotamia, Ancient Art and Architecture. Thomas-Hudson.
- Baluken, Y. (2006, 10-11 Haziran). Artuklular Devrinde Bingöl, I. Bingöl Sempozyumu, Bingöl.
- Bottero, J., & Kramer, S. N. (2017). Mezopotamya Mitolojisi (Çev. Tümertekin, A. 1. baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 1989 yılında yayımlandı)
- Carole H. (1990). A Muslim Principality in Crusades Times the Early Artuqid State.
- Çiğdem, S., & Kılıç, M. (2003). Eski Mezopotamya’nın Kültür Tarihi. L. G. Gökçek & E. Yıldırım & O. Pekşen (Ed.), Resim Sanatı içinde (ss. 411-445). Değişim Yayınları.
- Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı. Yaşar Eğitim ve Kültür Vakfı.
- Drews, R. (2014). Tunç Çağı’nın Sonu (Çev. T. Ersoy & G. Ergin, 1. baskı), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 1993 yılında yayımlandı.)
- el-Makdisî (1906). Ahsenu’t-tekâsîm fî ma’rifeti’l-ekâlim. yay. M. J. De Goeje, Brill-Leiden.
- el-Mesûdî (1894). et-Tenbîh ve’l-İşrâf. yay. M. J. De Goeje, Leiden, c. I.
- Genç, B. (2019). Waldemar Belck ve Carl Frederich Lehmann’ın Araştırmaları. Colloquim Anatolicum, (18), 35- 54.
- Gökçek, L. (2015). Gürkan, Asurlular (1. baskı). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
- Grayson, A. K. (2002). Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC I (1114-859 BC). University of Toronto Press.
- Grayson, A. K. (2002). Assyrian Rulers of the Early First Millennium BC II (858-745 BC). University of Toronto Press.
- Grayson, A. K. (2002). Assyrian Rulers of the Third and Second Millennia BC (TO 1115 BC). University of Toronto Press.
- Harmanşah, Ö. (2015). Place, Memory, And Healıng: an Archaeology of Anatolian Rock Monuments, Routledge.
- Holloway. S.W. (2002). Assur is King!, Religion in the Exercise of Power in the Neo-Assyrian Empire. Brill Leiden.
- Kemalettin, K. (2018). Assurlular, Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur Krallığı. K. Köroğlu & S. F. Adalı (Ed.), Anadolu’daki Yeni Assur Dönemi Stelleri ve Kaya Kabartmaları içinde (ss. 162-207). Yapı Kredi Yayınları.
- Köroğlu, K. (1996). Urartu Krallığı Döneminde Elâzığ (Alzi) ve Çevresi. (1. baskı). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Köroğlu, K. (2016). Eski Mezopotamya Tarihi, Başlangıcından Perslere Kadar. (10. baskı). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Kuhrt, A. (2007). Eski Çağ’da Yakındoğu. Cilt II. (Çev. Şendil, D.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. (Orijinal çalışma 1995 yılında yayımlandı)
- Lehmann-Haupt, C. I. (1910). Armenien Einst und Jetzt: Raisen und Forschungen I-II, B. Behr.
- Luckenbill, D. D. (1927). Ancient Records of Assyria and Babylonia. Volume II. Chicago University Press.
- Pekşen, O. (2018). Eski Yakındoğu’da Ulaşım Üzerine Yazılar. B. Gökce & P. Pınarcık (Ed.), Asur Kral Yıllıklarına Göre Asur Krallarının Anadolu’ya Düzenledikleri Askeri Seferler, Sefer Güzergahları ve Kentler içinde (ss. 333-355). Akademisyen Kitabevi.
- Pınarcık, P. (2012). Urartu ve Asur Yazılı Kaynaklarına Göre Urartu Krallığı’nın Tarihi Coğrafyası (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
- Radner, K. (2018). Assurlular, Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur Krallığı. K. Köroğlu & S. F. Adalı (Ed.), Assur Kenti ve Assur Krallığı Tarihine Genel Bakış içinde (ss. 2-23). Yapı Kredi Yayınları.
- Salvini, M. (2015). Urartu Tarihi ve Kültürü, (Çev. B. Aksoy 1. baskı). Arkeoloji ve Sanat Yayınları. (Orijinal çalışma 1995 yılında yayımlandı.)
- Schachner, A. (2006). Birkleyn Mağaraları (Dicle Tüneli) Yüzey Araştırması 2004, Araştırma Sonuçları Toplantısı, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
- Schachner, A. (2018). Assurlular, Dicle’den Toroslar’a Tanrı Assur Krallığı. K. Köroğlu & S. F. Adalı (Ed.), Orta Assur Krallarının Anadolu’daki Çıkarları içinde (ss. 108-125). Yapı Kredi Yayınları.
- Schachner, A. (2022). The Tigris Tunnel (Bırkleyn) (2004-2005). An Archaeological and Epigraphical Survey at one Source of the Tigris; in: A. Otto / K. Kaniuth (Hrsg.) unter Mitarbeit von Femke Grops: 50 Jahre Vorderasiatische Archäologie in München. Münchener Abhandlungen zum Alten Orient — Band 7, (ss. 274- 281) Gladbeck, PeWe Verlag.
- Sevin, V. (2005). Urartu Devleti. Arkeo Atlas, (4), 62-123.
- Taylor, J. G. (1865). Travels in Kurdistan, with Notices of the Sources of the Eastern and Western Tigris, and Ancient Ruins in Their Neighbourhood. The Journal of the Royal Geographical Society of London, 35, 21-58.
- Yâkût el-Hamevî (1867). Mu’cemü’l-Buldan. yay. Ferdinand Wüstenfeld, Leibzig. c. II.
- Yıldırım, E. (2017). Eskiçağ Mezopotamya’sında Liderler, Krallar, Kahramanlar. (1. baskı) Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
- Yıldırım, E. (2023). Mezopotamya’nın Eskiçağlarında İktisadi ve Zirai Hayat, L. G. Gökçek & E. Yıldırım & O. Pekşen (Ed.). Mezopotamya’da Bir Vergilendirme Türü: Haraç içinde (ss. 219-335). Değişim Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Yerleşim Arkeolojisi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 29 Nisan 2024 |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2024 |
| Gönderilme Tarihi | 20 Şubat 2024 |
| Kabul Tarihi | 24 Nisan 2024 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024Sayı: 27 |
